xoşbəxtlik

yenə bilmədim hansı başlığa yazım, bura gəldim. * glş
o gün bir dostum ahmet hamdi tanpınarın "huzur" əsərindən bir parça göndərdi, öz "nacizane" tərcüməmi yazım, ayıb olmasın:
"onun fikrincə insan ruhunun ən az dözə biləcəyi şey - bəlkə də artıq ondan o tərəfi olmadığı, özümüzə möhlət vermədən yaşamağa məcbur olduğumuz üçün - səadətdir. iztirabın içindən keçirik. eynilə; kollu, daşlı bir yolda yeriyirmişik kimi, bir bataqlıqdan canımızı qurtarmağa çalışırmışıq kimi ondan sıyrılmağa çalışırıq. ancaq səadəti bir yük kimi daşıyırıq və bir gün fərqində olmadan yolun bir qırağında, bir küncə yavaşca qoyuruq."
əsəri oxumamışam, bu paraqrafı oxuyandan sonra "dibinə kimi düz deyirsən" dedim.
1 saat əvvəl çox xoşbəxt bir şəkildə bambaşqa ümidlərlə bambaşqa xəyalları qovalayarkən, "ya elə olmasa, ya belədisə, yaxşı bəs bu belə olsa nə pis olar" deyə-deyə bir ümidsizlik uçqununu çox asanlıqla böyüdürəm. məncə, xoşbəxt olmağı, sevinməyi və sairi unutdum. hamıda da belədirmi bilmirəm; hərçənd, o da mümkün deyil. amma məncə hamı öz içində belədir. insanın bədbəxtliyi də özünə dözə bilməməyi ilə əlaqəlidir sanki. ya da süni bir xoşbəxtlik, bir pozitiv enerji, özünə inam da bədbəxtliyin etiraf edilə bilməməyi, özünə dözə bilmədiyin həqiqəti ilə üzləşmək.
hər şey qıraqdan mükəmməl görünəndə mən detallarda boğulmuş oluram; o niyə belə olmadı, bəs bu belə olsaydı. bütün paralel dünyalardakı digər variantları yaşaya bilməməyin ağrısını çəkirəm yəqin. qabağıma iki yol çıxanda hansından gedəcəyim belə, bunu düşünmək belə bədbəxtlik üçün* xoşbəxt olmamaq üçün - daha doğrusu bəs edir. ya da daha çox olanı: insanları olduqlarının xaricində görüb dəyərləndirirəm. bir insan götürürəm, "bu, budur" deyirəm. budu də ala. amma yavaş-yavaş, oyun irəlilədikcə dəyişir işlər. neçə qat boyasan da, suvaq töküldükcə altından köhnə rəngləri görünür. sonra deyirəm ki, niyə belə oldu? ən yaxşısı - insanları tanımamaq. yadıma "heç vaxt, heç kimə, heç nə danışmayın. yoxsa, hamıdan ötrü darıxmağa başlayırsınız." düşür.* catcher in the rye hərçənd, məni o dünyada qoysalar, öz-özümü yeyərəm yəqin.
sonra bir şeydə, bir şeylərdə qala bilməmək, "tutunamamak" var. bu, "tutunamayanlar"ın tutunamamağı kimi deyil.* bu sözü də azərbaycanca bilmirəm, day bağışdıyın. bir işdə, məşğuliyyətdə, hobbidə qala bilməmək.* "könül işləri"ndə zadda da bunun kimi bunu eliyim deyirəm, dünyanın ən cazibədar şeyi, gözüm heç nə görmədən onu edirəm, onla maraqlanıram. qısa vaxt sonra, mən ondan alacağımı aldıqdan sonra, "elə bu qədər imiş?" deyirəm. sonra baxıram ki, görəsən o işi illərdir görənlər necə sıxılmırlar? belə insanlar var. amma ordan-bura, burdan-ora qaçhaqaçda məqsədim nədi; mən bunu də tapa bilmirəm. "həmişə nəsə bir qaçhaqaç olacaq, heç sabitlənməyəcəm" deyə düşünüb, qorxub bədbəxt oluram. eyni ölkədə, eyni şəhərdə uzun müddət qalmaq; eyni insanlarla eyni mühitdə olmaq sıxıcı gəlir. sonra deyirəm ki, "həmişə təkmi olacam?". özümə də dözə bilsəm, içim yanmayacaq da..
belə normal vaxtlarda, çox işim varmış kimi sıxışdırıram hər şeyi. sıxışıram. əslində, psixoloji olaraq sıxışıram məncə. nolacaq ki vaxtında olmasa, elə bil kosmos proqramı zad idarə eliyirəm. amma yox, yox. o qədər məşğul ol, əlləş; bir də nəticəsində öz diqqətini çəkməsin, maraqlandırmasın. rəsmi olaraq, qane mexanizmləri tıxanıb. şüur özü-özünü mükafatlandıra bilmir. xoşbəxtliyi özünə layiq görmür. "o elə olmaz a kişi" deyir. özümə bir az qıraqdan baxa bilməyi istərdim, buna görə. "halaldı əəə" deyə başına bir şillə vursam bəs eliyərdi. belə bir stimullaşdırıcı, xəbərdarlıq edici olmadığı halda; nəyi necə nə üçün nə səbəbdən elədiyim, niyə bu yataqda uzandığım, sabah səhər tezdən niyə oyanmalı olduğum bomboş qalır.
özümə dözə bilməməyimin bir digər tərəfi də, özümü dözülə biləcək görməməyimdir. məncə, bədbəxtliyin üstünə "tüy diken" məsələ də budu. insanların mənim haqqımda bircə dənə olsa belə müsbət düşüncəyə sahib olmaqları mənə çatmır, beynimə girmir. "niyə ki?" deyirəm, "niyə elə olsunlar?" zırramalığa bax də sən. başqalarına həddindən artıq özünəinamlı, hər şeyə hakim olan, hər şeyi kontrol edən insan kimi görünməyə çalışmağımın da səbəbi budu məncə. sonra nəsə bir sıxıntı yaşayanda təəccüblənirlər ki, "aa niyə elə düşünürsən?".
"özünəinamın hanı?" deyirlər. yoxdu də ala, özümə niyə inanım? siz mənə niyə inanasınız? mallar.

