türk mifologiyası
12,071 | 3 | 56
əjdahalar googlla
israil - humay - sözlük yazarlarının niklərinin hekayəsi - qulyabani - çor - ülgen - erlik - hırtık - sirius ulduzu
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
carl jung-a görə, miflər ciddi məsələdir, öz xalqlarının dünyagörüşünü ifadə edir. onun şüuraltındakı travmaları göstərir və bugünkü davranışını izah etməyə qadirdir.
mifologiyada elə varlıqlara inam var ki, onlar tək səyahətə çıxmaqdan, insanların toplaşdığı yerlərə getməkdən, əlsiz-ayaqsızlara kömək etməkdən çəkindirir. bəzilərini nəzərdən keçirək.
1.ruh oğruları abasılar
yakutiya türkləri qorunmaq üçün bu bədniyyət varlıqlara qurbanlar kəsirlər. albastı, alkarısı, albız da deyilən bu yeraltı varlıqları yalnız şamanlar görə bilir.
onlar insanları tək, çarəsiz, kədərli olanda yaxalayır, yoldan çıxarır, ruhunu qaçırır, dəli edirlər. şamanlar onların dişlərini dəmirdən, təkgözlü, təkayaqlı və keçəl təsəvvür edirlər.
2. hər şeyə can verən ayıhlar
altay, yakut və saka mifologiyasında abasılara qarşı duran xoşniyyət varlıqlardır. onlar yaxşı insanları qoruyur, pis adamlara yaxın durmurlar. uşaqların doğulması, torpağın bərəkəti, məhsulların dadlı olması onlardan asılıdır.
3. ürəklərə qorxu salan abra
abura və apra kimi də tanınan timsah başlı ilandır, yerin altında yaşayır. ayaqları qızıldandır, güclü cənəsi var. yerin altındakı tengiz adlı dənizdə yaşayır. onun iki qardaşı var. üçünün adını bir çəkirlər: ker abra, ker yutpa və ker doydu.
4. insanları gülməkdən öldürə bilən arçura
arçuri və arçuray da adlanır. çuvaşlar onun meşə cini olduğuna inanırlar. yeri süpürən saçları, tüklü bədəni var, qapqaradır. ikisi öndə, ikisi arxada dörd gözü var. üç qolu, üç ayağı var. o, istəsə bir anda ağsaqqal bir qocaya, yaraşıqlı bir gəncə, balığa, quşa, keçiyə çevrilə bilər. insanları tutsa, qıdıqlaya-qıdıqlaya gülməkdən öldürər. əvvəlcə qəhqəhə çəkir, sonra hücum edir.
5. adamazdıran yol cini azmıç
azıtkı və ya azmıç tək səyahətə çıxanları yaxalayıb öldürür. kimi xoşlasa, onun dalınca düşür. ona görə də tək səfərə çıxmaq olmaz,
6. dünyaya min ildə bir dəfə nəzarət edən bükrek
altay mifologiyasında iki əjdaha daimi savaşdadır. onların yaxşısı bükrekdir. insanlara kömək edir. min ildə bir dəfə üzə çıxaraq, dünyanın vəziyyətinə nəzarət edir.
qanadsız kərtənkələyə bənzəyir. səsi çox yüksəkdir, bir nərə çəksə, onu bütün dünya eşidir. o, pis əjdaha sangal ilə doqquz il müharibə apararaq, onu məğlub edib.
7. uşaqların düşməni qarı
çərşənbə gecələri heç bir işə başlamaq olmaz, çünki bu qarı həmin gecə gəlir. o, hətta evin uşağını hamının gözü qarşısında götürüb gedir.
8. suyun anası
azərbaycan mifologiyasında dərədə, göldə yaşlı bir qadın cildində yaşayır. suya çox baxana hirslənir, başını fırladır, çəkir suya.
bu səbəbdən bəzən azərbaycanlılar su kənarına gedəndə suyun sahibinə salam verirlər. çay nənəsini hirsləndirməmək üçün suya zibil atmaq olmaz.
9. dəmir dırnaqlı, dəmir burunlu, pis qoxulu varlıq
təpəgöz
“dəmirdırnaq” adlanan cilddən-cildə girə bilən, qorxunc səslər çıxaran bu pis varlıq bütöv bir xalqı dəli edə bilir.
onun rastına çıxan adam qorunmaq üçün yalnız özünü suya atmalıdır, başqa cür qurtuluş yoxdur.
bəzi əfsanələrdə onun təpəgözün qızı və ya bacısı olduğu deyilir. məşhur dastanda basat əvvəl dəmirdırnağı, sonra təpəgözü öldürür.
10. dünyadakı bütün pisliklərin qaynağı emegenlər
çərkəz əfsanələrində çirkin, çoxbaşlı divdir. fövqəlgücə malik nərlərin baş düşməni emegenlərdir, üç ayda bir dəfə yüzdən çox uşaq balalayırlar.
