1. Boyun nahiyyəsində, qida və nəfəs borusunun önündə yerləşən daxili sekresiya vəzi olan qalxanabənzər vəz xəstəliyi. Qalxanabənzər vəz orta məktəb biologiya kitablarında rast gəldiyimiz kimi iki paylıdır, kəpənəyə bənzəyir (hətta daha dəqiq bir bənzətmə üçün böyük h hərfinə bənzəyir). Bu vəz qana tiroid hormonları adlanan bir qrup hormon ifraz edir ki bu hormonlar bədəndə sinir sistemindən tutmuş metabolizmə, ürək fəaliyyətindən dayaq-hərəkət sisteminin inkişafına qədər bir çox həyati funksiyaya təsir göstərir.
indi isə gələk əsas mövzumuz olan zob xəstəliyinə. Zob xəstəliyi qalxanabənzər vəzin böyüməsi nəticəsində yaranır. Bu xəstəlik bəzi hallarda sadəcə vəzin böyüməsi ilə özünü göstərsə də zobun tipindən və dərəcəsindən asılı olaraq simptomlar da dəyişkənlik göstərə bilər. Bir çox xüsusiyyətinə görə qruplaşdırılsa da xalq arasında daha çox "zəhərli" və "zəhərsiz" olmaqla 2 forması daha çox bilinir.
Zəhərsiz zob. Qalxanabənzər vəzdə böyümə var. Lakin böyümədən başqa simptom görülmür. Tiroid hormonların ifrazında bir dəyişiklik olmadığı üçün digər orqanlarda mənfi bir dəyişkənlik yoxdur. Adətən bu xəstələrin qalxanabənzər vəzlə bağlı bir şikayəti olmur və bu dəyişkənlik özünü sadəcə boyun nahiyyəsində şişkinliklə göstərir. Bu şişkinlik bəzən nəfəs borusuna və qida borusuna təzyiq göstərdiyində tibbi müdaxiləyə ehtiyac duyulur. Zəhərsiz zobun səbəbləri arasında birinci yeri yod çatışmazlığı tutur. Qalxanabənzər vəz hormonlarının əsas tərkib hissəsi olan yod yetəri qədər qəbul edilmədikdə bu vəz öz hormonlarını istehsal etmək üçün böyüməyə "məcbur qalır". Adətən bu hala mane olmaq üçün birbaşa yod əlavəsinin qəbulundansa tərkibində yod olan qidaların daha çox qəbul edilməsi məsləhət görülür (ayrılıqda yod əlavəsi çox faydalı bir şey deyil).
Zəhərli zob. Qalxanabənzər vəz böyüyüb. Öskürək, xırıltılı nəfəs alma, qolları yuxarı qaldırdıqda başgicəllənmə, udqunmada çətinlik görülür. Vəz böyüməklə kifayətlənməyib üstəlik tiroid hormonlarının ifrazını da artırıb. Bu hal hipertiroidizm də adlanır. Xəstədə istiyə dözümsüzlük, həddən artıq tərləmə, çəki itkisi, əsəbilik, əllərdə titrəmələr (tremor), metobolizmin anormal dərəcədə sürətlənməsi, ishal, əzələ zəifliyi, dərinin kobudlaşması, quru dəri, qadınlarda aybaşı tsiklinin pozulması, ürək döyüntülərinin artması (taxikardiya) yorğunluq, bəzən də əzələlərdə kramplar ortaya çıxır.
Səbəbləri arasında yod çatışmazlığı, avtoimmun problemlər, qadın cinsindən olma (qadınlarda rast gəlinmə tezliyi kişilərə nəzərən dəfələrlə çoxdur) əsas yer tutur. 40 yaş üzəri şəxslərdə də zob xəstəliyinin inkişaf riski daha çoxdur. Bununla yanaşı hamiləlik sonrasında qadınlar da zob xəstəliyinə meyilli olurlar. Avtoimmun problemlərin səbəblər arasında olmasını xüsusilə vurğulamaq lazımdır. Çünki immun sistemi bəzən qalxanabənzər vəz hüceyrələrini "yad cisim" olaraq hesab edərək bu hüceyrələrə hücum edir və vəzi zədələyir. Vəz də özünübərpa məqsədi ilə anormal formada böyüyə bilir və bu da öz növbəsində hipertiroidizmə səbəb olur.
Zobun diaqnostikasında qan analizindən istifadə olunur. Qan analizində tsh (thiroid- stimulating hormone) adlı hormona diqqət yetirilir. Bu hormon hipofizdən ifraz olunur və adından da göründüyü kimi tiroid hormonlarının ifrazı üçün qalxanabənzər vəzi "qamçılayır". Yəni ths ilə tiroid hormonların qanda miqdarı tərs mütənasib asılı olur. Zəhərli zobda adətən ths həddən artıq az miqdarda olur.
Müayinədə həkim əllə boğaz nahiyyəsinə toxunmaqla və ya biopsiya ilə yoxlama edə bilər.
Zəhərli zobun müalicəsi. Zəhərsiz zobda adətən müdaxiləyə ehtiyac görülməsə də zəhərli zobda dərman müalicəsinə, bəzən əməliyyata ehtiyac görülür. Belə ki, endokrinoloji cərrahiyyə ilə qalxanabənzər vəzin böyümüş hissəsi götürülür. Xəstələrə adətən yod tərkibli qidalarla qidalanmaq məsləhət görülür və tiroid hormonlarının aktivliyini azaldacaq dərman preparatlarından istifadə olunur.
Zəhərsiz zob zəhərli zoba çevrilə bilər mi? Təəssüf ki, bəli. Zəhərsiz zob hər nə qədər yüngül də görünsə nəzarətsiz qaldıqda cızığından çıxa bilir. Ona görə vaxtaşırı müayinə məsləhət görülür.
Zob xəstələrində qalxanabənzər vəz xərçəngi formalaşma ehtimalı var mı? Əgər xəstə müalicə alırsa bu ehtimalın gerçəkləşmə ehtimalı çox daha aşağı olur. Həm zəhərli, həm də zəhərsiz zobun xərçəngə çevrilmə ehtimalı var. Amma bu bütün zob xəstələrinin risk altında olduğunu göstərmir. Onsuz da vaxtaşırı müayinə olunduqda xəstəliyin gedişatı nəzarət altında olur.
sifarişi verən: anonimlikdən zövq alan umbay