13. Postlar və məsləhətxanadan ilhamlanaraq xortlatmaq istədiyim başlıq. Adından da göründüyü kimi depressiyanın alt tiplərindən biridir və emosianal pozuntular arasında təsnifləndirilir. Xüsusilə payız və qış aylarında öz əlamətlərini göstərir və əlamətlər bu fəsillərin bitməsi ilə azalaraq yox olur. Mövsümi depressiya tipik və atipik depressiya əlamətlərinin mövsümi dəyişkənliklə bağlı olaraq görülməsi halıdır. Özünüzə diaqnoz yapışdırmazdan əvvəl bunu nəzərə alın: iş mühitindəki təzyiqlər, itkilər, ayrılıqlar, travmalar kimi xarici faktorların iştirakı ilə yaranmış pis əhval-ruhiyyə mövsümi depressiya sayılmır. Ən az iki il müddətində, hər il eyni mövsümdə depressiv əlamətlər görülməlidir:
1. Aşağı əhval.
2. Süstlük/yorğunluq
3. Yuxu pozuntuları (əsasən çox yatma)
4. Anhedoniya (həyatdan zövq ala bilməmək)
5. Motivasiya azlığı
6. iştahın pozulması (əsasən çox yemək)
(Bura qədər sadaladığım əlamətlər həyat fəaliyyətinə ciddi şəkildə təsir göstərirsə diaqnoz qoyulur, əks halda yox)
7. intihar düşüncələri (vəziyyət ciddiləşdikdə)
Mövsümi depressiya günün qısalması ilə birbaşa əlaqəlidir. Belə ki, qaranlıqda epifizdə bir qrup hüceyrə melatonin adlı hormon ifraz edir. Bu hormon bizim bədənimizi süstləşdirən və yuxu gətirən hormondur. Yaz və yay aylarında işığa məruz qaldıqda görmə siniri vasitəsilə bu hüceyrə qrupuna siqnal gedir və melatonin ifrazı dayanır. Ürək döyüntüləri artır, seratonin (xoşbəxtlik hormonu), dopamin və norepinefrin (noradrenalin) hormonu ifraz olunur və biz daha gümrah oluruq. Payız və qışda isə gün işığı azdır deyə gün boyu melatonin ifrazı baş verə bilir və bu da öz növbəsində gün boyu "yuxulamağımıza" səbəb olur. Mövsümi depressiyalı şəxslər çox yatsa belə yuxudan yorğun oyanır, gün boyu da bu yorğunluq davam edir. Bu şəxslər çox yeyirlər. Xüsusilə yağlı, karbohidratlı qidalarla qidalanırlar və anormal dərəcədə kökələ bilirlər. Təbii ki, mövsümi depressiyanın səbəbi təkcə günün qısalığı deyil. D vitamini azlığının da
səbəblər arasında olduğu bilinir. D vitamini günəş işığı ilə dəridə yaranan, yağda həll olan vitamindir. Bu vitaminin tam olaraq depressiya ilə əlaqəsi bilinməsə belə xəstələrdə d vitamini dəstəyi ilə simptomların yüngülləşdiyi görülmüşdür. Tutaq ki, bu əlamətlər az-çox sizdə var. Nə edə bilərsiniz:
1. Əvvəlcə keçid fəsillərin, xüsusilə payızın özü ilə depressiv əhval gətirdiyini, bunun qeyri-adi bir şey olmadığını bilin.
2. D vitamini. Yay aylarında kifayət qədər d vitamini almamışsınızsa, bu vitaminin azlığından şübhələnirsinizsə, analiz verib həkim məsləhəti ilə d vitamini almağı düşünə bilərsiniz. Və ya heyvan mənşəli qidalardan (süd, yumurta) təbii yolla ala bilərsiniz.
Qeyd: d vitamini yağda həll olan vitamindir ona görə də artıq olduqda sidiklə atıla bilmir. Bu da öz növbəsində zəhərlənməyə səbəb ola bilər. Mütləq həkim məsləhəti ilə alınmalıdır.
3. Omega-3 tərkibli qidaların qəbulunu artıra bilərsiniz. Balıq yağı, qoz, fındıq, fıstıq kimi çərəzlərlə təbii yoldan alınması mümkündür.
4. C vitamini qəbulu da yaxşı təsir edə bilər. Tibbi araşdırmalar bunu təsdiqləyir. Həmçinin immun sistemini də gücləndirərək bir daşla iki quş vurmuş olarsınız.
5. işığa məruz qalmanı artırma. Söhbət gün işığından gedir. Otaqlarınızın pərdələrini açmaq, hava buludlu olsa belə çöldə vaxt keçirmək çox faydalıdır. 2000-ci illərdə aparılan bir araşdırmada səhər yarım saat işığa məruz qalmanın floksetin (prozac) qədər təsirli olduğu aşkarlanmışdır.
Bunlarla yanaşı digər vitaminlərin dəstəyi ilə (A, E, B qrupu), yeriməklə mövsümi depressiyanın üstəsindən gəlmək mümkündür. Əgər üstəsindən gəlinə bilməyəcək qədər ağırdırsa onda bir mütəxəssisə müraciət etmək lazımdır.