1. Emosional pozuntular arasında ən diqqət çəkən pozuntulardan biri. "Maskalanmış depressiya" rəsmi diaqnoz deyil. Yəni bu diaqnoza nə DSM, nə də icd/XBT-də (xəstəliklərin beynəlxalq təsnifatında) rast gəlməzsiniz. Düzü, bu depressiyanın maskası o qədər xəstənin üzünə yapışmış olur ki, statistik heç bir məlumat da verə bilməyəcəyəm sizə. Amma işin dərinliyinə getdikdə psixopatologiyanın küncündən bucağından tapıb çıxarmaq olur bu pozuntunu. Çox uzatmadan pozuntunun əlamətlərinə keçək. Maskalanmış depressiya klassik depressiya formalarından, yəni (bax: xroniki depressiya),( (baxma: mövsümi depressiya/-388416) ,(bax: psixotik depressiya) kimi pozuntulardan fərqli olaraq emosional olaraq özünü göstərməz. Digər depressiya formaları emosional, mental əzabın odu içərisində qovrularaq "yardım" siqnalları verərkən maskalı depressiya demək olar ki, heç psixoloji simptom göstərməz. Əhval yerindəymiş kimi görünər. Xəstə depressiyada olduğunun fərqində deyil. Hətta belə bir ehtimalı ağlından belə keçirməz. Çünki maskalı depressiya hiyləgərdir. Maskanın arxasına gizlənib özünü somatik, yəni fiziki şikayətlərlə göstərərək həm xəstənin özünü, həm də ağır fiziki şikayətlərlə həkimləri belə aldadar. Çünki xəstənin ağrıları var. Xroniki baş ağrısı, bel ağrıları, oynaq ağrıları, həzm sistemində müalicəyə cavab verməyən pozulmalar, cinsi pozuntular, ciddi yuxu pozuntuları, halsızlıq və xəstədən xəstəyə dəyişən bir yığın simptom daha. Kənardan bu əlamətlərdən zarıyan birinə baxan kimin ağlına gələr ki bu ağrıların və problemlərin hamısı psixogen mənşəlidir? Məhz buna görə hiyləgərliyin akademiyasını bitirmiş maskalı depressiya həm xəstəni həkim-həkim gəzdirir, daha da pisi heç bir müalicəyə də əməlli başlı cavab vermir. Xəstədən əhvalı soruşulduqda da "yaxşıyam, bu problemlər (fiziki şikayərləri nəzərdə tutur) olmasa daha yaxşı olacağam" deyir. Maskalı depressiya digər depressiyalardan məhz buna görə ayrılır.
Freyd əmimizin də dediyi kimi "bastırılmış duyğular ölməz, bastırıldıqca daha qorxunc formada üzə çıxar". Psixodinamik yanaşmaya görə belədir. Xəstələr yaşanmalı oıan duyğuları bastırar, həmin duyğular da beynin arxa planına atılar. Onlar orada dinc mi duracaq? Əlbəttə ki yox. Çürüməyə başlayacaq, çürüdükcə daha qorxunc bir hala gələcəklər və entrinin əvvəlində saydığım şiddətli fiziki simptomlarla üzə çıxacaq. Xəstə bunları bilərək xalçanın altına süpürməz. Baş verən proseslər şüurlu şəkildə olmaz.
indi isə gələk xəstəliyin neyrobiologiyasına. Əlimizdə çox dəqiq məlumatlar təəssüf ki yoxdur. Amma fərziyyələrə görə beyində duyğularla somatik simptomların kəsişdiyi bölgələr varmış. Xüsusilə frontal lob yəni beynin ön hissəsi ilə limbik sistem arasındakı alış-verişdə problemlər yaşanır və buna görə xəstələr güclü xroniki ağrılar yaşayır.
Psixologiya və ya psixiatriya ilə maraqlananlar bunu "gülümsəyən depressiya", "atipik depressiya" kimi emosional pozuntularla qarışdıra bilər. Amma maskalanmış depressiyanı digərlərindən ən fərqli edən əlamət fiziki simptomların bu qədər şiddətli olması və xəstədə fərqindəliyin demək olar ki olmamasıdır. Amma maskalanmış depressiyanın da maskası qüsursuz deyil. Diqqətli bir mütəxəssis xəstənin enerji azlığının, həyatdan zövq almadığının, sosial mühitlərdən yavaşca çəkildiyinin, diqqət, yaddaş problemlərinin olduğunun fərqinə varıb xəstəni əslində ilk getməli olduğu yerə psixiatra və klinik psixoloqa yönləndirdiyində bu mütəxəssislər xəstənin patolojik maskasını endirə bilərlər. Deyək ki, xəstə getdi əvvəla psixiatra. Psixiatr nə edəcək? Xəstə somatik simptomlardan şikayət etdiyi üçün əvvəla dərman müalicəsinə başlanacaq. Maskalı da olsa çəkməli də olsa depressiya depressiyadır. Yəni çox böyük ehtimalla psixiatr xəstəyə ssri və snri tipli antidepressantlar yazacaq. Bu dərmanlar xəstənin gizli də olsa depressiyası ilə mübarizə aparmağına kömək edəcək, ağrıları, fiziki simptomları azaltmaqda iştirak edəcəklər. Bu artıq psixiatrın yanaşmasından asılıdır. Xəstəyə venlafaksin, duloksetin verilə bilər məsələn. Bu dərmanlar ağrını azaltmağa kömək edəcək. Həmçinin lazım olsa yuxu problemləri üçün mirtazapin və köhnə üsullu olmasına baxmayaraq amitriptilin kimi dərmanlar yazacaq. Əlbəttə ki, dərmanlar köməkçi vasitələrdir və xəstənin əsas problemlərini daimi şəkildə həll etməyəcək. Burada iş düşür artıq psixoterapevtə/klinik psixoloqa. Burada koqnitiv davranış terapiyası dərman terapiyası ilə paralel davam etdirilsə nəticə daha tez və daimi olar. Həmçinin xəstənin mütəmadi fiziki işlə məşğul olması, idman etməsi də məsləhətlidir. Psixoloq xəstəyə həm psixo təlim verərək fərqindəlik qazanmasına, həm stressin idarə olunması üçün üsullar göstərməklə kömək edə bilər. Terapiya da ki öz yerində.