1. əvvala, sözlükdən gəlmiş-keçmiş bütün yazarlara, umbaylara mütəşəkkirəm ki, bu başlığı bu vaxtacan açmamaqla entel'liyimi ikiyə qatlamağıma yardımçı olublar-*
endoplazmatik retikyulum(bundan sonra er olaraq müraciət ediləcək), ya da bir başqa deyişlə endoplazmatik şəbəkə, hüceyrənin endomembran sisteminin yarısından çoxunu təşkil eləyir. bir-biriylə fiziki təmasda olan borulardan və kisələrdən ibarət olan bu orqanoid, üzərində ribosomların yerləşib-yerləşməməsindən asılı olaraq iki yerə; hamar və dənəvər endoplazmatik şəbəkəyə ayrılır. birincisi daha çox borulardan təşkil olunduğu halda, ikincisi isə membranı ribosomla örtülmüş kisələrdən ibarətdir. hər ikisinin membranı sitoplazmadan onun daxili mühitini,er boşluğunu, ayırır . er'in kisə hissəsinə yaxın transit er hissəsi də vardır ki, buradan membran vesikulları-kisəcikləri cücərir və sitoplazmada maddə daşınmasını təmin edir.
bu iki ayrı- hamar və dənəvər endoplazmatik şəbəkə, quruluşuna görə olduğu kimi funksiyalarına görə də fərqlənirlər. hamar endoplazmatik şəbəkənin əsas funksiyalarından biri yağlar, fosfolipid və steroidləri əhatə etməklə, lipid sintezidir ki, bu steroidlərin içərisində onurğalılara aid cinsiyyət hormonları üstünlük təşkil edir. eyni zamanda, böyrəküstü vəzinin ifraz etdiyi hormonların da bu steroidlərin bir çeşidi olduğu elmə məlumdur. bundan əlavə, zərərli və dərman maddələrinin detoksifikasiyası(sadə izahla, toksiki maddələrə hidroksil qrupu artırmaqla hüceyrədən ifrazını asanlaşdırmaq)-zərərli maddələrindən arındırılması- da hamar er'in əsas rollarından biridir. hansı ki, bir çox sedativ tərkibli fenobarbiturların və digər barbiturların* barbiturate metabolizə olunması qaraciyərdə bu orqanoid tərəfindən aparılır. lakin, fenobarbitürların orqanizmə daxil olması er artımını birbaşa artırdığı üçün buna müvafiq olaraq er enjimləri və daha dəqiq, enjimlərin səbəb olduğu detoksifikasiyasını da təcilləndirir. daha çox sedativ tərkibli dərmanlar daha çox er demək olduğu üçün onlara qarşı tolerans da dolayı yolla artır. və bunun nəticəsində, er'in detoksifikasiya enjimlərinin bir sedativ dərmana qarşı toleransı, geniş spektrdə özünü göstərdiyindən digər dərmanlara qarşı olan həssaslıq da artır, yəni barbitur qəbulunda dozanı aşmaq antibiotiklərin və digər yararlı dərmanların effektliliyinə mənfi təsir göstərir. hamar er'in həmçinin kalsium ionlarını sitoplazmadan öz boşluqlarına doldurmaq kimi xarakteri var. sinir hüceyrələri oyadıldıqa da isə yenidən sitoplazmaya qayıdaraq əzələlərin yığılmasını təmin edir.
sekresiya tipli protein sintezində əsas rola malik olan dənəvər er isə daha çox mədəaltı vəzidə rastlanılır. membranının üzərindəki ribosomların fəaliyyəti nəticəsində istehsal edilmiş zülal zənciri membran boşluqlarından kisə boşluqlarına keçdikdə isə öz original uzunluğunu alır(qatlanır). bu proteinlərin içərisində, qlikoprotein adlanan bir birləşmə daha çox üstünlük təşkil edir ki, digər protein tipli birləşmələrdən, kovalent rabitəylə proteinə birləşmiş karbohidratlara sahib olduğuna görə fərqlənilir. bu kovalent rabitə isə membran üzərindəki ribosomlar tərəfindən istehsal edilən enjimlər vasitəsilə yaranır. ümumiyyətlə, bu protein birləşmələri hazırlandıqdan sonra qətiyyən sitoplazmadzkı sərbəst ribosomların hazırladıqları proteinlərlə qarışmayıb, hüceyrədən tranzit er'dən cücərən vesikulllar vasitəsilə başqa yerlərə çatdırılaraq sekresiya olunur. bundan əlavə dənəvər endoplazmatik şəbəkənin membran istehsalında da əsas rolu var. belə ki, membran üzərindəki ribosomların vasitəsilə yaranan membran proteinləri daha sonra membranın daxilinə keçir, orada öz hidrofob tərəfləri ilə yapışıb qalır. bununla bərabər, hamar er kimi dənəvər də membran fosfolipidlərinin sintezində iştirak edir. belə ki, membrandan ifraz olunan enjimlər sitoplazmadaki sərbəst pre-fosfolipidləri toplayır və onların fosfolipid kimi sintezini təmin edir. er membranının genişlənməsi nəticəsində ondan ayrılan vesikullar membran hissəciklərinin(membran proteinləri və fosfolipidlər) endomembran sistemini təşkil edən digər orqanoidlərə daşınmasını təmin edir.
edit: azərbaycan dilində demək olar ki, dərsliklərdə tapılmayacaq məlumatı umbaylayan ''yazar''ı göstərmişdir