qəribə yuxular

Dünən gecə gördüyüm yuxunun girə biləcəyi kateqoriya.
cw * content warning : kütləvi öldürülmə, müharibə.

Deməli, zamanda səyahət və ya bənzəri bir yolla keçmişə getmişəm ailəm ilə... amma əslində keçmişə getməmişik, keçmiş bizə gəlib, düz yaşadığımız yerə (indi orada yaşamıram). Amma hər şey holoqrafik şəkildədi, keçmişdən gördüyümüz fraqmentlər filan, bizə təsir eləmir. Eləcə görüntü.

45-ci il, ikinci dünya müharibəsidir. Savaş təyyarələri filan var. O vaxt indikindən daha gənc halımdayam, ərgənlikdən də qabaq. Anam deyir ki, öz zamanımıza qayıdaq artıq. Deyirəm, yox yayda atom bombası atılacaq, onu görmək istəyirəm. Yaydan 2-3 ay əvvəldəyik, amma 2-3 saniyəyə o aylar keçir. Deyəsən, Hiroşima və Naqasaki hadisələrini nəzərdə tuturdum atom bombası deyəndə. Lakin bu səfər həqiqətdə olandan fərqli olaraq, Rusiya Amerikaya atacaq bombanı. Bomba atılır və milyonlarla insan qırılır, hər yerdə insan bədənləri var. Və bundan sonra sanki bir video game-də imişcəsinə ekrana " achievement unlocked" tərzi bir mesaj gəlir: "The first x-cide in history". Sözü tam xatırlamıram, ancaq "-cide" şəkilcisi ilə qurtarırdı, hansı ki, öldürülmə mənasını daşıyan şəkilcidi (baxma: genocide), (baxma: ethnocide), (baxma: femicide), (baxma: homicide) və s.

qorxmadım, amma o qədər insanın kütləvi şəkildə öldürülə bilməsi, insanların kütləvi şəkildə heç nə imişcəsinə məhv edilməsi, milyonlarla bədənin ətrafa yayılmasını görmək çox qeyri-adi, vahiməli, bir o qədər də qavranılması çətin bir təcrübə idi yuxuda belə olsa. Hələ ekrana gələn mesaj tərzi şey, xalqların sanki bir simulyasiya daxilində bir-birilərini qırdıqları hissini bəxş etdi.

Çox qəribə, fəqət təsirli yuxu idi.

başqaları nə deyər düşüncəsi

insanın öz-fərqindəliyi (self-awareness * artıq bilmirəm necə tərcümə edim bu selfli sözləri ) gücləndikcə azalan düşüncə. Elə də olmalıdır, başqaları nə deyər düşüncəsəsi ilə autentik həyat yaşamaq mümkün deyil. indi tamamilə yoxa çıxan bir düşüncə olmaya bilər hər kəs üçün, lakin məncə, mümkün qədər minimal yer tutmalıdır insanın həyatında. Soruşsaz ki, özün bunu tam edə bilirsənmi, yox, amma təcrübə irələlidikcə o yola gedir insan.

P.S. başlığı deyəsən mən açmışdım, amma sildiyim entrylər arasında gedib, xatırlamıram indi.

P.S. 2. bu haqda ayrıca dolğun bir entry yazmağı fikirləşirəm.

sözlük yazarlarının niklərinin hekayəsi

əvvəla ['daa-zayn] deyə oxunduğunu deməkdə fayda var (vurğu birinci hecada). Çox insanın düşündüyü kimi [da 'seyn] şəklində tələffüz olunmur. Bir dəfə sol frame-də nikimi görüb "allah-allah, mənim nikaltıma yazılan deyil normalda" deyib bu entrini açdım: #333888. Yazar qafiyələndiyini düşündüyü üçün belə bir şit dad joke edib. istəmsizcə güldüm, amma, əlbəttə umbayladım, çünki o nə zarafatdı ala, come on yəni.

