+6841
ikinci dünya savaşından sonra bir çox alimi bir sual narahat edirdi:afrika və cənubi amerikanın inkişaf etməmiş cəmiyyətlərində rast gəlinən ilkəl ruh halı necə oldu da, italiya və almaniya kimi elmə, incəsənətə və fəlsəfəyə qatqıları olmuş bir mədəniyyətdə də ortaya çıxmışdı? xüsusilə kant, hegel kimi filosofları, eynştein kimi alimləri, goethe kimi yazarları, wagner kimi böyük bəstəkarları yetişdirən alman cəmiyyəti necə oldu da hitler kimi birinin arxasından gedərək 20 milyon insanın ölməsinə səbəb oldu? hitler onlara nə etmişdi də məntiqlərindən istifadə edə bilmirdilər?
əslində isə əsl sual bu idi: məntiqli insanların məntiqsiz davranmağa başlamasına səbəb nə idi?
bu sualın cavabını uzun bir müddətdən sonra araşdırmacı mac lean, “r-kompleks”, yəni ilkəl sürünənlərin məntiqi ilə açıqladı. adını da onsuz r ingiliscədə reptile yəni sürünənlər kompleks qarmaşıq ruh halını təmsil edən complex sözlərindən götürmüşdür.
bəs r-kompleks əslində nədir?
r-kompleks beyində bir bölgənin adıdır. mac lean-ə görə beynin 3 əsas bölgəsindən biri olsan r kompleksi ən ilkəl olanıdır və təkamül ilərlədikcə azalar, insanlarda böyük bir qismi beyin qabığı tərəfindən örtülər.
bu ilkəl beyin adı bizə aşağılayıcı kimi görünsə də həyatda qalma instiktinin mərkəzidir. beynin bu bölgəsini ağıl və məntiq deyil də, daha çox instiktlər idarə edər. bu instinktlərin birinci öncəliyi ölməməkdir. ikincisi isə çoxalmaqdır. əslindı bu bölgənin verdiyi əmr sadədir: “həyatda qal və çoxal.”
beynimizdəki r-kompleks ilan, kərtənkələ kimi sürünənlərin beyni ilə çox oxşardır. amma yaxşı xəbər isə odur ki, r-kompleks insan beyninin bir hissəsini sürünənlərin beyninin isə tamamını təşkil edir. macleanın müşahidələrinə görə bu ilkəl beynin xarakteristikaları aşağıdakılardır:
1. düşünməz, avtomatik və instinktlərə əsasən hərəkət edər.
2. hərəkətləri təkrarlara əsaslanır, vərdiş halını alar.
3. yeni şeylər öyrənməyə qapalı, dəyişimə olduqca qarşıdırlar.
bu r-kompleksinin beynimizdəki yeri beyin sapıdır. beynimizlə bədənimizin birləşdiyi yerdə yerləşən bu beyin sapı həmçinin diqqətin də mərkəzidir. çox əhəmiyyətli bir yerdə yerləşdiyinə görə r-kompleks nə zaman hərəkətə keçsə, ağıl və məntiq artıq istifadə edilə bilməz. normal vaxtlarda düşünmə, planlamaq, qərar almaq kimi işlər görən beynimiz utanc verici də olsa təhlükə anında düşünən beynimizi bir kənara buraxıb bütün ipləri nu ilkəl beynimizə verər. ən təhlükəli anlarda düşünə bilməməyimizin də əslində səbəbi budur.
başdakı sualımıza dönsək artıq onu bilirik ki, hitler almanların beynindəki r-kompleks hissəsini aktiv hala gətirmişdir və bunu təkcə hitler yox tarixdə yüzlərlə lider etmişdir.
bəs bu liderlər buna necə nail olurdular?
araşdırmalara görə, insan beynində r-kompleksin aktiv hala gətirilməsi üçün əsas 2 yol var.
1. bir qrupa daxil etmək. insanları “biz və onlar” şəklində ayırmaqdır. şübhəsiz, bir-biri ilə əlaqələri güclü olan qruplara daxil olan insanlar bir müddət sonra düşünməkdən, ağlını istifadə etməkdən uzaqlaşar, çünki buna gərək olmaz.
2. əlbəttə, qorxu ilə. əgər bir oğru banka girib silahını çıxardıb havaya atəş açsa o an təhsil səviyyələrindən asılı olmayaraq hər kəs yerə uzanacaq və beyinlərindəki r-kompleks aktiv hala gələcək. bunu yaxşı bilən liderlər də eyni şeyi edirlər. bir xarici düşmən göstərərək qorxuya əsaslanan bir siyasi propaqanda ilə insanları r-kompleks səviyyəsinə gətirirlər. əgər gerçək düşmənlər yoxsa belə xəyali xarici düşmənlər yaradırlar.
bunu etmək üçün 3 üsuldan istifadə edirlər:
1. düşmən göstər.
2. mübarizə duyğusunu qışqırt.
3. düşündürmə.
daima münaqişələr yaratkı tərəflər düşünə bilməsinlər. insanların ağlına deyildə instinktlərimə xitab et.
bəs cəmiyyət “r-kompleks” liderlərində nə tapırlar?
araşdırmalara görə, əsl həyatlarında uduzan, zəif, kompleksli insanlar zənn edirlər ki, bu cür gücü və iqtidarı təmsil edən liderlər üzərindən, onları əzən müdirlərindən, üst siniflərindən intiqam alırlar.
r-kompeksə xitab edən liderlərin ən böyük sirri özlərini bir “intiqam vasitəsi” təqdim etməkdir. onlar daima uduzanlara oynayaraq qazanarlar.
mesajları belədir: “mən də sənin kimiyəm, lakin sənin olmadığın bir yerdəyəm, seçiminlə mənə güc ver, mən də sənin nifrət etdiyin hər kəsdən əvəzini çıxım.”
bu tip liderlər asanlıqla iqtidara gələ bilərkən, gedişlərində böyük problemlər çıxardarlar. çünki iqtidarlarından pisə istifadə edərək özlərindən başqa alternativ olmamağa çalışarlar. bu tip liderlər deyə bilərik ki cəmiyyətlər üçün zəka testidir.
yazıda mümin sekmanın və sedat şenermanın yazılarından istifadə olunmuşdur