ismet özel

türk poeziyasının yaşayan şəxslərindəndir. şeirlərində ikinci yeni axımının o saflığı, uşaqlığı daha da yaşlanıb, dəqiqləşib. texniki gedişlər, terminlər, riyaziyyat - fışfışadı bir sözlə.* çox mənalı başa saldım də guya * glş altıkırkbeş yayının adını aldığı "altıkırkbeşte vapur ve sancı geç saatlerde" misrasının da içində olduğu "tahrik" şeiri:

bırakın ince kavak seslerini şehrin içinde
paralar yaşlı kızların koynunda yatarken
bırakın köprülerin üstüne yağmur
ve basma perdelerden lânet bize.
şaşılacak bir dünyada yaşamaktı; öğrendik
şimdi külçeler yüklüyüz şaşılacak bir biçimde
külçeler yüklüyüz ve çıkmak istiyoruz yokuşu
sokaklar gittikçe katı bizim adımlarımıza
peşimizde bütün bahçeleri boşaltan ter kokusu
yankımız soyunup sevap rahatlığı alınan yataklarda
yürek elbet acıyor esvap değiştirirken
bizden artık akması beklenilen kan da katı
kovulduk ölümün geniş resimlerinden.
efsanelerden kovulduk
kan ve demir kelimeleri söyleyince
elbiseler içindeyiz, şehrin içinde
önümüz iliklenmiş, ayakkaplarımız bağlı
kimsenin uykusunun fesleğen koktuğu yok
altıkırkbeşte vapur ve sancı geç saatlerde
eski savaşçılar vesair geçmiyor bulutlardan
çiçek alıp eve götürüyoruz
bunun bir delilik olduğunu bile bile
en ıssız duyguların ucunda karakollar
asmaların altı tuzak ve tuzak caddelerde
külçeler yüklüyüz, çıkmak istiyoruz yokuşu
gözler kısılıp bakılıyor bize.
biliniyor
bizim mahsustan yaşadığımız
biliniyor
şarkıların sırası bizde
biliniyor
hayat bizden razıdır
biliniyor
otların sarardığı yerlerde güneş
kurşunun değdiği tende heves kalmıştır.

