ibrani

ibrani yəni, ingilis dilində hebrew, semitic dillər qrupuna daxildir və klasifikasiyasına görə də afro-aziat dil sayılır. israildə yaşayan yəhudilər bu dili danışır. o torpaqlardan çıxan ilk ibranilər də buna yaxın dildə danışırdı. təbii ki, o dil artıq istifadə olunmur. çar rusiyası, ukrayna (əsasən də odessa), polşa, macarıstan, almanya ərazisində yaşayan yəhudilər isə yiddish dilində danışırdılar. bu dildə ibranicə elementlər olsa da, yayıldığı coğrafiyaya əsasən tərkibi german, slavyan, roman dillərindən alınmış sözlərdən ibarətdir və aşkenazilər bu dildə danışır. yəni ibranilərlə aşkenazilər fərqli yəhudilərdir, dilləri fərqlidir, yaşadıqları tarixi ərazilər fərqli olub, mədəniyyətləri də fərqlidir. bəzi tarixçilər aşkenazilərin babalarının xəzər türkləri olduğu hipotezisini ortaya atır, nə dərəcədə doğrudur bilmirəm. amma akademiyada ciddi tarixçilər tərəfindən rədd olunan fikirdir və əsaslı sübutları da yoxdur.
konspiroloqların, anti-semitistlərin də sevdiyi və mütəmadi olaraq istifadə etdiyi iddiadır bu. çünki anti-semitistlər dünyaya yəhudilərin israil torpaqları ilə əlaqəsi olmadığını, oranı ərəbləri qıraraq işğal etdiklərini və məhz bu işğalçı, qəsbkar genləri də ulu babaları yarı-köçəri, hərbçi türklərdən götürdüklərini göstərmək istəyirlər.

