amerikan şair allen ginsberg-in ən məşhur şeiri. şeir 3 hissədən ibarətdir, mental problemlərdən əziyyət çəkən digər bir amerikan yazıçı carl solomon-a həsr olunub. şeir əsasən beat generation olaraq bilinən sənətkarların, şairlərin həyatından qısa ifadələrlə doludur. şeir o qədər dolu və ifadələr, metoforlarla zəngindir ki, hər sətirini yazıb analiz etmək olar ancaq başlığı qısa tutmaq üçün sadəcə ilk sətirini qeyd edirəm.
" i saw the best minds of my generation destroyed by madness, starving hysterical naked, dragging themselves through the negro streets at dawn looking for an angry fix..."
şeir çox uzundur və sonrakı səhifələr (bəli səhifələr) ginsbergin "generasiyanın ən yaxşı zehinləri" adlandırdığı müxtəlif insanları, onların əyləncə və çəkdiyi əzabları təsvir etməsi ilə davam edir. digər bir sətir:
"who threw their watches off the roof to cast their ballot for eternity outside of time, and alarm clocks fell on their heads every day for the next decade".
şeirin ikinci hissəsi daha kəskindir, bu səfər ginsberg moloch adı ilə tənqid etdiyi cəmiyyətə, insanlara, dövlətə bir sözlə ilk hissədəki azad ruhlu insanları sıxan hər cür rejimə səslənir. *moloch* uşaqların qurban edildiyi pagan tanrısıdır.
"moloch whose love is endless oil and stone! moloch whose soul is electricity and banks! "
şeirin üçüncü hissəsi təsəlli xarakterlidir. carl solomon və ginsbergin anası psixoloji xəstələrə elektrik şoku verilən xəstəxanada "müalicə olunurdular". bu hissədə həmin müalicənin necə səhv olduğu ilə bağlı fikirləri " i'm with you in rockland" deyə təkrarlayaraq oxuyucuya çatdırır.
həm ginsberg həm də şeiri ilk dəfə çap edən "city lights" bir neçə dəfə gəncləri əxlaqsızlığa yönəltdiyinə, şeirdə çox rastlanan homoseksual ifadələrə görə məhkəməyə verilib.
qəlbimdə əvəzlənə bilməyəcək yeri olan, xatirəsi belə içimə sakitlik gətirən insan. yanında oturan kimi əlimi tutardı sonra bir də gördün həmin an eşitmək istəyəcəyim bir hekayə danışardı, ya da nə isə məlumat verərdi. gülləri çox sevərdi, ona görə də tez-tez qızılgül, nərgiz, bənövşə aparardım ona, ləçəklərini sığallayıb solana qədər baş ucundan ayırmazdı.
bəlkə də heç bir kobudluğunu görmədiyim yeganə insan olub, mənə də daxilimdəki incəliyi qorumağı vəsiyyət edibmiş kimi gəlir həmişə. bilmirəm bəlkə də insanı irəli aparacaq, müasir bir düşüncə deyil bu ancaq mən insanları əzib keçərək bir yerlərə çatmaq istəmirəm, "uğurlu" biri olmaq üçün kobud ya da realist birinə çevrilmək istəmirəm.
əgər tanrı varsa, onun bizi mühakimə edəcək söz haqqına sahib olmadığını düşünürəm. ondan soruşaram ki, ölüm fikri necə ağlına gəlib. ölümlə heç vaxt üzləşməmiş "varlıq" nə özü ölüb, nə yaxını ölüb, nə də ölüm ağrısı çəkib ancaq yaratdığı hər varlığa bu ölüm fikrini bir yük kimi yükləyib.
çox iddialı olmadan təsadüfən qarşıma çıxan kitab seriyasını məsləhət vermək istəyirəm - iş bankasının "en güzel tarihi" seriyası.
hələki 2 kitabı oxuya bilmişəm, "insanın en güzel tarihi " və "kadınların en güzel tarihi", iki kitab da dialoq formasındadır və çox axıcı, qəliz sözlər işlətmədən ancaq dolğun yazılıb. kitabların əsli fransızcadır, hər kitabın üzərində azı 4 nəfərin adı var qısa tutmaq üçün sadəcə türk dilindəki adlarını aşağıda qeyd edirəm.