true detective

breaking bad sonrasında bütün serialları "uşaqskoy" görən mənim kimilərin dərdinə dərman olan kriminal-psixoloji-dram serialı.
əvvəllər 15-16 serialı eyni vaxtda təqib edən biriydim; yəni biri ara verirdi, o birinə davam, o biri final eliyirdi, buna davam və s. sonra yavaş-yavaş azaltdım; axırda da 2-3 dənə - mənə görə - ən sanballı seriallar qaldı. breaking bad onlardan biriydi, qurtardı, çoxdandı serial izləmirdim. ta ki bu serialı görənə qədər.
dostum facebookda mesaj atdı ki, "belə bir mal var əlimizdə".* glş dedi pessimist-depresiv həyat tərzin var onsuz da, otur buna bax, sevəcəksən. * glş birinci açdım görüm kim çəkilir, kim çəkir.
rejissor cary fukunaganı görəndə dedim, "yox ala o deyil yəqin"; inanmağım gəlmədi. " sin nombre"ni çəkən, "jane eyre"in çox daha qrotesk* bu kelimeyi de kullanayım bari və qaranlıq adaptasiyasını edən rejissordu.
aktyorları desən; onlar da ayrı gözəl. natural born killers-dəki qaqaş* woody harrelson deyim, onun yanında bir də ən axırıncı kinosu olan dallas buyers club-dakı jared leto olmayan qaqaş* matthew mcconaughey deyim.
hər sezon 8 bölümlük olacaqmış - antologiya şəklində. hər 8 bölümdən sonra hekayə və xarakterlər* yəni aktyorlar da dəyişəcəkmiş.
hələlik 5 seriyası çıxıb; qaranlıq səhnələr, kino çəkilişi şəklində çəkilişlər, buludlu hava, pessimist xarakter - bütün gözəl şeylər var. türklər demiş, "iyi seyirler". * glş

e book

nə qədər hüznlü də olsa - gələcəkdə yazılı kağızlı kitabların * hard copy yerini alacaq texnologiyadır.
bu məncə qaçınılmaz olacaq; ən sadəsi ağacların kəsilməsinə görə. hələ normal bir kitab çapına çıxan xərci demirəm. * kapitalizm sever bunları
bir nəfər yazmışdı ki, "görəsən daşa zada yazılan dövrdən kağıza keçiləndə də `kağız pisdi, mən daşın iyini almadan oxuya bilmirəm` deyənlər olub?" * glş

goodreads

internetdəki ən gözəl platformlardan biridir.
sadə olaraq, "imdbnin kitablar üçün olan versiyası" demək də olar. bundan əlavə, dostlarınızı da əlavə edə bilərsiniz. oxuyub bitirdiyiniz, oxumaqda olduğunuz, oxumaq istədiyiniz kitabları siyahılar halında kateqoriyalara ayıra bilərsiniz. "professional" olaraq kitab oxuyan biri üçün əladır; məsələn, hansı kitabları nə vaxt oxuduğum yadımdan çıxır bir müddət sonra. ya da, xoşladığınız kitablara görə, yeni-yeni kitablar təklif edir.
əlavə olaraq, maraqlı və cəsarətləndirici şeylər də var: illik hədəf qoymaq kimi. * glş illik 50 kitab hədəfim var məsələn. * glş indi fikir verdim də; hədəfimin 1 kitab gerisində qalmışam bu tempdə, gedim oxuyum blin. * glş

