+21 əjdaha
1. üzeyir hacıbəyov tərəfindən 1906-cı ildə irşad qəzetində çap olunmuş başqa bir aktual məqalə."Tamam bir ildir ki, vətəni əzizimiz Qafqaz öz balalarının qanına bulanmaqdadır. Tamam bir ildir ki, minlərlə ciyərlər qırqınlar atəşindən od tutub yanmaqdadır. Bu bir ilin içində neçə min canlar tələf oldu. Neçə-neçə ailələr başsız, ata analar oğulsuz, bacılar qardaşsız, qardaşlar baçısız qaldılar. Evlər talan oldu, oda yaxıldı. Abad şəhər və göylərimiz xarabaya döndü. Yurd itdi, yuva dağıldı. ...səbəbi də erməni-müsəlman davası oldu.
Belə bir-birinin iç və çölünü biləcək dərəcədə yek-digərinə yaxın olan qonşular, bir birinin ehtiyacatı həya-tiyyəsini rəf etməkdə heç bir müzayiqədə bulunmayan, münasibati-düstanə sayəsində ömürlərinin bir qədərini daim müzayiqə, müsahibə, mülatifə, mülabəsə və mairləri kimi səmimi dostluq və xeyirxahlığı izhar edən hüsni muami- lədə keçirməkdə olan iki həmcivar tayfa öz içlərindəcə peyda olan ləin, bəğiz, və xəbis nakəslərin hərəkatı-şey tanətkaranasinə uyub, xah-naxah biri-birinə yaği oldular. Bəs deyil, bir-birini tələf və yox etməyə bel qurşadılar... Top və tüfənk səsi asimanə bülənd oldu, iki dost bir-birinə atırdı, tiğ və xəncər parıltısı göz qamaşdırırdı. iki qonşu bir birini doğrayırdı. Kəndlərdən, şəhərlərdən od və duman qalxır, hər yeri bir kuhi-atəşfişanə döndərirdi. iki həmcavar tayfa bir-birini atəş içində yandırırdı... Göz yaşı qana qatışdı, qan qurşağa çıxdı... Belə bir misli görünməmiş müdhiş faciə bir ildir ki, davam etməkdədir və bundan sonra da davam etsə, bu iki tayfanın biri bilmərrə fovt olub yer üzündə bir adı qalacaq desəm xəta etmərəm, zənn edirəm. Lakin bəs bütün bu bir tayfanın bir takım ləin, insansevməz, fasiq və fasidlər ucundan badi fənaya getməsi rəvamıdır? Bunu vicdanımız qəbul etməz və etməsin gərək və illa məsum və bikünah tökülən qanların günahı, yanmış ciyərlərin ahı...
-Bizi nahaq qoymaz. Buna bir əlac lazımdır. Əlac isə bu qital və qırğının müsəbbiblərini tapıb yox etməkdir. Bu müsəbbiblər də müxasimədə bulunan bu iki tayfanın hansı birində olduğu indi, hamıya məlumdur. Və bunu da bilmə-lidir ki, sadəlövh müsəlmanlar, heç bir vaxtda və heç bir halda qonşuları ermənilərlə dava etmək fikrində deyildilər. Çünki belə bir naküvarə iş içrasına müsəlmanları vadar edəcək bir məqsəd yoxdur. Və bir də müsəlmanlar–-sözün açığı–elə bir mənəvi nəşvü-nüma və tərəqqi dərəcəsinə çatmayıblar ki, bir məqsəd və yaxud bir fikir ilə ağıllıları məşğul ola. Min adam min söz desin-müsəlmanlar bu hadisati-müəssəfənin başlanmasına bais olmadıqlarından əmindirlər və ermənilər əleyhinə qəlblərində bir pis fikir pünhan deyildi. Bununla belə, həməvaxt, sülhə talib idilər, ermənilər dəxi nə mərtəbə sülhə mail olduqlarını bu məclisdə izhar edərlər. inşaallah hər iki tərəf mətin bir sülh əqdi ilə xüsuməti kamilən rəf etmək üçün bəqədri-imkan sərfi-müsai edərlər."
mənbə.
üzeyir hacıbəyov - seçilmiş əsərləri, ıı cild, 262