Almanca "da" (orada) və "sein" (varlıq, olmaq) sözlərinin birləşməsindən yaranmış, hərfi tərcümdə "orada-varlıq" mənasına gələ biləcək sözdür. Heideggerin varlıq və zaman əsərində istifadə etdiyi anlayışdır. Bundan əvvəl istifadə edilib-edilmədiyinə dair məlumatım yoxdur. Heidegger varlığın nə mənaya gəldiyini cavablandırmağa çalışarkən, əvvəlcə bu sualı soruşmağa qadir olacaq bir varlığın olmasının lazım olduğunun altını cızıb. Şüur və insan terminlərinin dəqiqliyinə güvənmədiyi səbəbilə həmin varlığı "dasein" olaraq ələ alıb. Yəni dasein varlığın, var olmağın nə mənaya gəldiyini soruşmağa müqtədir olan varlıqdır.

2017-ci ildə fəlsəfə və din ilə maraqlanarkən klassik "tanrı var, yoxsa yoxdur" sualı mənim də ağlımda yer tutmuşdu. Buna bir az "tanrı kimi bir varlıq üçün var olmaq nə mənaya gəlir", "hansı şərtlər təmin olunduqda tanrının var olduğunu deyə bilərik" kimi təməlləndirici suallarla yanaşırdım. Bundan isə ən fundamental hesab edilə biləcək "var olmaq nə deməkdir" sualına keçdim, hansı ki, məni Heideggerə yönləndirdi. Elə həmin ilin yayında da sözlüyü kəşf etmişdim və nick olaraq "dasein"ı seçdim.

and that's, children, how I met soz6.

suspension of belief

inancın "asğıya alınması", müəyyən bir period üçün dayandırılması. Burada "dayandırma" dedikdə sözügedən inancın əksinə inanmaq və ya onu tamamilə tərk etmək yox, inancın doğruluğuna şübhə ilə yanaşmaq, sorğulamaq, onun yanlış olma ehtimalını da bərabər şəkildə nəzərə almaq başa düşülməlidir.

Əslində, bu mənim özümün verdiyi tərifdir. transcendental epoche haqda oxuyarkən, Husserl-in deyimincə, fəlsəfə edə bilmək üçün təbii yanaşmanı (baxma: natural attitude) aşmaq lazım olduğunu da qeyd etdim. Təbii yanaşma dünyanın və reallığın obyektiv varlığına olan inancla bağlıdır. Gündəlik həyatda duyğu üzvlərimiz ilə qavradığımız, bizə verilən dünyanın elə qavradığımız şəkildə var olduğuna inanırıq. Halbuki fenomenoloji analiz apara bilmək üçün bu inancı asğıya almaq lazımdır, Husserl deyir. Çünki duyğu üzvlərimizdə bizə açılan dünya əslində fərqində olmadığımız bir yuxu və ya sanrı/illüziya ola bilər və yaxud da duyğu üzvlərimiz bizi aldada bilər ki, zaman-zaman bunun baş verdiyini müşahidə edirik. Burada "suspension of belief" ifadəsindəki "belief" dünyanın obyektiv varlığına olan inanca istinad edir. Bundan yola çıxaraq, bu asğıya alma strategiyasının istənilən inanc üçün tətbiq edə biliniləcəyinin fərqinə vardım. Google etdikdən sonra da belə bir anlayışın, həqiqətən, var olduğunu gördüm.

Dini inancdan tutmuş, gündəlik inanılan bəsit şeylərə qədər praktikası edilə biləcək bir zehni aktdır. Yadımdadır, sosiologiya dərsində həftələrin birinin mövzusu din idi və müəllim mühazirənin başlanğıcında bizdən dini inanclarımızı dərsin sonuna kimi "suspend" etməyimizi istəmişdi. Sanki sahib olduğumuz dini inanclara o an sahib deyilmişik kimi düşünməli və bütün dini inanclara eyni qədər məsafə alıb neytral bir yanaşma sərgiləməli idik. Ümümiyyətlə, open-mindedness üçün çox yaxşı bir mental praktikadır, məncə.