qasimin açdığı 100 metrdən bilinən başlıqlar

sol framedə görən kimi içimdən "kesin qasim açmış la bunu yine" deyə düşündürən* hə, birdən türkcə düşünürəm başlıqlardır. çox vaxt da haqqlı çıxıram. nümunə olaraq,
(bax: peygamberyolu.com)
(bax: raindrop türk kültür vakfı)
başlıqlarını göstərmək olar. başlığı görən kimi, başlıq elə uzaqdan bağırır ki, "məni qasim açıb". * türkün məsəli * glş

fenerbahçe

oyun alqı-satqısı söhbətinə görə* şike , son vaxtlarda recep tayyip erdoğanın tərəfini tutan klubdur. rəsmi olaraq klub açıqlamalarında "sayın başbakanımız" falan-filan eliyirlər. 12 numara azarkeş topluluğu və bir çox fenerbahçe tərəfdarı sırf yenidən mühakimə olunmaq üçün, erdoğanı dəstəkləyir.
ya dəstəkləməklərində deyiləm də, nəticədə öz çıxarlarını güdürlər; onları "girənşik" və s. deyə etiketləmək mənim işim deyil. sadəcə, həm erdoğanı dəstəkləyib; həm də " ali ismail korkmaz" * gezi hadisələrində ölən qaqaş sloqanları bir-biriylə düz gəlmir. bir qərar verin də ala kimin tərəfindəsiniz? * glş

ətrafı vecə almamaq

"insanın ətrafı" başlığı açıb ora yazacağım şeyləri, bura yazdığım başlıqdır. * inception elədim özüm ölüm * ya da onunfason bişey * glş

mən insanın yanıla bilməyi, yanıla biləcəyi mövzularıyla maraqlanan insanam - tanıyanlar, burdan oxuyanlar, məştəğadakı dost-tanışlar* glş az-maz bilir yəqin ki. yəni, insanın öz-özünü yayındırma və aldatma, özünü bir şeyə inandırmaq üçün ətrafında müşahidə elədiyi hadisələri seçici bir şəkildə qiymətləndirmə mexanizmaları maraqlı gəlir mənə. Bu marağımı daha da artıran bir neçə səbəb var. Əvvəla, öz-özümü necə yayındırdığım, aldatdığım və bunun həyatımı necə dəyişdirdiyi mənə maraqlı gəlir. ikinci olaraq da; öz yanılmaq ehtimalımın, özümü olmayan amma inanmaq istədiyim bir şeyə inandırmağımın* əsasən -könül işləri-ndə olur amk * glş başqalarına necə pis təsir etdiyi mənə maraqlı gəlir. Əgər insanın bu deffekti ətrafımdakı insanları incitməyimə səbəb olursa, bunları mümkün qədər azaltmaq kimi bir məqsədim var. maraqlananlar üçün, internetdə bir çox video, qaynaq və s. var.

