1. (baxma: optimal fərqlilik nəzəriyyəsi)

Kuhn & Mcparland 1954-cü ildə apardıqları araşdırma zamanı müşahidə etmişlər ki, mən kiməm? sualı soruşulduqda insanlar özlərini adətən aid etdikləri qruplarla identifikasiya etməyə meyillidirlər. Bu maraqlı nəticə eyni zamanda insanların hansı tip qruplaşmalara daha meyilli olması, yəni özlərini hansı qrupların hissəsi kimi görmələri sualını da özü ilə bərabər doğurur.

optimal fərqlilik nəzəriyyəsi məhz bu nöqtədə insanlar və qruplar arası münasibətlərin müəyyənləşdirilməsində ortaya atılmış sosial psixologiyanın əsas nəzəriyyələrdindən biridir. bu nəzəriyyəyə əsasən, insanlar sosial mühitlərdə təməl ehtiyacları olan iki əks qütbü- aidiyyat/eyniyyət və individuallığı bir araya gətirən optimal qrupları axtarmağa daha meyillidirlər. bu iki təməl xüsusiyyət arasındakı asılılıq həm qrup, həm də qrup xaricində mütənasibliyini qoruyub saxlamalıdır, biri artıqda/azaldıqda digəri də ona uyğunluq göstərməlidir. nəzəriyyədən irəli gələrək, belə bir nəticə alırıq ki, bir homo sapiens özünü daxilə münasibətdə nə qədər assimilə hiss edəcəksə, xaricə münasibətdə də bir o qədər individual olacağı qruplara yönəlməyi üstün tutacaqdır. nəzəriyyəni ortaya atan *brewer* özü bu sosial kimliyi məqaləsinin adı ilə belə çox yaxşı izah edir: The social self: on being the same and different at the same time.

bu baxımdan hətta insanlar qruplardan öncə özlərini subqruplarla daha çox identifikasiya edirlər, çünki burada assimilə və individuallıq səviyyəsi adətən daha optimal səviyyədə olur: özümüzü digər üzvlərə daha yaxın hiss edəcəyimiz dərəcədə spesifiklik (maksimum assimilyasiya), eyni zamanda bizi qrupun digər üzvlərindən, uyğun olaraq xarici qruplardan da dramatik dərəcədə ayıracaq qədər individuallıq. Məsələn, 《 introvert -- infp --- infp-t 》bölgüsünü götürsək, burada optimallığın uyğun olaraq artdığını görərik. introvertlik bir qrup olaraq bütün introverləri birləşdirsə və digər insanlardan ayırsa da, bu qrup üzvləri arasında fərqlərin meydana çıxma tezliyi infp-t subqrupuna görə daha çox olacaqdır. çünki böyük bir qrup olaraq introvertliyin növləri daha çox və zəngindir. Elə Bu səbəbdən də introvert qrupun tərkibində yeni subqruplar meydana gəlir və bizi digər introvertlərdən fərqləndirən xüsusiyyətlərə uyğun daha spesifik subqruplara bölünürük. Artıq bu bölgüdə olan insanlarla oxşar xüsusiyyətlərimizin daha çox olmasına görə daha yaxın və assimilə hiss edəcəyik, lakin bütün cəmiyyətə münasibətdə həm də daha marjinal və individual olacayıq. Çünki bütün cəmiyyətin 30-40 faizi (rəqəm şərtidir) introvert qrupa daxil idisə, cəmi 4 faizi infp-t qrupuna daxildir. Bu baxımdan assimilyasiyanın/oxşarlığın yüksək olduğu bu subqrupun bütün cəmiyyətə münasibətdə individuallığı/fərqliliyi da eyni dərəcədə çox yüksəkdir və bu nisbət onu daha yüksək dərəcədə optimal edəcəkdir.


optimal fərqlilik nəzəriyyəsi baxımından, bütün insanlığı bir qrup nümunəsi olaraq götürüb nəzərdən keçirsək, ortaq xüsusiyyətimizə görə assimilyasiya faktoru mövcud ola bilsə də, individuallıq baxımdan sıfırda qalan bu qruplaşmanın nəzəriyyə tələblərini ödəmədiyini çox aydın görürük. elə buna görə də insanların bütöv bir kimlik formalaşdırmaq əvəzinə, sosial olaraq kiçik qruplara bölünərək çoxalmağı və digərlərindən fərqli identifikasiya olunmağı tərcih etmələri təəccüb doğurmur. çünki homo sapiens nə qədər praktiki və psixoloji baxımdan aid edilməyə, birliyə möhtac olsa da, bir o qədər də individuallığa, kütlədən fərqlənməyə meyillidir. hər iki tələbatın bir arada olmadığı bir sosial qrup onun diqqətini çəkməyəcəkdir. ona görə də, sən kimsən? sualı verilikdə cavabların mən insanam deyə başlamaması, ümumiyyətlə, bunun bir identifikasiya vasitəsi kimi istifadə edilməməsi çox sıradan və təbiidir.