* yazar bu mövzuda yazacağı üçün olduqca sevincli, mövzunun böyüklüyünün altında əzilməkdən qorxduğu üçün isə bir o qədər də həyəcanlıdı
consciousness/şüurluluq problemi, şüurun necə və nə üçün yarandığı, şüurluluq durumunun niyə var olduğu ilə bağlı olan fəlsəfi problemdir.
necə olur ki bu yazını oxuyarkən bunun fərqində ola bilirsiz? hal-hazırda əlinizə baxın, onu görürsünüz və bunun fərqindəsiniz. bu necə baş verir? necə olur ki bir gülün iyini hiss edir, “mən” iyləyirəm, mən qoxunu hiss edirəm deyə bilirsiz? o “mən” və onun yaşadığı təcrübə necə və nə üçün ortaya çıxır? - cavabınızın olmaması normaldır çünki heç kimin bir cavabı yoxdur. bu suallar illərdir fəlsəfə və elm dünyasında mübahisə edilən, üzərinə məqalələr yazılan lakin ortaq bir məxrəcə gələ bilmədiyimiz suallardır.
biraz tarix. 1995-ci ildə david chalmers facing up to the problem of consciousness (şüur problemi ilə üzləşmək) adlı məqaləsini yazır və bu məqalədə şüurla əlaqəli problemləri iki hissəyə ayırır. easy problem of consciousness və hard problem of consciousness (şüurun asan vs çətin problemi)
1. easy problem of consciousness (şüurun asan problemi) - bu problemlər elmi metod vasitəsi ilə həll edə biləcəyimiz problemlərdir. beynin ətrafdan bilgiləri necə aldığı, onları necə kateqoriyalandırdığı və bənzəri proseslər ilə əlaqəlidir. məsələn bir şeyi görmək, hiss etmək beyində necə bir iz qoyur? ordaki proseslər hansı şəkildə baş verir? və s.
2. hard problem of consciousness isə klassik elmi metodla həll edilməsi mümkün görünməyən, təcrübənin birbaşa özü ilə əlaqəli problemdir. yəni easy problemləri həll etsək və “bu hissi yaşamağının səbəbi, beyindəki filan hormonun beynin filan hissəsinə çatması ilə əlaqəlidir” desək də, yenə də “prosesin necə çalışdığını anladım. amma niyə bu hissi yaşayıram və niyə bir səsi bu halda, bu spesifik halda eşidirəm?” ya da “prosesləri anladım bəs niyə bu proseslər şüurluq kimi bir şey yaradır?" deyə bilərsiz və bu suallar da elmi metodun çata bilməyəcəyi hard problem of consciousness’in bir parçası olar.
etirazlar. hard problem of consciousness, bir çoxları tərəfindən qəbul edilsə də, bəzi fəlsəfi cərəyanlar bu fikri sadəcə söz oyunundan ibarət görür, bəzilər isə “consciuousness deyə bir şey yoxdu ki problemi də olsun” deyir. bu fikrə qarşı çıxan əsas cərəyanlar eliminativism və Reductionism kimi cərəyanlardır.
istifadə etdiyim mənbələr:
- internet encyclopedia of philosophy
- facing up to the problem of consciousness məqaləsi consc.net/papers/facing.html
- scholarpedia
- Stanford Encyclopedia of Philosophy