Bu gecə, insanın öz-özünə və ya başqalarının təsiri ilə saxta xatirələr yarada biləcəyi haqqında danışan bu videoya baxdım. Mənim videodan götürdüyüm dərs* ən azından bir müddət ağlımda qalacaq ; xatirələrimə hədsiz dərəcədə inanmamağımın, həmişə ciddi bir yanılma payını hesaba qatmağımın lazım olduğuydu. Amma ki, axır vaxtlar belə şeylər oxuyanda ağlıma həmişə belə bir düşüncə gəlir: mən bunlara maksimum dərəcədə diqqət etsəm də; ətrafımdakı insanların bunları düşünməyi keçdim, müzakirəyə belə açmadıqlarını görürəm. Yəni ki siz, müxtəlif idrak* koqnitiv elm adamlarını, sosioloqları oxuyaraq həm öz həyatınızın, həm də ətrafınızdakıların həyat keyfiyyətini yüksəltməyə və mənasız problemləri azaltmağa çalışsanız belə; ətrafınızdakı insanların bu heç vecinə deyilsə, bu insanı daha yaxşı deyil - tam tərsi - daha pis bir psixoloji hala salır. çünki, siz bir insanla danışanda açıq-açıq bəlli etməyərək önyarqılarınızı müxtəlif şəkillərdə yonarkən* dırnağı pilkalamaq kimi və mümkün qədər özünüzü tərbiyələndirdiyiniz mövzularda özünüzü düzəltəyə cəhd edərkən; qarşınızdakı insan ağlına ilk gələn şeyləri ixtiyari olaraq, təsadüfi olaraq deyir. Üstəlik, mühakimələrinin yaradılmış xatirələrə və ya təsdiqedici ön mühakimə kimi şeylərə* fenomenlərə söykənmiş olduğu ehtimalını bir an belə düşünməyə cəhd etmir. Nəticə etibarilə, bu insanlara qarşı nəzakətli və ya diqqətli olmağın bir mənası qalmır - qarşılığını heç vaxt ala bilməyəcəyiniz bir vəziyyətdə, niyə özünüzdən güzəştə gedərək qurban verəsiniz? artıq bu, gözübağlı altruizm olur.

bu tip səhvləri etməmək, yanılmalara düşməmək üçün həssas tərəzi kimi davranmaq lazımdır məncə, çünki insan beyninin özünü yanılda bilmə gücü ilə dirəşmək mənasız və mümkünsüzdü. hətta bu yanılmalara qarşı diqqətli davranarkən belə, bunlardan qurtulmaq mümkün deyil - həmişə bir yanılma payı* həm də çoox böyük pay mövcud olur. Belə olan hallarda, bu tərz düşüncələrin varlığından belə xəbəri olmayan , bunları həyatlarına azca-azca səpələməyə heç cəhd etməyən insanların ətrafındakılarla necə axmaq * "saçma-sapan" daha yaxşı oturur əslində şəkildə əlaqə qurduğuna şahid oluram. Buna görə də - ən azından məncə - düz-əməlli yaşamaq istəyən bir insanın bunlara fikir verməyi lazımdı. Ancaq o biri tərəfdən, bu entry-də haqqında danışdığım şey qarşıda bir həqiqət olaraq dayanır: insanın ətrafındakılar bu mövzu ilə heç maraqlanmırsa, insanın təkcə edəcəyi bir şey yoxdur. bir insan bu mövzulara diqqət edəndə, çox şeydə güzəştə gedir - öz yanılma payını düşünərək. həmişə güzəştə gedərək qarşınızdakılardan heç bir cavab ala bilməmək də dayanıqlı bir şey deyil. yəni; 'yaxşı' olduğunu düşünərək müxtəlif formalarda absurd, "saçma sapan" davranan və özü haqqındakı düşüncəsini heç dəyişdirməyən insanlara nə qədər, hara qədər dözə bilərsiniz?

özüm üçün çıxartdığım nəticə - edə biləcəyim iki şey var: ya insan bu "idrak yanılması", "dərk etmə" və s. söhbətləriylə maraqlanmamalıdır. özünün və ətrafındakıların yanıla biləcəyini, səhv deyə biləcəyini, səhv ola biləcəyini nəzərə almamalıdır. adi, sıravi, normal insanlar kimi həmişə özünün haqqlı olduğunu özü-özünə təsdiqləməli və digərləri ilə olan əlaqəsini bir məcburiyyət rejiminə çevirməlidir. bunun absurd və gülünc bir yol olduğu məlumdur, amma məntiqsiz deyil.
ya da ki, insan bütün yaxın ətrafını özünün yanıla biləcəyini nəzərə almaq cəhdində olan - belə desək, " demokrat" insanlardan qurmalıdır.
birincisi mümkünsüzdür, ikincisi isə çox çətindir - çünki ətrafda keyfiyyətli insan yoxdur. olsa belə - böyük ehtimalla - həyat, həmişə onlarla birlikdə getməyinizə icazə verməz.

