amea dilçilik institutu

rəsmi elektron lüğət edə bilməyən institut. 2023-cü il oldu, hələ də PDF fayllarını paylaşaraq lüğət üzərində işləyir. sonra pdf lüğətlərdən istifadə olunmadığı üçün insanlara hirslənirlər. allaha şükür bu boşluğu dolduran və mobil lüğət proqramları hazırlayan azleks, obastan, bildilçin kimi internet səhifələri var.

aqil abbas

türk dil qurumunun “insan otlangaç, zorlangaç, öttürgeç” kimi sözlər uydurduğu yalanına inanan yazıçı və millət vəkilidir. 28.06.2020 tarixli “Diqqət mərkəzi - Yekun” verilişində bu cümlələri deyib:

"Türk dil üst qurumu var da, türk dilinin anasını elə ağlatdı ki bir vaxtlar, elə ağlatdı ki, hələ də özlərinə gələ bilmirlər. Vaxtiylə bilirsiniz restoran adını nə qoymuş türk dil üst qurumu? insan otlangaç."

Belə bir şey yoxdur. Bu absurd sözləri Türk Dil Qurumu çıxarmayıb. Bunlar 50-ci illərin sonunda TDK-nı məsxərəyə qoymaq üçün dil inqilabı əleyhdarlarının uydurduğu sözlərdir. Türk Dil Qurumu bu barədə dəfələrlə açıqlama verib. Eyni millət vəkili Türk Dil Qurumuna qarşı ittihamlarını davam etdirir:

"Gül kimi türk sözlərini de çıxardılar, onların yerinə pardon-filan gətirdilər, panlaton-filan gətirdilər."

Xüsusilə Türkiyədəki dil islahatları ilə bağlı azərbaycanlılar çoxlu dezinformasiyaya malikdirlər. Bunların əksəriyyəti şayiələr kimi yayılır. "Pardon" və "pantalon" sözləri Türk Dil Qurumu ilə türk dilinə keçmədi. Bu tip fransız sözləri Osmanlı imperiyasında Tənzimat dövründə qərbləşmə hərəkatları zamanı dilə daxil olmuşdur. Bunları təsdiqləmək çətin deyil. Cənab millət vəkili Əlindəki telefonla belə sözlərin türkcə mətnlərdə ilk dəfə və hansı ildə nə vaxt işləndiyini görə bilər.

seymur baycan

“kiçik qardaş xəstəliyi” ritorikasını tutuquşu kimi qələmə verən homosoveticus bir yazıçıdır. Bu günlərdə onu maraqlandıran tək şey türk dilidir. Dilçiliyə baxışı sosiolinqvistik, neologizm, alınma sözlər, linqvistik qarşılıqlı əlaqə və ya başqa bir şey deyil; sırf türk dili nifrəti üzərindədir. Konqo və ya Nigeriya dilindən minlərlə sözün Azərbaycan dilinə daxil olması onun vecinə deyil. Sadəcə heç bir türk sözünün daxil olmasını istəmir. Bunun altındakı psixoloji travmanın səbəbi nədir bilmirəm amma o qədər nifrət edir ki, hardansa duyduğu yalanları internet məqalələrində həqiqət kimi paylaşır. ərgən, əvrən, aşağılamaq, aşırı, örnək, üzmək, yorum, anmak, anılmaq kimi köhnə türkcə mətnlərdəki sözləri Agop Martanyanın uydurduğunu millətə izah edir. Millətə məsləhət verir ki, qatılmaq sözü əvəzinə ingiliscə transfer sözündən istifadə etsinlər. Maraqlısı odur ki, nifrət etdiyi və bu sözləri işlətməyin dediyi aşağılamaq, aşırı, toplum, ortam, örnək, yorumlamaq, önəmli, yayğın, görüntü, sərgiləmək, anılmaq, dönəm kimi sözlərin hamısı Azərbaycan lüğətlərində var. yəni lüğətə daxil olan türkcə sözlərə belə nifrət edir.

azərbaycan dilinin izahlı lüğəti

içində maraqlı qəribəliklər olan lüğət. söz izahatlarında "dinləmək" sözünü çox görürsünüz, ancaq "dinləmək" sözünün izahını axtarsanız, "belə söz yoxdur" tapacaqsınız. Mizah sözündən istifadə etsəniz "turetskiy serial izləyicisi" deyə döyüləcəksiniz, amma yumor sözünün nə olduğuna baxsanız, mizah sözünü görərsiniz. Yaxud "təəllüq" sözünə baxsanız, izahatda "ilişkə" sözünü görərsiniz, amma ilişkə sözünü axtarsanız, tapa bilməzsiniz. Məsələn, "önləmək" sözü. Orfoqrafiya lüğətinə baxsanız, önləmək, önlənmək, önləyici kimi sözlər görərsiniz. Yaxşı, gözəl, amma burada işlədilən sözlərin mənalarına baxsanız, "axtarışınıza uyğun heç bir nəticə tapılmadı" xəbərdarlığı ilə qarşılaşacaqsınız. Yəni bu söz yeni deyil. 1975-ci ildən bəri orfoqrafiya lüğətlərində mövcud amma illərdir sözün izahı yoxdur. Amma Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti elə hazırlanıb ki, sağ əlinizlə başın arxasından sol qulağınıza uzanmağa çalışsanız, sözün izahını öyrənə bilərsiniz. Məsələn, "qabaqlanmaq" sözünü izahlı lüğətdə axtarsanız, təxmin edin, sözün izahında nə görəcəksiniz? Binqo! "önlənmək" sözü buradadır.

azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti

2021-ci ildə pdf olaraq paylaşılan faylda unudulmuş hörümçək sözündən başqa, müxtəlif xətalar olan lüğət. iki dəfə yazılmış sözlər var. Məsələn xırdalaşma, xırdalaşmaq, xırdalatdırma, xırdalatdırmaq, xırdalatma, xırdalatmaq, xırdalaya-xırdalaya, xırdalayıcı, xırdaləçək, xırdaləçəkli, xırdalıq, bənzətmə, bənzətmək, cəsarətli, ensizlətmə, ətlik-yunluq, qaranlıqlaşma, şələsiz, teleqəbuledici, təyinedici, tokofobiya, üzlük, yolçəkən. Həmçinin fayldakı “x” hərflərinin bəziləri latın hərfi ilə deyil, kiril “x” hərfi ilə yazılıb. Normalda rəqəmsal latın əlifbasının Unicode kodlaşdırması "X" (böyük hərf) üçün U 0058 və "x" (kiçik hərf) üçün U 0078 kodundan istifadə edir. Amma 2021 Azərbaycan orfoqrafiya lüğətində bəzi sözlərdəki “x” hərfi U 0445 kodlamasını ehtiva edir. Məsələn badamaoxşar, bəylik-hanlıq, havaxtdan, heyvanaoxşar, hilli-mixəkli, nazirlikdaxili, paketəoxşar, sağçıxışlı, sirsaxlayan, teliqırxıq kimi 123 sözdə bu "x" hərfi xətası var. Əskik hərflərlə yazılmış sözlər var, Məsələn yağmalanmaq sözü ilə yağmalatmaq sözü arasında yamalatma sözü var. Yeni sözlər və yeni mənalar lüğətinə əlavə edilən, lakin orfoqrafiya lüğətinə əlavə edilməsi unudulmuş sözlər var, Məsələn dəlgəc sözü.