1. Hər kəsə məlum olan Lisbon Summit'də demək olar. Az-vikidə haqqında yazıldığı qısa icmalı qeyd edim ilk öncə :

Lissabon müqaviləsi (rəsmi adı — «Roma müqaviləsinə və Avropa Birliyi haqqında Maastrixt sazişinə dəyişikliklər edilməsi barədə Lissabon müqaviləsi », ing. Treaty of Lisbon amending the Treaty on European Union and the Treaty establishing the European Community)

indi isə keçim bu müqavilənin əsas məqsədi, bu görüşün keçirilməsinin səbəblərinə. Amma uzun ola bilər. ilk öncə azərbaycan vikipedia'sında qeyd edildiyi kimi görüşün 'məqsədi' Masstrixt müqaviləsi və Roma müqaviləsindəki çatışmamazlıqları düzəltmək və islahatlar keçirmək idi.

Treaty of EU (Masstrixt müqaviləsi)
Treaty of EC (Roma müqaviləsi)

Lakin bu düzəlişlər Lissabon'da həyata keçirilmək istənmirdi. Zəncirvarı görüşlər haqqında ilk ideya 1997'ci ildə Amsterdam'da atıldı. 1999'cu ildə qüvvəyə minən Amsterdam müqaviləsi istəniləni əldə edə bilmir və hökümətlərarası konfrans (iGC) 2000'ci ildə Nice'də keçirilir. Bu konfrans həmçinin Avropa Birliyinin tarixində ən uzun müddətli görüş kimi də tarixə düşür. Amsterdam müqaviləsindən artıq qalan kritik qərarlar müzakirə edilir. Müzakirələr əsasən komissiyanın tərkib hissəsi, səsvermə qaydaları, Nazirlər Şurasının verdiyi səslərin əhəmiyyəti haqqındadır. Lakin bu müzakirələr nəticəsində istənilən addımlar atılmır və problemlər tam olaraq həll oluna bilmir. Növbəti görüş bir il sonra Belçikanın Laeken şəhərində keçirilir. (baxma: Laeken görüşü) daha uğurlu alınır və 'Avropa birliyinin gələcəyinə dair bəyannamə' qəbul edilir (Daha çox mənimsənilməyə çalışır). Bu görüşlə ortalığa iki mühüm yenilik çıxır. Bunların ən mühümü isə Nice bəyannaməsində heç bir konstitusiya haqqında danışılmasa da Laeken Bəyannaməsi 1'də konstitusiyaya toxunulur və 'Avropa Birliyinin gələcəyinə dair konvensiya' yazılı şəkildə konstitusiyaya transfer edilir və 2004'cü ildə Roma'da imzalanır. Lakin arada narazıçılıqlar olur. Bir çox ölkə səs vermənin ümumi keçirilmədiyinə görə Avropa Birliyindən çıxmaq haqqında düşünür. Lakin o zamanın irlandiyalı prezidenti ölkələr ilə görüş təşkil edərək 25 Avropa ölkəsinidə razı salır (Sonradan ruminya və bolqarıstanda qoşularaq sayca 27'ə qalxırlar). Lakin beş ölkə (fransa,birləşmik krallıq,ispaniya, luxemburg, hollandiya) ortaya çıxaraq bu konstitusiyanı parlamentə daşıyaraq refendum ilə qəbul edilməsini tələb edir və bu səsvermə Fransa və Hollandiya'da uğursuz alınır. Beləliklə konstitusiya qəbul edilə bilmir.

Nəhayət 2007'ci ildə alman rəhbərləri və AB rəhbərləri yeni görüş kimi Lissabon'da görüşür. Bu görüşdə ən diqqət çəkən və mənə görə mühüm üç dəyişiklik olur.

1. 'Konstitusiya' sözü ləğv edilir.
2. Dövlətçilik simvolları aradan qaldırılır. Bunlara bayraq, himm, xarici nazirlər kimi şeylər daxildir.
3. Əsas orqana qarşı istifadə olunan jest və dillər aradan qaldırılır.


2007'ci ildə imzalan Lissabon müqaviləsi 2009'cu ildə qüvvəyə minir. Lakin yenə narazı ölkələr ortaya çıxır. Bunların başını Çexiya və irlandiya tutur. Çexiya'da parlament tərəfindən qəbul edilən müqavilə prezident tərəfindən qəbul edilməsə də sonradan problem həll olunur. Lakin ən böyük problem irlandiya olduğu kimi qalır. Çünki refendum ilə irlandlar öz hüquqları ilə avropa birliyi arasında hüquqların münasibətindən razı deyillər və böyük çoxluq bu müqaviləyə ilk refendum'da 'yox' verir. Lakin daha sonra aradakı narazıçılıqlar AB liderləri tərəfindən müzakirələr ilə həll olunur və Oktyabr ayında irlandiya fikrini dəyişir. Dekabr ayının 2009'unda isə müqavilə qüvvəyə minir.

Müqavilədə diqqət çəkən digər nüans isə Roma müqaviləsində istifadə olunan 'cəmiyyət' anlayışın 'birlik' ilə əvəz olunmasıdır. Beləliklə European Community European Union ilə əvəz olunur. Lakin diqqət çəkici hissəsi o zaman yaradılan digər birlik Avropa atom-enerji birliyinə toxunulmur və ayrı tutulur.

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2007:306:0199:0201:EN:PDF

Şəxsi fikrimi soruşssanız mənə görə buna toxunulmamanın səbəblərindən biri Fransadır. Fransa hər zaman Nato'nun zəifləməsi və Euratom'un inkişafının tərəfdarı idi.

Müqavilə ümumilikdə 7 maddə (article) ilə əhatə olunsa da içərisində çoxlu act və müddəa var. Müqaviləni tam oxumaq istəsəniz.

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=OJ:C:2007:306:TOC

Bundan əlavə qəbul olunmağa çalışan 2004 Konstituasiyası haqqında burdan oxuya bilərsiz.

https://www.cvce.eu/en/education/unit-content/-/unit/d5906df5-4f83-4603-85f7-0cabc24b9fe1/0a763119-b665-4710-9a3d-2a931285fd0c

Müqavilənin Türklər üçün ən can alıcı hissəsi isə budur.

http://eur-lex.europa.eu/summary/glossary/mutual_defence.html

Belə ki, hər hansı bir EU üzvü ilə müharibə olsa suverenliyi qorumaq məqsədi ilə o dövlətə yardım ediləcək və müharibədə birlikdə iştirak edəcək. Lakin Nato'ya üzv olan ölkələrin neytral qalmasına icazə veriləcək. Bu Grexit düşünən Yunanlara sərf etmir heçdə.