sapir-whorf hipotezi

1. benjamin lee whorf tərəfindən yaradılmış, bir müddət diqqətdən kənar qaldıqdan sonra edward sapir tərəfindən yenidən ortaya atılmış hipotez. dilçilik ilə əlaqədardı. bir filmə mövzu olub (bax: arrival)

bu iki insan bu dil nəzəriyyəsini dəstəkləyir : düşüncələr dil ilə çox yaxından əlaqəlidi və nəinki öz sözlərimiz, ətrafdaki insanların danışığı və dili də bizim düşüncələrimizi, baxış açımızı formalaşdırır. insan hansı dildə danışırsa o dilə uyğun düşünür.
bir dili öyrənməkdən daha çətini, o dildə düşünməkdi məcazi desək. bax düşünən zaman artıq hadisələrə, dünyaya o dili danışan ümumi insanların gözündən baxa bilirsən.

məsələn bizə görə qarın, buzun bir adı var. onlar bizim üçün bir məna ifadə edir, ən azından qış aylarında və s. olduğumuz ünsiyyətin məsafəsinə, müddətinə görə. ama eskimo kimi millət, ömür boyu, uzun illər, doğulduqdan etibarən qar, buz, soyuq ilə əlaqədə olur. gəmi ilə gedərkən dəniz üzərində qırılan buzların eskimo dilində 100dən çox vəya fərqli mənası var. dilləri buna imkan verir, çünkü dilləri, yaşadıqları yerə görə düşüncələrini formalaşdırıb və baxış açılarını çoxaldır buza qarşı.

dilçilikdə daimi müzakirə mövzusu olan bir hipotezdi. bəzi alimlər bunu dəstləkləməyi axmaqca, bəziləri isə bunu dəstəkləməyi axmaqca görənləri axmaq adlandırır.

2. Dilçilikdə ötən əsrin ən məşhur hipotezlərindən biri. Bu hipotezə əsasən, insanların danışdıqları dil onların düşünmə tərzinə böyük təsir göstərir, və müxtəlif dillərdə danışan insanlar müxtəlif cür düşünürlər. Hal-hazırda bu nəzəriyyə dilçilərin böyük çoxluğu tərəfindən əssasız qarşılanır. Nəzəriyyənin irqçi olduğu haqqında belə fikirlər mövcuddur, çünki keçən əsrdə bu nəzəriyyəyə əsaslanıb avropalıların düşüncəsinin daha irəli olmasını dillərinin qəlizliyi ilə bağlayan fikirlər mövcud idi. Bu fikirləri səsləndirənlər, Cənubda danışılan və qrammatikası nisbətən bəsit olan dillərin danışıcılarını nisbətən daha primitiv düşüncəli hesab edirdilər. Hal-hazırda bu nəzəriyyə o qədər də ekstrim irqçi arqumentləri dəstəkləmək üçün istifadə olunmasa da, bu hipotezə əsaslanıb bir birindən müxtəlif fikirlər səsləndirən dilçilər mövcuddur. Son zamanlarda ən çox kontroversiya yaradan hallardan birinə nümunə olaraq Phuc Tran adlı vyetnamlı poliqlotun vyetnam dilində danışan insanların vyetnam dilində şərt cümlələrinin mövcud olmadığına görə "şərti şəkildə" düşünə bilmədiyini iddia etməsini misal çəkmək olar. Onun dediyinə görə onun atası yalnız vyetnam dilində danışdığına görə alternativ reallıqlar haqqında düşünə bilməz, amma özü poliqlot olduğu və öyrəndiyi dillərdə şərt cümlələri qura bildiyi üçün bunu bacara bilər. Onun bu əsassız iddiası, təbii ki də, əksər dilçilər tərəfindən təkzib olundu. Günümüzdə bu nəzəriyyənin populyarlığı, yaxşı ki, get-gedə azalır. Müasir dilçilərin əksəriyyətinə əsasən, dilin insanların düşüncələrinə bu dərəcədə təsir etməsi imkansızdır, və bu prosses əslində əksinə baş verir: yəni insanların dillərinin qrammatikası və sintaksisi onların gündəlik düşüncə formasının nəticəsidir. Məsələn, bəzi dillərdə qar məfhumu üçün bir neçə sözün olmasını onların yaşadığı ərazidə qarın əhəmiyyətli olduğu ilə izah oluna bilər, dilin özünün əvvəldən qar üçün bir neçə sözü olub insanların qarı fərqli görməyə başlaması ilə yox.

sapir-whorf hipotezi

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!