Fəlsəfənin mental sağlamlığı inkişaf etdirmək üçün bir alət kimi görülməsini sevmirəm. Fəlsəfənin məqsədi səni daha yaxşı hiss etdirmək deyildir, buna inanıram. Fəqət bu inanca fasilə verə bilmək bacarığı fəlsəfi analizlərdən kənarda mental sağlamlığı irəlilətmək üçün yaxşı bir məşq ola bilər. Misal üçün "X şeyini edə bilmərəm" kimi neqativ bir inanca sahib olan insan həmin inancı asğıya alaraq özünü bir şəkildə motivasiya edə bilər. Ümumilikdə, düşünürəm ki, açıq fikirli olmaq əqli sağlamlıq üçün olduqca faydalıdır.

deep web

çox zaman dark web ilə qarışdırılan, daxilində böyük ölçüdə illeqal və rahatsızedici kontent olduğu fərz edilən şəbəkə. Halbuki dark web sadəcə deep webin bir hissəsidir. Deep web, daha ümumi şəkildə, axtarış sistemləri (baxma: search engine) vasitəsilə indekslənə bilməyən, adi internet istifadəçilərinin əlçatımlılığı olmayan kontent və səhifələri ehtiva edən bir şəbəkədir. Məsələn, accessiniz olmadığı üçün görüntüləyə və ya yükləyə bilmədiyiniz sıravi bir məqalə də deep webdə qalmış sayılır.

internet hazırda ən böyük elektron şəbəkədir. Bu şəbəkənin var olmasına səbəb olan kompüterlər, əlbəttə, çoxlu fayllar saxlayır və bu faylların, təbii olaraq, hamısı müəyyən accessi olmayan istifadəçilərə təqdim olunmur, axtarış maşınları tərəfindən indekslənə bilinmir. Bu səbəbdən deep web surface webdən daha böyük bir şəbəkə hesab olunur. illeqal kontent ilə assosiasiya olunan dark websə xüsusi accessi olmayan istifadəçilərin (e.g., Tor browser və ya müəyyən şəbəkə konfiqurasiyası vasitəsilə) daxil ola bilmədiyi, axtarış sistemlərinin crawl etmədiyi daha kiçik bir şəbəkədir.

sözaltı günlük

Əziz günlük,

"Alınsa, xoşbəxt olacam, həyatım yoluna düşəcək" dediyim şeylər alındıqda xoşbəxt olmadım, həyatım da yoluna düşmədi. Demək ki, o deyilmiş. Emosiyalarını dəqiq şəkildə öngörmək çox da mümkün olmur. Bu olsa, sevinəcəm deyirsən, amma olanda sevinmirsən. Təkrarlı şəkildə silver bullet syndromea düşürəm. Hansısa yeni x şey olduqda həyatının, dəyişəcəyini ya da ən azından xroniki can sıxıntının sonlanacağını düşünürsən, amma bu işlər elə olmur kimi bir şey. Görünür, can sıxıntısının gələcəkdə hansısa hadisə
və ya nailiyyət nəticəsində yoxa çıxacağı gözləntisi artıq mənasızlığını sübut edib. Deyəsən, elə bu sıxıntını qəbul edib, onun içərisində var olmağı davam etdirməliyəm.

sözaltı music

Ölümsüz serial aşk-ı memnunun Toygar Işıklının qələmindən çıxmış original soundtrack-indən sevdiyim bir neçə parçanı piano cover elədim. Qulaqdan, notsuz öyrəndiyim üçün tam oxşarı olmaya bilər.

"Kalbimi yok mu sayayım?"

həssas olmaq

Əgər insanların duyğularına bacardığınız qədər həssas yanaşıb, onların yaşantılarını, danışdıqlarını yarğılamadan başa düşməyə çalışan birisinizsə və bunu şüurlu, istəyərək edirsinizsə, əvvəlcə, yaxşı ki, sizin kimi insanlar var. Niyyətli şəkildə insanların hisslərinə həssasiyyət göstərmək möhtəşəm lakin underrated bir məziyyətdir. ikinci olaraqsa, underrated bir xüsusiyyət olduğu üçün, güman ki, eyni həssasiyyəti sizə qarşı göstərəcək insan sayı çox az olacaqdır. Həssas yanaşmağı yaxşı hesab edən beyniniz eyni yaxşılığın sizə edilmədiyini gördükdə yaranan frustrasiya kin duyğusuna səbəb ola bilər. Bu hissə qapılmamaq üçünsə, məncə, çözüm həssas yanaşmanı dayandırmaq yox, insanlardan olan gözləntiləri aşağı salmaq və başa düşən kəslərə həssasiyyət göstərmənin nə üçün doğru olduğunu izah etməkdir.

transcendental epoche

fenomenologiyanın başlanğıcı hesab edilə biləcək addım. Anlamı içində olduğumuz dünyanın, varlıqların obyektiv reallığına olan inancımızı sorğulamaq, bu inancı dayandırmaqdır. Fenomenologiya disciplininin qurucusu olan Husserlin üzərinə düşündüyü qavramdır və onun natural attitude adlandırdığı düşüncə strukturundan çıxmağa yarayan bir baxış bucağıdır.