25 sentyabr 2017 kürdüstan referendumu

2 gün əvvəl keçirilmiş referendum. ilk öncə onu demək lazımdır ki, bu referendumun nəticəsindən asılı olmayaraq heç bir dövlət kürdüstanın müstəqilliyini legitim hesab etməyəcək. referendumun keçirilməsi israilin icazəsi və bundan da önəmlisi bərzaninin öz qərarı ilə baş verdi. çünki bərzani üçün bundan daha yaxşı fürsət ola bilməzdi. bərzani bölgədəki prosesləri yaxşı oxuyan bir siyasətçi kimi başa düşürdü ki, suriya və iraqın zəifləməsi, bütün regional güclərin və amerikanın başının suriyaya qarışması referendum üçün əlverişli şərait yaratmışdı. bu bir səbəb, digər səbəb isə amerikanın kürd dövləti proyekti üçün bərzanini yox, pyd-ypg, əsl adıyla pkk-nı qurucu kimi dəstəkləməsiydi. buna görə də bərzani sürətli hərəkət elədi. yenə başqa bir səbəb, bərzaninin xalq arasında mövqe itirməsi idi. neft qiymətlərinin düşməsindən sonra həm xalq çətin vəziyyətə düşmüşdü, həm də bərzani peşmergenin maaşını ödəyə bilmirdi. bütün pul israilin verdiyi borclar əsasında ödənilirdi. deməli bərzani yeni bir imic yaratmalı idi.
abş-ın kürd dövləti proyekti üçün bərzaniyə yox, pkk-a dəstək olmasının səbəbləri var. bərzani kürdlər arasında heç vaxt birləşdirici fiqur ola bilməz. aşirət rəhbəridir və dini qanadda yer alır. əsl kürd lideri hələ də öcalandır.
kürdüstan teması yeni bir şey deyil və bərzani sülaləsi dədə-babadan müstəqil kürdüstanın qurulması, qurucusu olmaq üçün çalışır. atası mustafa bərzani də bunun üçün mübarizə aparıb, aşirətin digər liderləri də, məsələn mahmud bərzani, əhməd bərzani. deməli bu tarixi missiyadır. müxətlif dövrlərdə bərzani sülaləsinə müxtəlif dövlətlər dəstək olub. məsələn, əvvəlcə ssri dəstəkləsə də, amerikanın iraqa girməsindən sonra arxalarından çəkilib. daha sonra israil, təbii ki indiyə qədər, bir də amerika. amma qeyd etdiyim kimi amerika bərzanini bir müddət dəstəklədikdən sonra kürdləri birləşdirəcək daha önəmli ünsürün pkk olduğunu başa düşdü.
nəysə, indi keçək əsas məsələyə. referendum həqiqətən də nəyisə dəyişəcəkmi? bu de-fakto müstəqilliyə apararmı? əlbəttə ki yox. səbəbləri çoxdur. birinci səbəb kürd muxtariyyətinin bel sütunu olan neft-qaz sənayesidir. neft eksportları dayansa xalq aclıqdan qırılacaq. kürd muxtariyyəti neft və neft məhsullarını, maye qazı ceyhan limanına çıxardırdı, ordan isə bu məhsullar avropa bazarlarına daşınırdı. indi türkiyə qapıları kürdlərin üzünə bağlamaqda qərarlı görünür. iran və iraq həmçinin. kürdlərin bir alternativ yolu qalır, suriya-aralıq dənizi yolu. bu da mümkün deyil, çünki menbiç, afrin və sahil xətləri əsəd-rus birləşmələrinin əlindədir. bərzani nefti bu riskli bölgə ilə daşıya bilməyəcəklərini başa düşür. digər tərəfdən erdoğan da vana xəttinin öz əllərində olduğunu, belə bir plan düşündükləri təqdirdə türk ordusunu menbiç, afrinə yığacağını bildirdi. və məncə erdoğan bunu tez eləməlidir, suriyaya ordunu soxsa, kürdüstan məsələsi təxirə salınacaq.
ikinci səbəb, ərzaq təhlükəsizliyidir. kürdüstana girən məhsullar həm iran, həm də türkiyə tərəfindən göndərilirdi. iran artıq sərhədi bağlayıb. türkiyə də həqiqətən bağlasa kürdlərin aclıq təhlükəsi də yaranacaq.
kürdüstan hal-hazırda dağlıq qarabağ kimidir. əksər dövlətlər tərəfindən separatçı, qeyri-legitim quruluş kimi qəbul olunur. çin qəbul eləmir, amerika könülsüz görünür. bir məsələ var ki, türkiyə-iran-iraq koalisiyası kürdüstana ordu yeritsə, amerika kürdüstanı dəstəkləyəcək və bu üç dövlətlə açıq meydanda döyüşməkdən çəkinməz. kürdləri sevdiyinə, kürdüstanı dəstəklədiyinə görə yox, iranın iraqı tamamilə təsiri altına salmamasına görə. çünki iran həm iraqda, həm də suriyadakı savaşdan ən əlverişli nəticə ilə çıxan dövlətdir. abş burada uduzduğunu bilir, böyük orta şərq proyektinin tamamilə batmaması üçün də kürdüstanı istəksiz də olsa, qorumağa məcburdur. çünki həm iraq, həm suriya siyasi hakimiyyəti iran tərəfindən himayə olunur.
bu referendum rusiyanı xüsusilə çətin vəziyyətə salıb. rosneftin kürd nefti və qazı ilə bağlı planları var idi, kürd nefti və qazı üçün boru kəmərləri çəkib, bunları türkiyə üzərindən avropa bazarlarına çıxarmaq istəyirdi. bu referendum planları təxirə saldı, amma batırmadı. indi deyəcəm niyə batırmadı.
çünki bərzani bölgəni yaxşı oxuyan bir lider kimi de fakto müstəqillik elan etsə, bütün yuxarıda sadaladığım problemlərin onu məhv edəcəyini yaxşı bilir. ona görə də yumşaq siyasət yürüdəcək, hələ ki de fakto müstəqillik elan etməyəcək. ilk işarələr onsuz da dünəndən verildi. medyada türkiyə və irana özlərindən təhlükə gəlməyəcəyini, bu dövlətlərlə diplomatik dostluqlarını davam etdirmək istədiyini bildirdi. deməli hələ ki kürdüstan olmayacaq. amma atılan addım çox önəmli idi, kürdlərin motivasiyasını da yüksəltdi və bir şeyi də sübut etdi ki, iran, türkiyə bölgədə əvvəlki kimi rahat hərəkət edə bilmir.
erdoğan da yumşalma tərəfdarıdır, yalandan gurullamağına baxmayın, iraq neftindən ən böyük xeyiri türkiyə, türk şirkətləri götürür. məsələn genel enerji. kürdüstanın ucuz qazı da türkiyəyə lazımdır.
bu qədər, bitirdim. məsələyə öz münasibətim isə budur, kürd dövləti yaradılmasına qarşıyam. birincisi, millətçiyəm və həmişə türk birliyinin qurulmasının tərəfdarı olmuşam. coğrafi yox təbii ki, mədəni-iqtisadi. avropa birliyi kimi bir şey, amma ortaq dildən istifadə olunan birlik. ikincisi, kürdüstan qurulması böyük bir planın tərkibidir. bu plan isə bütün bölgə üçün etnik qırğınlardan başqa heç bir şey vəd etmir.