11. tale verən humay quşu
humay quşu cənnət quşu kimi təsvir edilir. hökmdar öləndə xalq meydana yığılırdı. humayın kölgəsi kimin üstünə düşsə və ya humay kimin çiyninə qonsa, onu hökmdar qoyurdular.
12. neandertalların yaddaşımızdakı mirasçısı qarmakoçi
laz xalqının insanla meymun arasındakı tüklü varlığa verdiyi addır. lazlarla gürcülər qohum xalq sayılır. gürcülərdə də bu insanla meymun arasındakı varlığa inam var, gürcülərdə onun adı oçokoçidir.
13. tənha yerlərin ağası qulyabani
insanları yeyən bu böyük, tüklü, uzun saqqallı, əsalı varlıq bəzi türk xalqlarında kişi, bəzilərində qadındır. quleybanı və əleybanı. onun əski ərəblərdən türklərə keçdiyi də güman edilir. dağ yamaclarında, kimsəsiz çöllərdə ortaya çıxır.
14. enkebit kimi oturma başımın üstündə
anadoluda bir fövqəltəbii varlığa inam var, o, insanları yuxuda olanda boğazlayıb öldürməyi xoşlayır, adı enkebitdir.
sağ əlinin ortası deşikdir. başında papaq var. kim onun başından papaağını götürsə, o adam qurtuldu.
15. kim onu tutsa, ona qızıl verir
insanın sinəsində oturur, nəfəsi kəsilənə qədər boğazını sıxır. adı hıbılıkdır. enkebit kimi onun da başında sehrli bir papaq var. zəngin adamlar o papağı oğurlayanlardır.
16. kenquru kimi inkir minkir
tutduğu adamı əvvəl boğur, sonra yeyir. insanabənzər varlıqdır, amma qarnında kisə var, kenquru kimi balasını orada gəzdirir. yalnız sidiklə təhdid edəndə qorxub qaçır.
17. oddan qorxan hırtık
yuxarısı insan, aşağısı heyvan, bədəni tüklü, ayaqları əyri. fərat çayında yaşadığına inanılır. oddan qorxur, gecələr ortaya çıxır. kimi tutsa, suya aparıb boğur. gecələr atları oğurlayıb çapır, ona görə də atlar səhərlər yorğun olur. kim onun yaxasına iynə taxsa, onun sahibi olur.
18.türk zombisi. xortdan
gecə qəbirdən durur, kəfənlə gəzir. sürətli qaçır, silahları var, evlərə hücum edir, yolları kəsir, istədiyi adamı qaçırırlar.
xalq inancına görə, kiminsə xortdan kimi xortlaması – ölndən sonra dirilməsi onun pis adam olmasını göstərir, çünki axirətdən qovulub.
19. ekologiya tanrıları
qədim türklərə görə, hər dağın, suyun, meşənin qoruyucusu var. onlara hörmət edilməlidir. təmizlik xoşlayırlar. insanlara nümunə olmaq üçün özləri olduqları yerləri təmizləyirlər.
20. it başlı insanlar - itbaraklar
oğuz xaqan dastanlarına görə, şimal-qərbdəki ölkələrdə itbaraklar yaşayır. oğuz xan itbaraklara qarşı savaşıb, amma məğlub olub, dağlardakı kiçik bir gölün içindəki adacığa sığınmaq məcburiyytində qalıb.
21. daraqla insan döyən karakonkolos
karakonkolos qara rəngli, çox çirkin, meymun, pişik və ya uşaq böyüklüyündə pis cindir. bolqar türklərinin folklorunda daha geniş yayılıb. küçələrdə gəzib insanları saxlayır, suallar verir.
cavabların içində “qara” sözü olmasa, əlindəki iri daraqla o adamı döyür. ona “qaramanlıyam”, “ankaradan gəlirəm” kimi cavablar verməklə vəziyyətdən çıxmaq olar.
22. qayışbaldır
uşaqları qorxutmaq üçün uydurulmuş pisniyyət varlıq. əlsiz-ayaqsız insan cildindədir. yolda insanlara şikəst olduğunu deyərək çiyinlərinə minir.
kim onu çiyninə alsa, bir anda qarnından liana bənzər üç metrlik iki ayaq çıxır, yolçunun bədəninə sarılır.
23.şahmaran öləndə şəhərləri yerlə bir edəcəklər
maranlar beldən aşağı ilandırlar. qocalmırlar, ölmürlər. onların şahı öləndə meran adlı ölkədən çıxıb bütün şəhərləri yerlə bir edəcəklər.
24. quşların pisi şeşe
azərbaycan mifologiyasına görə, qeyb aləmindən gələn pisniyyət quşdir. yalnız gecələr uçur, 6 aylığa qədərki oğlan uşaqlarını boğur. simurq quşunun antonimidir. şeşeni kim tutsa öldürməlidir. öldürən adam şeşenin boğduğu əlini uşağa sürtsə, uşaq xilas olar.
