1. Dünyadakı bütün insanların biri-birindən 6 handshakes uzaqda olduğunu, əslində hamının bir-birini dolayı yolla tanıdığını, bir sözlə yaşadığımız dünyanın sosial cəhətdən çox kiçik və əlçatan olduğunu iddia edən fenomen. Qısaca olaraq, sözügedən fenomen planetdəki insanların dolayı yolla bir-birilərinin əlini sıxdığını və biri-birilərini tanıdığını irəli sürür. Konsepsiyanın adı ilk dəfə 1929-cu ildə Frigyes Karinty tərəfindən çəkilmişdir. Əslində birinci dünya müharibəsindən sonra bu ideya kifayət qədər müzakirə olunmuşdu lakin Karinty bunu ilk dəfə elmi səviyyədə müzakirəyə çıxaran şəxs olmuşdur. Onun fikrincə, dünyada istənilən iki şəxs bir-birilə ən çox 5 tanışlıq yolu ilə əlaqə qura bilər.

Beləki, sözügedən konsepsiyaya görə, insanların əksəriyyəti Donald Trump'ın əlini sıxan adamın əlini sıxan adamın əlini sıxan adamın əlini sıxan adamın əlini sıxıb. Təbii ki, burda Donald Trump tamamilə şərtidir. istənilən məşhur insana bu konsepsiyanı şamil etmək olar.

Adıçəkilən fenomenin şəhər əfsanəsi, yoxsa doğru olduğunu isbat eləmək üçün xeyli miqdarda araşdırma və eksperiment olub. Bunlardan ən məşhuru Stanley Milgram tərəfindən aparılan balaca dünya eksperimenti (small world experiment) idi. Eksperimentə görə, Milgram west cost'a bir paket göndərərək, adi vətəndaşların birindən paketin bostonda olan, aralarında heç bir əlaqə olmayan bir nəfərə çatdırılmasını istəyir və bunun üçün poçtdan istifadə etməkdən ziyadə tanışlıq vasitəsi ilə paketin göndərilməsini tələb edir. Həmin paket isə 6 addımda bostona çatır. Milgramın fikrincə, amerikada ortalama 3 tanışlıq yolu ilə istənilən adam istənilən adamla əlaqə qura bilər.

Buna baxmayaraq, bəzi tədqiqatçılar bu konsepsiyanın geniş miqyası əhatə etdiyini qəbul etsə də, bütün dünyanı əhatə etməsinə inanmır. Çünki dünyada kifayət qədər izolyasiya olunmuş qrup və millətlər var.

Sosial medyanın yaranması ilə də insanlar arasındaki yaxınlıq daha da artmışdır. Feysbukun irəli sürdüyü datalara əsasən, şəbəkədə olan bütün istifadəçilərin ortalama 4 addımla və yaxud 4 tanışlıq vasitəsilə bir-birilərini tanıdığını bildirilmişdir.

Adıçəkilən fenomen riyazi cəhətdən də isbat olunmuşdur; deməli, dünyada yaşayan bütün insanları N ilə (7 milyard), ortalama bir insanın tanışlarının sayını isə (insanların ortalama tanışlarının sayı 45 olaraq bilinir) K ilə işarə edək. Belə olan halda, degree of seperation = ln (n) / ln (k) = 22.67 / 3.81 = 5.96. Lakin bir insanın ortalama tanışlarının sayının 45 kimi nəzərə alınması bir çox tədqiqatçılar tərəfindən müsbət qarşılanmamışdır. Ona görə də, hal-hazırda da bu konsepsiyanı mif adlandıranlar kifayət qədərdir.

Bu fenomen üzərində qurulmuş bir çox oyunlar da mövcuddur. Deməli, belə oyunlardan biri olan John L. Sullivan oyununda insanlar John L. Sullivanın əlini sıxdığını isbat etməyə çalışırdılar. Məsələn, sözügedən oyunun iştirakçısı bazarda tərəvəz satır, orada ona yemək gətirən yeməkxananın gənc işçisi var, həmin işçinin yaxın dostu hər gün onu görmək üçün restorana gəlir, yaxın dostunun atası şirkətlərin birində sürücü kimi işləyir, sürücü işlədiyi şirkətin isə ən sevimli müştərilərindən biri John L. Sullivandır. Beləliklə, tərəvəz satan adamımız dolayı yolla Sullivanın əlini sıxdığını isbat edir. Oyunu qısa olaraq belə izah etmək olar; shake the hand that shook the hand that shook the hand that shook the hand of ‘the great John L.

6 handshake rule konsepsiyasını mainstream sferaya gətirən isə "the six degree of kevin bacon" oyunu olmuşdur. Bu oyunu 1994-cü ildə Albright kollecinin 4 tələbəsi kəşf etmişdir. Oyun qısa zamanda sürətlə yayılır. Oyunun məqsədi Hollywood səhnəsindəki hər hansı bir aktyoru birbaşa və ya dolayı yolla birlikdə işlədikləri 5 aktyor vasitəsilə Kevin Bacon ilə əlaqələndirməkdən ibarət idi. Oyun o qədər məşhurlaşır ki, Kevin Bacon və 4 tələbə televizora belə çıxırlar. Hal-hazırda da Kevin Bacon'ın qatıldığı hər verlişdə onu bu oyunu oynatmadan buraxmırlar.

Yekun olaraq, bu konsepsiyanın mif yoxsa fakt olduğu, yəqin ki, gələcəkdə bizə aydın olacaq. Lakin mənim fikrimcə, olduqca ağlabatan fenomendir, və tamamilə inanıram. Yeri gəlmişkən, Azərbaycanda da bunun oyununu yaratmaq olar. Məsəlçün "the six degree of hacı nuran". 5-6 tanışlıq yolu ilə azərbaycandakı hər kəs özünü hacı nuranla əlaqələndirə bilər, məncə.