the guardian

əliyevlərin avropa və uk-dakı çirkli pullarını yumaları, yevroparlamentdəki deputatları, bürokratları rüşvətlə satın alması faktları haqqında araşdırma məqaləsi yayımlayıb. o saat yapın trolları da tökülmüşdü saytın facebook səhifəsində comment guppuldatmağa. sizin peşənizi sikim.
əliyevləri qoyduq bir kənara, onların bu cür yollara əl atmaları bilinən haldır. amma, demokratik dəyərlərin, hüquqi dövlət konsepsiyasının carçısı və qoruyucusu olan avropa birliyi və üzv dövlətlərin bürokratiyasının korrupsiya və rüşvətə bulaşması riyakarlıqdır. bu insanların çıxıb putinə, ərdoğana irad bildirmələri sırtıqlıqdır. italiya, fransa cəhənnəm, almaniya və uk siyasətçilərinin də satılması adamı əsəbiləşdirir. almaniya kimi ölkənin keçmiş prezidenti türk şirkətində, keçmiş baş naziri rosneftdə işləyir, bunlar putinə qarşıdırlar guya? ona görə də avropa ölkələrində marine le pen, corbyn, geert wilders, beppe grillo kimi populist, avropa birliyinə, establishmentə qarşı siyasi liderlərin yüksəlişi hər nə qədər arzuolunmaz olsa da, normaldır. çünki avropalılar artıq bunların korrupsioner olduğunu bilir. avropadakı siyasi elitanın dəyərlər, avropanın rifahı vecinə deyil. nəysə uzatmaq istəmirəm.

moskvada müsəlmanların mitinqi

artıq bir neçə saatdır ki, davam edir. aksiyanın təşkil olunması dağıstan və çeçenistandan planlaşdırılıb. aksiya iştirakçıları myanmarın roginya vilayətində müsəlmanlara qarşı edilən qırğınlara etiraz edərək, rusiya hökumətindən hadisələrə münasibət bildirməyi və myanmata hərbi müdaxilə etməyi tələb ediblər. özləri də könüllü şəkilə gedib vuruşacaqlarını bildiriblər.
26 mart, 12 iyunda rus gənclərin putin rejiminə qarşı dinc aksiyasına göstərilən münasibət buna göstərilmədi, yalnız sosial şəbəkələrdəki etirazdan sonra polis küçəyə çıxdı. polis o mədəni gəncləri dubinka altına saldı, amma çeçenləri görəndə gizlənməyə kol dibi axtarır. çünki etirazdakı müsəlmanların bir hissəsi silahlı idi və yuxarıdan da tapşırıq yox idi. bu mitinqin putinə heç bir ziyanı yoxdur. hətta çıxıb myanmara barmaq silkələyib xal da qazanar axmaq çeçenlərin gözündə. putin dostları ilə rusiyanı talasa da səs çıxarmayan rusiya müsəlmanları, indi ümmət dərdinə düşüb.
bu müsəlmanlar uzun perspektivdə rusiyanın başına bəla olacaq, bu artıq açıq-aşkar görünür. rusiyanın qanunları faktiki olaraq şimali qafqazda işləmir. praktiki şəriət normaları ilə idarə olunur cəmiyyət. çeçenləri başlarında satqın kadırovu saxlamaqla bir neçə il yola vermək olar. amma ani bir qığılcımla həm mücahid çeçenlərin, həm də rus ordusunda xidmət edən çeçenlərin silahı ruslara tuşlanacaq. öz də bu dəfəki çeçenlər basayevin vaxtındakılardan qat-qat çox döyüş təcrübəsinə malikdirlər. indiyə qədər rusiya maraqları uğrunda hər yerdə döyüşüblər. əfqanıstan, suriya, iraq, ukrayna. onda ruslar üçün fəlakət başlayar. hətta bundan qazlanıb başqırdlar, digər şimali qafqaz xalqları da ayağa qalxar, bitir hər şey. bunları yaradan elə putin hakimiyyətinin özüdür. çünki putin bilir ki, dağıstan, çeçenistandakı özbaşınalıqlara göz yummasa, silah hakimiyyətinə doğru tuşlanacaq. kadırov putin şəkilli koftanı elə-belə geyinmir, pulları kəsilsə gör nə oyun göstərərlər. təbii ki bütün bunlar da rusları qıcıqlandırır, verdikləri vergilərin təmənnasız şimali qafqaza axmasını, çeçenlərin özlərini lotu kimi aparmalarını qəbul edə bilmirlər.