Gündəlik həyatda ətrafda olan cisimlərin, obyektlərin, insanların - bir sözlə, dünyanın varlığını, onun obyektiv şəkildə real olduğunu sorğu-sualsız qəbul edirik. Bu Husserlin natural attitude adlandırdığı baxış tərzidir. Hətta Husserlə görə ,elm insanları belə araşdırma və eksperiment apararkən natural attitude içərisində bunu edirlər. Yəni elm də natural attitude daxilində işləyir. Misal üçün, fiziklər hər hansı təbii fenomeni analiz edərkən onun həqiqətən var olub-olmadığı haqda düşünmədən işləyərlər. Elm insanları da dünyanın obyektiv şəkildə real olduğunu varsayaraq elmi araşdırmalar apararlar, Husserlə görə. Fəlsəfə etmək üçünsə, natural attitude-u aşmaq lazımdır, Husserl deyir. Bunun yolu isə transcendental epoché və ya sadəcə epoché-dən keçir.

recursion

Bir dəfə bu başlığı sırf aşağıdakı şəkildə doldurmuşdum, lakin entry başlıq haqda kifayət qədər məlumat verməməsi səbəb göstərilərək silindi:
--spoiler--

(bax: recursion)

motivated reasoning

bir fikrin doğruluğu haqda mühakimə apararkən, bu mühakiməni əvvəlcədən arzuolunan nəticəni ortaya qoyacaq şəkildə yeritmək. Buna bir növ "biased reasoning", qeyri-obyektiv, fərdin mühakimədən əvvəlki inanclarını, istəklərini doğrulayacaq şəkildə düşünmək kimi baxa bilərik. Misal üçün, mütəmadi başınız ağrıyır və təbii olaraq bunun səbəbləri haqda düşünürsünüz. Özünüz haqda inanmaq istədiyiniz əsas şey sağlam olmağınızdırsa, hansısa xəstəlik ehtimalını tamamilə gözardı edib, baş ağrısını havadan, keçici bir səbəbə yoza bilərsiniz. Səbəbləri araşdırdınızı sansanız da, əslində mühakiməni istədiyiniz nəticəni əldə edəcək şəkildə apardınız.

Bu fenomeni imtahanlara hazırlaşanda çox yaşamış olduğumun təzə-təzə fərqinə vardım. imtahana hansı sualların düşə biləcəyini düşünərkən, yaxşı bilmədiyim mövzuların niyə düşməyəcəyi barədə səbəblər tapırdım və nəticədə onları oxumağa az vaxt ayırırdım. Bu iki örnəkdən görmək olar ki, motivated reasoning bizi baş verməsi daha ehtimal daxilində olan hadisələri götür-qoy eləməkdən uzaqlaşdıra bilir və nəticəsi də təəccübsüz şəkildə səmərəsiz hətta zərərli olur.

Bu konsept ilə tanış olduqdan sonra ətrafıma bir də baxdım və fərqinə vardım ki, insanların əksəriyyəti xəbəri olmadan bu cür mühakimələr aparır. Bir az da dəhşətə düşnüşdüm bunu düşünərkən, revelation kimi oldu sanki. intuitiv şəkildə bildiyin bir şeydi əslində insanların çox vaxt biased düşünməsi amma belə konseptləşdirilmiş şəkildə ortaya çıxanda fərqli cür baxırsan-*

motivated reasoning-dən doğan xətalara düşməmək üçün accuracy-motivated reasoning qabiliyyətimizi işə salmaq olar. Bu mühakimə tipində də əslində əvvəlcədən arzuolunan nəticə var, amma bu nəticə dəqiqlikdir (accuracy). Əslində yenə mühakimə aparmazdan əvvəl gəlmək istədiyimiz bir sonuç olur, amma bu sonucun təbiəti bizi avtomatik reallığa daha uyğun yarğılamağa təşviq edir.

Julia Galef "Scout Mindset" kitabında bu iki qavramı detallı şəkildə təsvir edir.

