fəlakətin nəticələrinin aradan qaldırılması üçün ssri ikinci dünya müharibəsindən sonra ilk dəfə abş-dan humanitar yardım üçün xahiş etmişdir, ümumilikdə isə 113 ölkədən müxtəlif formada yardımlar göndərilmişdir. zəlzələ çernobıl faciəsindən sonra çökməkdə olan sovet iqtisadiyyatına çox ağır zərbələr vurmuşdur. dağıntıların aradan qaldırılması üçün moskva hazırkı kursla büdcədən 8 milyard dollara yaxın vəsait ayırmışdır. 100 000-dən artıq əsgər və işçi bərpa işləri üçün cəlb olunmuşdur. eyni zamanda, yardım üçün bakıdan havaya qalxan, aralarında 68 nəfər azərbaycanlının da olduğu, ümumilikdə göyərtəsində 78 nəfər olan il-76 təyyarəsi leninakan yaxınlığında dağa çırpılaraq qəzaya uğramış və 77 nəfər həlak olmuşdur. hadisənin rəsmi səbəbi olaraq isə pilotların yorğunluqla əlaqəli olaraq altimetrdə göstərilən dəyərləri səhv görməsi göstərilmişdir.
zəlzələdə zamanı 33 nəfər azərbaycanlı da həlak olmuşdur. baxmayaraq ki, zəlzələdən bir neçə həftə əvvəl baş vermiş və arif yunusa istinadən 215 nəfərin öldürülməsi və törədənlərin ittiham olunmaması ilə nəticələnmiş quqark qırğınından öncə həmin ərazidə xeyli sayda azərbaycanlı da yaşayırdı, ancaq baş verən qırğınla əlaqəli olaraq azərbaycanlıların demək olar hamısı evlərini tərk edib, qaçmışdı. thomas de waal bu barədə kitabında qeyd edir:
"Çox böyük ironiyadır ki, Spitak rayonundan qovulan azərbaycanlılar, faktiki olaraq, bir neçə gün sonra baş vermiş Spitak zəlzələsindən xilas oldular. Dekabrın 7-də baş vermiş zəlzələ nəticəsində 33 azərbaycanlı dünyasmı dəyişdi. Əgər onlann əksəriyyəti deportasiyaya məruz qalmasa idi, azərbaycanlılar arasında itkilər daha çox olardı."
de waal kitabında Azərbaycanda minlərlə insanın siyasi münaqişəni unudub, fəlakət qurbanlarına yardım etməyə can atdığını bildirsə də, ermənistanda vəziyyət fərqli idi. oraya ezam olunmuş jurnalist Viktor Loşak millətçi düşüncələrin onları saldığı psixoz halını belə qeyd edir:
"Bu insanlar mənimlə jurnalistlə və ya bir-biri ilə nə barədə danışırdılar? Onlar nə ölüm haqqnda, nə öz yaxınları haqqmda, nə də yeni zəlzələ proqnozları haqqında danışırdılar. Onlar azərbaycanlılarm göndərdikləri dərmanlardan danışırdılar - azərbaycanlılar çox yaxın olduğundan dərmanla dolu bir neçə vaqon göndərilmişdilər, Mərkəzi Komitə onlara bu işdə kömək etmişdi - azərbaycanlılar onlar üçün dərman göndərmişdi, və onlar, əlbəttə, belə hesab edirdilər ki, azərbaycanlılar onları zəhərləmək istəryirdilər. Bütün bunlar hamını bürümüş psixozun nəticəsi idi."
baş vermiş hadisə ilə əlaqədar olaraq mixail qorbaçov abş-dakı səfərini yarımçıq qoyub geri qayıtmış, hadisənin baş verdiyi ərazilərə özü şəxsən baş çəkmişdir. leninakanda olduğu zaman isə olduqca maraqlı və təəccüb doğurucu bir hadisə ilə qarşılaşmış, hansı ki, anasının bədənini dağıntıların altında axtarmağa çalışan sadə vətəndaşlardan biri qorbaçovu görəcək, dərhal qarabağın taleyi ilə bağlı ona sual ünvanlamışdır. Ermənistan Ali Soveti Prezidiumunun sədri Hrant Voskanyan bu hadisəni belə xatırlayır:
"Qorbaçov dedi: "Biz sizi bu müsibətdə tək qoymayacağıq, yardım edəcəyik." Camaat arasından kimsə qışqıraraq soruşdu: "Bəs Qarabağ?" Qorbaçov qəzəblə cavab verdi: "Qulaq asın, mən fikirləşirdim ki, siz bu milli müsibət vaxtı Qarabağ məsələsini yenidən qaldırmayacaqsınız. Məncə, çoxları bunu başa düşməyəcək."
hadisə zamanı orada olmuş şəxslərdən biri, qorbaçovun köməkçisi georgi şaxnazarov da qeyd edir ki, "Görünür, bu fikir (qarabağ problemi) hər kəsin başına mismar kimi yeridilmişdi və onlara rahatlıq vermirdi, hətta zəlzələ belə onları bu fikirdən daşmdıra bilməmişdi."
leninakandan yerevana qayıdan qorboçov erməni partiya baş katibi harutyunyan və azərbaycan kp baş katibi əbdürrəhman vəzirovla görüşdükdən sonra, moskvaya yola düşməzdən öncə erməni televiziyasına verdiyi müsahibəsində qarabağ komitəsinin üzvlərini ağır şəkildə tənqid edərək onları demaqoqlar, avantüristlər adlandırır, onları qarabağ kartından hakimiyyətə gəlmək və onun islahatlarına mane olmaq üçün istifadə etdiyini bildirir. qorbaçovun çıxışından sonra isə aralarında zori balayan və levon terpetrosyanın da olduğu qarabağ komitəsinin 9 üzvü həbs edilir.
the second russian revolution sənədli filmindən götürülmüş fraqmentdə balayan və şaxnazarovun dilindən yuxarıdakı hadisə və qorbaçovun erməni televiziyasına verdyi müsahibəyə baxa bilərsiniz:
(youtube: 
)
)mənbə.
washingtonpost
leninakan yaxınlığında il-76 qəzası Википедия
https://en.wikipedia.org/wiki/1988_Armenian_earthquake
https://en.wikipedia.org/wiki/Gugark_pogrom
black garden, thomas de waal