night king

--spoiler--

fikrimcə white walker deyil. xarici görünüşünə görə insanlara daha çox bənzəyir, nəinki walkerlərə. maraqlıdır, görəsən danışa bilir. məncə bilir. haqqında olan teoriyalar maraqlıdır. ama əsas maraqlı olan bir şey daha var. nə səsli, nə də jestlə əmr vermədən ordunu hərəkət etdirir. əjdahanı belə "dracarys" demədən püskürtdü. mistik güclərinin olduğunu bilirdik. əlavə olaraq deyəsən, telepatiya qabiliyyəti də var. yəni mesajı tabeliyində olanların beyinlərinə yeridir birbaşa. əjdahanın da həmçinin.

--spoiler--

game of thrones

bəyənmədiyim sezon finalıydı, ümumiyyətlə ssenaristlər bu sezonda çox tələsiklik edib çoxlu məntiqi xətalara yol verdilər.


--spoiler--


lord baelishin ölməsi yaxşı oldu. çünki əvvəl-axır aryanın başını əkəcəydi. amma doğurdan da got-da yeganə adam idi ki, taxt-tac oyunlarına davam edirdi. yəni mistik varlıqların təsiri altına düşməmişdi.
arya adamımdı da konkret. soyuqqanlı qatil kimi boğazını necə üzdü heç nə olmamış kimi. indi ən maraqlısı o olar ki, arya littlefingerin cildinə girib gedə kings landingə intiqam üçün. cerseini də öldürsə kəhanətə görə azor ahai bu olar.
haundla mountainin döyüşməsini səbrsizliklə gözləyirəm.
john da bibisini sikdi. ikisi də gerçəyi öyrənəndə bomba şeylər olacaq. əgər night kingi məğlub eləsələr, ki mən bunun tez baş verməsini istəyirəm, onda əsl taxt-tac oyunları başlayacaq. mən şəxsən johnun kral olmaq istəyi olmadığını fikirləşirəm. olsa belə dany imkan verməz. bütün güc ondadır, sosial dəstəyi də çox genişdir.
gələk night kingə. rəis əjdahanı f-16 kimi sürürdü. kişinin oğluna necə yaraşırdı ala. öz də əjdaha da upgrade eliyib. çox sürətlidir, həm də manevrları var. ama əjdahanın divarı yarması məntiqsizdir, çünki divar tilsimli idi.
keçən seriyada bəzi xiyarlar dedi ki, bəs night king yerdə oturan əjdaha ola-ola niyə göydəkini vurur. çünki uzaqgörəndir, o bilirdi ki, yerdəkini öldürsə belə ona çatmaq imkanı yoxdur. hətta bu onun ölümü ilə də nəticələnə bilərdi. night king bilirdi ki, əjdahasız divarı keçə bilməyəcək. və məncə adamda həm də ekstrasenslik qabiliyyəti var, hadisələrin gəlişini hiss edir. məsələn, john buzlu göldə wightlara rəhbərlik edən white walkeri öldürəndə bütün ölülər çilik-çilik oldu. çünki onları undead edən həmin white walker idi. ama biri ölmədi və səslə mesajı verdi. bax bu night kingin uzaqgörən siyasətinin nəticəsi idi. gələcəyi gördüyünə görə onu tağımın içinə yerləşdirmişdi.
night kingin qələbə potensialı isə məncə yoxdur. ordusu çox zəifdir, elə johnun dəstəsi ordunu nə günə qoydu. iki əjdahanın, dothraki atlarının ayaqları altında məhv olub gedər bu ordu. həm də əjdaha şüşəsindən hazırlanmış ox ucluqları, qılınclar white walkerləri də asanlıqla öldürər. əsas üstünlükləri night kingin viserionu ələ keçirdiklərinə görə yarandı. yəni buna qədər mənim fikrimcə ciddi təhlükə deyildilər. bir də divlər var əlbəttə. ama bunlar da məğlubedilməz deyil. həm divləri, həm də viserionu qyburnun ixtira etdiyi nəhəng oxla öldürmək olar. təbii ki oxun başlığını əjdaha şüşəsindən düzəldərək. ama problem ondandır ki, viserion çox güclənib, sürəti və manevrlərinə görə oxdan asanlıqla yayına bilər. deməli bu oxdan yüzlərlə düzəltmək lazımdır.
mən tezliklə bu sehr, mistika zibillərinin bitməsini istəyirəm. çünki məni həyəcanladıran intriqalar, əsl saray oyunlarıdır.
nəysə, deyəsən kitabına başlayacam bunun.