əjdaha sayının entry sayına nisbəti

yazarın reytinq xalının (indiyəcən aldığı bütün əjdaha + maraqlı - umbay saylarının cəbri cəmi) sözlükdə yazdığı entry sayına nisbəti. Bir baxıma yazarın bir entry-si başına düşən əjdaha sayını xarakterizə edən kəmiyyət. Orta reytinq də demək olar, bəlkə. Tamamilə bikarlıqdan sözlükdə gəzərkən ağlıma gələn riyazi konsept. Formal tərifini aşağıdakı kimi vermək olar:

μ - orta reytinq
r - reytinq xalı
n - entry sayı

Məsələn, məndə reytinq 1202, entry sayı 231-dir, beləliklə, mənim üçün μ = 5.20 olur.

Bu kəmiyyətin mənası nədir? formuladan göründüyü kimi, reytinq xalı (r) sabit olduqda, orta reytinq və entry sayı arasında tərs mütənasiblik əlaqəsi var. Yəni yazar az entry ilə çox reytinq xalı toplayırsa, bu kəmiyyət də onun üçün böyük olur, bir baxıma az yazmağına baxmayaraq çox əjdaha yığmış yazar olur. Qısaca, təbiri caizsə, az deyib, öz deməyin göstəricisi kimi çıxış edir.

Bu kəmiyyəti kontrollu şəkildə dəyişmək olar? Əgər yazar yeni yazacağı (növbəti) entrysində alacağı əjdaha sayını düz/yüksək dəqiqliklə təxmin edə bilərsə, orta reytinqini sabit saxlaya və ya artıra bilər (azalda da bilər, umbay almağı hədəfləyərək). Lakin təxmini növbəti entry üçün əjdaha sayını hesablamağın konkret bir yolu yoxdur, yazarın intuisiyası və statistika məsələsidir. Baxmayaraq, yazar minimum almalı olduğu əjdaha sayını dəqiqliklə hesablaya bilər (orta reytinqini sabit saxlamaq və ya artırmaq üçün növbəti entry üçün lazım olan minimum əjdaha sayı). Necə? Yenə formulaya istinad etsək, görərik ki, orta reytinq sabit olduqda, reytinq xalı (r) və entry sayı (n) arasında düz mütənasiblik əlaqəsi var; n neçə dəfə artırsa, r də həmin dəfə artmalıdır. Yazar sadəcə yazacağı 1 entry üçün hesablama aparırsa n-i 1 ədəd, r-i isə x qədər artırırıq:

Buradan x-i tapsaq:


Misal üçün məndə yuxarıda hesabladığım kimi μ = 5.20, n = 231, r = 1202-dir. Əgər istəyirəmsə 5.20 məndə sabit qalsın növbəti entry üçün x = 4.4 əjdaha almalıyam. Amma 4.4 əjdaha almaq mümkün olmadığı üçün 5 götürürəm. Burada ceiling funksiyası istifadə edilir; yəni kəsri olan ədədə yuxarı tərəfdən ən yaxın tam ədədi verən funksiya. Bunu sonuncu formulaya da əlavə etsək, tam formula belə olur:


Formulanı ümumiləşdirək, deyək ki növbəti bir yox bir neçə entry üçün hesablamaq istəyirəm. O zaman +1 yerinə + y yazaraq y dəyişənini əlavə edə bilərik. Bu zaman formula belə olur:


Məsələn 10 entry yazacamsa, μ = 5.20, n = 231, r = 1202 və y = 10 olur. Hesabladıqda x = 52 əjdaha almalıyam ki, orta reytin qiymətim 5.20-də sabit qalsın. Hansı entry-ə nə qədər əjdaha gəlməsi önəmli deyil, cəmi 52 etməlidir sadəcə. 52-dən çox alsam, sabit yox 5.20-dən yuxarı olacaq.

Bir də işin əsli, kəsr cavabı tama çevirdiyimiz üçün arada itən kəsr hissəni nəzərə almırıq, halbuki, o da artıma gedir. Yəni tam sabit saxlamaq çox çətindir. Minimum əjdaha sayını yığdıqda belə çox zaman cüzi artım olur, sabit qalmır.

Belə bir şey.

QEYD: bunu əjdaha üçün entry yazmağı dəstəkləməyə yazmıram, sadəcə riyazi bir maraqdır.