1. fyodor mixayloviç dostoyevskinin yeraltından notlar kitabında qeyd etdiyi möhtəşəm cümlə.

"ciddi olaraq söyləyirəm ki, həşərat olmağı çox arzuladım. təəssüf ki, buna belə layiq ola bilmədim. bəylər, and içirəm ki, həddindən artıq şüurlu olmaq xəstəlikdir. sözün əsl mənasında xəstəlikdir."

dostoyevskinin bu sözü daha çox varoluş sancısı çəkən, tanrı/din sorğulamaları aparan insanlara işıq tutmuş, onlara həqiqətləri qəbullanmaqda yardımçı olmuşdur. bu ifadəni daha sadə dildə "hər şeyin çoxu ziyandır" kimi də deyə bilərik. nizami gəncəvi də vaxtilə belə deyib:
"bir inci saflığı varsa da suda,
artıq içiləndə dərd verir o da."

hamımızın gündəlik həyatda qarşılaşdığı bir şeydir bu. bir şeyi öyrəndikdən sonra "kaş ki, öyrənməzdim, bilməzdim" deyə bilirik. məsələn, tanrı varlığını sorğulayanlar, onları öz inancından uzaqlaşdıran məlumatlar öyrəndikcə oxuduqları şeyə nifrətlə yanaşırlar. ən çox nifrət edənlər oxuduqlarını qəbullananlar, oxuduqlarını məntiqli qəbul edənlərdir. və həmin insanlar tanrı inancı sarsılmış insanlardır ki, onlar artıq tanrının varlığına şübhəylə yanaşırlar, tanrını axtarırlar, onun varlığına özlərini inandırmağa çalışırlar. tanrını təbiətdə, elmdə axtarırlar. "kaş ki, bu məlumatları oxumazdım" deyirlər. və cahilliyin (gözüyumulu iman gətirməyin) xoşbəxtlik olduğu qənaətinə gəlirlər. çünki onlar da vaxtilə hər şeydən xəbərsiz tanrıya, dinə iman gətirirdilər. tanrının olmaması haqqında zərrə qədər düşünməmiş, bu fikri ortaya atanlara nifrət edənlərdən idilər.

george orwell 1984 əsərində belə deyir:
cahillik gücdür!
bəli, cahillik gücdür, burada gücdür. çünki, cahilliyindən xoşbəxtliyin üçün istifadə edirsən. amma bu cahilliyin həmişə güc olduğu anlamına da gəlmir.

dostoyevskinin qeyd etdiyim ifadəsinə bənzəyən başqa bir ifadə də var:
"korun gözləri açılanda elə pis şeylər görər ki, dünyada, lənət oxuyar onu sağaldana."
~ friedrich nietzsche

dostoyevskinin, nietzschenin və orwellin entry-də oxuduğunuz fikirlərini bir-birinə bərabər qılmaq olar. çünki, hər üç fikirdə də az bilməyin gözəlliyi izah olunur. yaşasın az bilməyin verdiyi xoşbəxtlik!
yaşasın çox bilməyin verdiyi bədbinlik!