--spoiler--

floyd mayweahter vs conor mcgregor

floydun bütün döyüşü məzələndiyini hamı gördü. yəni conoru o qədər ciddiyə almırdı ki, müdafiədə heç döyüşmədi. floydun döyüşlərinin 90 faizinə baxmışam, o döyüşlərdəki göstərdiyi performansın 50 faizini göstərsəydi, conor heç ona əl vura bilməzdi. plus, döyüşün əvvəlcədən razılaşdırılmış olduğu da conorun saysız qayda pozuntularına rəğmən hakimin reaksiya verməməsiylə variant kimi ağla gəlir. yoxsa iki xəbərdarlıqdan sonra xalı silinərdi. nəysə, conor uduzacağını onsuz da bilirdi, hətta dediyim kimi, bu döyüşün nəticəsi bəlkə də əvvəlcədən razılaşdırılmışdı. əsas məqsəd pul idi, conor ömrü boyu görə bilməyəcəyi pulu qazandı. və floyd onu da sübut etdi ki, dünyada heç bir döyüş növü boksun səviyyəsinə çata bilməz. ən sonda conorun qəhbəliyi də yaddan çıxmaz, cındır döyüşdən sonra aparıcıya dedi ki, hakim gərək saxlamayaydı, mən onsuz da xalda qabaqdaydım. hakim saxlamasaydı, conoru xərəkdə aparardılar.

silahdan istifadə hüququ

mənim nəzərimdə hal-hazırda demokratik-hüquqi sistemlərin həm göstəricisidir, həm də sığortası. demək olar ki, bütün avtoritar, totalitar dövlətlər silah almaq, saxlamaq, istifadə etməyi cinayi əməl hesab edir. onlara sərf edən budur, ona görə. hitler almanyada hakimiyyətə gələndən sonra silahdan istifadə hüququnu ləğv elədi, polis dövləti qurdu.
amerikada 2nd amendmentdə bu hüquq birbaşa təsbit olunub. qanuna əsasən azad cəmiyyətin sivil vətəndaşları öz hüquq və azadlıqlarının, həyat təhlükəsizliklərinin birinci müdafiəçisi olduqlarına görə silahdan istifadə hüquqları var. deməli bu qanuna görə silahdan istifadə şəxsi təhlükəsizlikdən də daha çox hökumətin tiran siyasətinə qarşı vətəndaşların mübarizəsi üçün əsas hesab edilib. doğurdan da polis gücü olan rejimlərə qarşı başqa heç cür mübarizə aparmaq olmaz. aparsan da, effektiv olmaz. deməli silahlı mübarizə, silahdan istifadə təbii hüquqdur. təhsil hüquq, ifadə azadlığı, mülkiyyət hüququ kimi.