1. hər şeyin zayını çıxartmaq.

sizə bir şey deyim. problem ideyalarda deyil—onları ifrat həddə çatdıran ekstremistlərdədir. əksər inanclar, ideologiyalar, hətta hobbilər tamamilə zərərsiz, faydalı ola bilər. amma insanlar onları həddən artıq ciddi qəbul edəndə dözülməz hala gətirirlər.

məsələn, sağlam qidalanmanı götürək. bədənin qayğısına qalmaq, qidalanmaya fikir vermək normaldır. amma bəzi insanlar bunu ideologiyaya çevirib, burger yeyən, desertdən zövq alan hər kəsi sanki mühakimə edirlər. tarazlığı təşviq etmək əvəzinə, yeməyi mənəvi bir məsələ halına gətirib, sanki bir dilim tort yemək cinayətmiş kimi davranırlar. problem sağlam qidalanma deyil—onu bir növ başqalarını utandırmaq üçün vasitəyə çevirən obsessiv düşüncə tərzidir.

siyasi baxışlarda da eyni problem var. müxtəlif fikirlərin olması normaldır, hətta vacibdir. amma mütləq biri çıxıb o qədər ifrat səviyyədə fikir irəli sürəcək ki, fərqli baxışa sahib insanları dinləməkdən belə imtina edir, bu da artıq ideyanın özü deyil, onun rasional müzakirə apara bilməməsi ilə bağlıdır. başlayır hücum, təhqir etməyə, öz inanclarını başqalarına zorla qəbul etdirməyə. nəticədə, hətta məntiqli ideyalar belə insanlara yorucu görünür.

dini inanclar da ifratçılığın problemə çevrilə biləcəyi sahələrdən biridir. dinin mahiyyəti insanlara rahatlıq, istiqamət və birlik hissi verməkdir. amma insanlar onu ifrat həddə çatdıranda, başqalarını mühakimə, idarə etmə vasitəsinə çevirirlər, hətta bəzən zorakılığı belə haqq qazandırmaq üçün istifadə edirlər. tarix dini ekstremizmin müharibələrə, ayrı-seçkiliyə və təzyiqlərə səbəb olduğu hadisələrlə doludur, məsələn. amma problem dinin özü deyil, insanların onu zərərli bir şeyə çevirməsidir.

hətta fitnes mədəniyyəti kimi sadə bir şey də ifrata varıla bilər. idmanla məşğul olmaq, aktiv qalmaq əladır, amma ekstremistlər bunu obsesiyaya çevirərək idman etməyənləri utandırır, başqalarını ekstremal məşq rejimlərinə məcbur edirlər. bunu xüsusilə sosial mediada görmək olar, məsələn influencerlər qeyri-real bədən standartlarını təbliğ edir. və insanlara sanki saatlarla idman zalında vaxt keçirməsələr loser olduqlarını hiss etdirirlər.

bir də sosial ədalət uğrunda mübarizə var. okey, başa düşdük, bu da önəmli bir şeydir. amma bəziləri bunu o həddə çatdırır ki heç bir müzakirəyə, incəliklərə yer qoymurlar. insanları maarifləndirmək əvəzinə birbaşa damğalamağa və hücum etməyə keçirlər, müzakirələri başlamadan bağlayırlar. kimsə o “ideal” terminologiyanı işlətməyəndə və ya kiçik bir səhvə yol verəndə ona anında hücum olunur. öyrənməsinə imkan verilmir. məqsəd inkişaf olmalıdır, amma sosial ədalət ekstremizmi bunu sanki bir “purity testi”nə çevirir—ya 100% mükəmməlsən, ya da düşmən.

günün sonunda, insanlar incəlikləri görməyəndə, demək olar ki, istənilən fikir bezdirici olur. sözümün canı odur ki, əsəbverici olan inancın, həyat tərzinin və ya marağın özü deyil—hər şeyi yalnız bir dar perspektivdən görən ekstremistlərdir. məsələn bu ekstremistlərin üzündən feministlərlə bağlı yanlış fikir ortaya çıxır. insanlar ekstremist feministlərlə əsl feministləri ayırd edə bilmir.