bu problemin öhdəsindən başqa necə gəlmək olar, bilmirəm. çünki insanlara bunları izah etməyə, danışmağa cəhd etməyin - qarşıdakı insan bu mövzuda düşünməyə hazır olmadığı müddətcə - mənası yoxdur. Bu da insanları ətrafındakıları dəyişdirməkdən daha çox, bu mövzuda hal-hazırda düşünən insanlarla əlaqə qurmağa, o birilərini dəyərsiz görməyə doğru sıxışdırır.

bunun, insanlara sağlam bir baxış bucağı olub-olmadığından əmin deyiləm. Amma hələlik əlimdən bundan daha yaxşısı gəlmir...

təsdiqedici ön mühakimə

confirmation bias deyilən şeyin dilimizə çevirməyə çalışdığım qarşılığı. * glş
insan müəyyən bir şeyə, müəyyən bir səbəbə görə inananda; mənim təsdiqedici ön mühakimə olaraq adlandırdığım xəstəliyə yoluxur fikrimcə. məsələn, bir sosialist həmişə ətrafda 'sosializm' gələcək olsa düzələsi problemləri görür; bir liberal, həmişə dövlətçilikdən ortaya çıxan problemləri görür. bir sosialist, dövlətçilikdən ortaya çıxan problemlərə o qədər də diqqət etmir; liberal da tərsini etmir. beləliklə, insanlar gün ərzində zehinlərində öz inandıqları paradiqmaları möhkəmləndirirlər. belə olanda, "qarşı cür fikirləşən" birisi ilə qarşılaşanda, "necə olar ki bir insan belə düşünə bilər?!" kimi cümlələri qurmaq çox da çətin olmur.

bunu sadəcə siyasətlə sərhədləmirəm. gündəlik həyatımızı inandıqlarımıza görə qururuq. dostluq əlaqələrimizə, iş əlaqələrimizə, "könül işləri"mizə * glş - hamısına qarşımızdakılara istinad * amk bu sözü də çoxdandı işlətmirdim heç * glş etdiyimiz önyarqılara görə forma veririk. misalçün, bir kişi bir qadın haqqında necə önyarqılara sahibdirsə, həmişə o önyarqıları təsdiqləyən hadisələrə diqqət yetirir və həmişə içindən "hə də, qadınlar həqiqətən də beləymiş" deyir. önyarqılarına tərs bir nümunə ilə qarşılaşanda, "çoxlu tərsinə nümunələr də varıymış" düşüncəsi elə də çox ağlına gəlmir. belə ümumiləşdirmələr bir müddət sonra qarşısındakına da fərqli davranmağına və bəlkə də kəhanətin özünü həqiqətə çevirməyinə yol açır.

statistika oxumuş* ya da az-maz bilən savadlı vətəndaşlar üçün: burdakı vəziyyət statistiki olaraq əhəmiyyətlilik problemi kimi bir şey olur. yəni; bir insan düz olduğunu isbat edə bilmədiyi (bilməyəcəyi) bir şeyə inansa belə, o inandığının tələb etdiyi nəticələr, mənalı bir model* daha doğrusu ingiliscə pattern sözü izləməlidir.

təbii ki, bunu belə deməklə bütün problemlər qurtarırmı? yox. buna maksimum diqqət etsəniz də, əlaqələrinizin bir qram da düzəlməmək ehtimalı daha çoxdur; çünki ətrafımızdakı minlərlə insan, təkidlə * blin, bu söz də çoxdandı ağlıma gəlmirdi * glş bunu belə etməyə davam edəcəklər.