25. əcinnə
çox adam olan yerlərdə yaşadığına inanılır. boyu balacadır, yekə başı, tüklü bədəni, tərsinə duran ayaqları var. ona görə də çox adam tolaşan yerlərə getmək olmaz.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
ülgen və erlikdən başqa tanrı humay, albastı, yersub, (suyla) adlı tanrılar da yaratmışdır. tanrı humay günəşdən törəmiş, ana başlanğıcıdır. rəngi isə mavidir. albastı qadın olaraq təsvir olunur və yeraltı ruhların tanrısı hesab olunur, insanlar arasında ölüm toxumu səpir. yersub isə təbiətin, daha doğrusu suyun tanrısıdır. hər zaman su başında oturar. buna görə də azərbaycanlılar suyun yanından keçərkən salam verməyi savab hesab edərlər. yaxud suya zibil atmağı, suyu çirkləndirməyi günah oalraq bilərlər. bu da bizim mif yaddaşımızla əlaqədardır.
ülgen və erlik arasındakı düşmənçiliyi görən tanrı kainatın ənginliklərinə çəkilir və göyü yerdən ayırır. və onu bir neçə təbəqəyə bölür. azərbaycan türklərinə görə tanrı göyü 7 təbəqəyə bölmüşdür. məhz buna görə də, 7 müqəddəs rəqəm hesab olunur. bundan sonra tanrı ilk insanı, oğuz u yaratmaq qərarına gəlir. beləliklə, tanrı oğuzu bir ağacın başında yerə endirir. məhz bu ağac bəzi mənbələrə görə qayın ağacı olmuşdur (sibir türklərinə görə). azərbaycan və anadolu türkləri isə bunun palıd ağacı olduğunu qeyd edir. əksər türk mənbələrində oğuz "ulu əcdad" olaraq anılır. əfsanəyə görə, oğuz uzun müddət bu ağacın başında qalmış, sonradan tanrının köməyi ilə yerə düşmüşdür. bir gün, oğuz göydən ay kimi parlaq, gözəl bir qızın endiyini görür. həmin qızı sevir, izdivaca girir. beləliklə, oğuzun 3 övladı: ay, gün, ulduz dünyaya gəlir. bir müddət keçdikdən sonra, oğuz ova çıxır. ovda bir ağacın koğuşunda gözəl bir qız görür. həmin qızı sevir, evlənir bu qızdan da 3 övladı: göy, dağ, dəniz dünyaya gəlir. günlərin birində oğuzun yaxın adamlarından biri yuxu görür və bunu oğuza nəql edir. deyir ki, bu yuxumun gerçəkləşməyini istəyirəm və gərək oğulların bunu həyata keçirə. bu məqsədlə, oğuz ay, gün, ulduzu batıya, göy, dağ, dənizi isə doğuya ova göndərir. ovdan qayıdan səma oğulları qızıl bir yay, torpaq oğulları isə üç gümüş ox tapırlar. bununla da oğuz yığıncaq çağırır və iki böyük çadır qurdurur. səma oğullarının çadırının başından qara qoyun, torpaq oğullarının çadırının başından isə ağ qoyun asır və deyir ki, ay, gün, ulduz, sizləri və sizdən törəyəcəkləri bozoklar, göy, dəniz, dağ sizdən törəyəcək və sizin davamçılarınızı isə üçoklar adlandırıram və ataları oğuz vəsiyyət edir : özümdən sonra böyük oğlum günü elin xanı elan edirəm. nə qədər ki, bozoklar hakimiyyətdə olacaq və kiçik qardaşları üçoklar onların yanında olacaq, dəstək çıxacaq, o zaman heç bir zaman heç kim bizə üstün gələ bilməz. yox əgər, bu ənənə pozular, üçoklar hakimiyyəti ələ alarlarsa, o zaman elimiz zəyif düşər, düşmənlər bizi məğlub edərlər.
kitabi-dədə qorqud dastanından da görürük ki, iç oğuzlar, yəni hakimiyyətdə olanlar bozoklar, dış oğuz isə üçoklardır. bozokların hakimiyyəti zamanı heç bir düşmən oğuz elinə baya bilmir, məğlub olurlar. lakin dış oğuzun iç oğuza xilaf çıxması nəticəsində tarazılıq pozulur və oğuz eli zəyifləyir. həmçinin bu tarazılığı ağqoyunlu-qaraqoyunlu münasibətlərindən də görmək olur. qaraqoyunlular bozoklar, ağqoyunlular isə üçoklar idilər. ağqoyunluların qaraqoyunluları süquta uğratması ilə yenə tarazılıq pozulur. və yenə türk dünyası və xüsusən oğuzlar ciddi zərbələr almış olurlar. burdan da görürük ki, oğuzun sözlərində bir həqiqət var.
nə qədər əfsanə, nağıl kimi görüksə belə, bu türk mifologiyası əksər təlimlərə, millətlərin dünyagörüşünə, mədəniyyətinə bilavasitə və ya dolayı yolla təsir göstərmiş, dərin izlər buraxmağı başarmışdır.
üzv ol