1. Azərbaycanlılar və qadın

Azərbaycanlılar qadını yontub ondan ana düzəldirlər; qadın yontula-yontula anaya çevrilir. Körpə qız uşağını yontub gənc qız, onu yontub qadın, qadını da yontub ana düzəldirlər. Balaca qız uşağı gələcəkdəki ananın uşaqlığıdır, cavan bir qız gələcəkdəki ananın cavanlığıdır. Azərbaycanlı qadın heç vaxt indiki zamanı yaşamır, həmişə öz gələcəyinin keçmiş zamanını yaşayır.

Azərbaycanlıların təsəvvüründə ana olmaq istəməyən qadın xəstədir, yarımçıqdır; öz gələcəyini özü tənzimləmək istəyən qadın isə namussuzdur. Qadının insani azadlığı namussuzluq əlamətidir. Bu adamlar ana olmağı qadının bioloji cinsiyyətinin fizioloji imkanı kimi görmür. Analıq durumu içtimai münasibətlərin obyektiv-zəruri nəticəsi kimi yaranır. Qadın “doğa bilən” varlıqdırsa, deməli, mütləq doğmalıdır; azərbaycanlı məntiqində bioloji imkan ictimai zərurətə çevrilir.Bu anlayışın nəticəsidir ki, ana ictimai cinsiyyət rolunun ən ali və toxunulmaz personasıdır. Bu məfhum özülündə müəyyən dəyər və anlayışları ehtiva edir, yəni namus, müqəddəslik, ailənin əhəmiyyəti və s. mühafizəkar dəyərlər bu məfhuma immanentdir. Analıq durumu namusluluq durumuna ekvivalentdir, bir şərtlə ki, qadın ailə qurumunun müqəddəs divarları arasında ana olmalıdır. Kəbindənkənar cinsi münasibət nəticəsində dünyaya uşaq gətirən qadın ana deyil, “pozğundur”. Qısası, azərbaycanlıların ölkəsində analıq bioloji rol deyil, ictimai roldur. Ana əxlaqi dəyərlər istehsalçısıdır.Qadına “müqəddəs ana”, “namus mücəssiməsi” kimi ictimai cinsiyyət rolu biçilməsi, bir tərəfdən ailənin seksdən, cinsi arzulardan, şəhvani həzzlərdən təcrid edilmiş, ənənəvi-müqəddəs-avtoritar mükəlləfiyyətlərin yarandığı sferaya çevrilməsinə, digər tərəfdənsə seksin məhəbbətdən, insani duyğulardan təcrid edilmiş instinktiv aktlar “sahəsinə” müncər edilməsinə yol açır. Qadın ailə içindəki rolu ilə hər cürə libidinal-şəhvani fantaziyalardan sterilizə edilir. Nəticə odur ki, seks kişi üçündür, o da ailənin daxilində yox, xaricindədir. Lev Tolstoy deyəndə ki “fahişə qadınları namuslu kişilər yaradır”, bu durumu nəzərdə tuturdu.

Azərbaycanlı qadının namusu onun özünə məxsus deyil, ərinə, yaxud qardaşına (nəticədə kişiyə) məxsusdur. Namus hər zaman kişinin mülkiyyətidir, çünki qadın kişinin mülkiyyətidir. Qadın özü üçün namuslu olmur, kişi üçün namuslu olur. O, namusla birbaşa ünsiyyətə girə bilmir, çünki namusu başqasının əlindədir. Taksidə sürücünün yanındakı oturacağa otursa, namusunu itirəcək; yaşadığı binanın liftinə yad kişi ilə birgə minsə, namusu əldən gedəcək; hava qaralandan sonra balkonda otursa, namusu ləkələnəcək. Beləcə, qadının ictimai həyatının sərhədləri bədəninin sərhədlərinə sığışdırılır. Azərbaycanlı qadının bədənindən başqa getməyə yeri yoxdur; o, bədənində başlayıb bədənində qurtarır.

Azərbaycanlı kişinin öz namusu yoxdur, yəni fərdi namusu yoxdur, onun namusu “arvadının namusudur”. Azərbaycanlı kişi bir növ trans-namus və ya fövqəl-namus varlıqdır. Təkcə qadın namusla xarakterizə oluna bilər və qadın təkcə namusla xarakterizə oluna bilər.Bu kişilərin ölkəsində qadının namusuna sahib olmaqla onun maliki olunur; qadının maliki olmaq əvvəlcə onun namusunun maliki olmaqdır. Ailəsi tərəfindən sevgilisi ilə rahatca görüşməsinə qadağa qoyulan gənc qıza nişanlanandan sonra həmin adamla gəzməyə, əyləncəyə getməsinə icazə verilməsi bu anlayışdan irəli gəlir. “Nişanlı” hələ qadına sahib olmayıb, amma artıq onun namusunun malikidir. Bu mənada Azərbaycanda evlənmək əslində “namuslanmaqdır”. Qadının ərə getməsi isə onun özünütəsdiqidir; qadının özünütəsdiqi namusluluğunun təsdiqidir. Onun özünü sübut etməsi namuslu olduğunu sübut etməsindən asılıdır. Azərbaycanlı qadın həyatını namusa həsr edir.

Xaqani Hass, 2007