1. insanın en güzel tarihi
2. yerkürenin en güzel tarihi
3. bitkilerin en güzel tarihi
4. inancın en güzel tarihi
5. hayvanların en güzel tarihi
6. dünyanın en güzel tarihi
7. aşkın en güzel tarihi
8. mutluluğun en güzel tarihi
9. kadınların en güzel tarihi
10. dilin en güzel tarihi
11. özgürlüğün en güzel tarihi
latın dilindən təxminən physis - fiziki, gnomon - təcrübə etmək, mühakimə etmək kimi tərcümə olunur yəni insanın fiziki xüsusiyyətlərindən, əsasən də üz quruluşundan istifadə edərək onun xarakterini oxumağa
çalışan sahədir.
insanların üz quruluşunda göz, çənə, qaşların forması, alnın ölçüsü kimi xırda detallara fikir verərək onları qruplaşdırmaq, cinayətkarı ayırd etçəl ,yeni tanış olunan insanları tanımağa çalışmaq kimi müxtəlif cür istifadə olunub. əsasən 18-19cu əsrlərdə ciddi qəbul edilsə də 20ci əsrsən başlayaraq etibarlılığını itirsə də yenə də günlük həyatda da, filmlərdə, detektiv romanlarında qarşımıza çıxa bilir. sifarişi verən: Theeyeschico
sözün düzü inanmıram ki, nə vaxtsa belə cəsarətli davranıb dünyaya uşaq gətirim, çünki nə qədər mükəmməl olmağa çalışsanız da istəməyərək də olsa uşağın psixologiyasında bir iz qoyursunuz. mükəmməl insan olmadığı üçün mükəmməl valideyn də yoxdur, ancaq bu travmanın ən minimum ölçüdə olması üçün çalışmaq qalır. ona görə də öz təcrübəmə əsaslanıb bir az ürəyimi boşaltmaq istəyirəm bu başlığa.
elə bir valideyn olardım ki, qız və ya oğlan ayrımı etməyim, ya da uşaqlıqdan ona gözəl ya da yaraşıqlısan deməyim, çirkinsən isə heç deməyim. "onsuz da üzün solğundur bunu geyinsən nə pis olar", "onsuz da qəşəng deyilsən heç olmasa səliqəli görün" realist olmaq qəlb qırmaq demək olmamalıdır, məsləhət verməklə tənqid etməyin də bir fərqi, qaydası var axı.
başqaları ilə heç vaxt müqayisə etmərəm, hətta bu edəcəyim ən son şey olar, hər bir şüurlu insan neçə yaşı da olsa fərdi yanaşmaq lazımdır, eyniləşdirmədən daxilindəki fərqliliyi qoruyaraq böyüməyə imkan verərdim.
zöqvləri formalaşanda bir istiqamət verməyə çalışaram, ancaq özünü formalaşdırmağa da imkan verərəm. məsələn kitab oxusun, klassikləri də, müasirləri də tanıdaram ancaq qoy davam edəcəyi kitabı özü seçsin bu dəfə, nə mənim, nə də mənim zövqlərimin kölgəsi olmasın.
uşaqlıqdan nəyə qarşı həvəsi varsa onu inkişaf etdirməsi üçün kömək edərəm, seçdiyi peşəyə hörmət edərəm və başqa daha "uğurlu" saydığım bir peşəyə yönəltmək yerinə bu peşədə uğurlu olmağı üçün birlikdə araşdırma edib, bir yol taparıq.
sonda isə nə vaxtsa ana olacağıma demək olar ki inanmıram, ancaq düşünürəm ki, dostlarımın övladlarına, ətrafımdakı uşaq ya da yeniyətmələrə yaxşı bir dəstəkçi olaram.
"drive my car" və ya original adı " doraibu mai ka" haruki murakami-nin eyniadlı qısa hekayəsi əsasında çəkilmiş, 2022-ci ildə 4 kateqoriyada oscars nominasiyası almış filmdir. film 3 saatdan bir qədər qısa olsa da, bu tip filmləri sevənlər üçün sıxılmadan keçən 3 saat olduğunu düşünürəm.
filmdə bol-bol murakami kitablarına xas olan ab-hava hiss olunur, eyni kitablardakı kimi sənətə həyatlarında xüsusi bir yer verən, özünü ifadə üsulu kimi sənəti seçən yalnız insanları görürsünüz. rejissor hamaguchi murakaminin həm tənqid olunduğu həm də onu fərqləndirən ən əsas xüsusiyyətini - yapon mədəniyyəti ilə qərb çalarlarının bir-birinə toxuduğu hissini bu filmdə insana keçirə bilir, elə filmin (kitabın) adı da the beatles - "drive my car" mahnısından götürülüb.
filmdə çexovun " vanya dayı" əsərini səhnələşdirilir, lakin tamaşanın müxtəlif hissələri fərqli dillərdədir, elə aktyor və aktrisalar da öz aralarında ingilis, yapon, koreya, mandarin və işarət dili kimi fərqli vasitələrlə ünsiyyət qururlar, bir növ insanlar arasındakı əlaqələrin dildən daha köklü hisslərlə keçə biləcəyini göstərməyə çalışır. film boyu davam edən çexov, sürücü qızla söhbətləri, baş rolun öz həyat yoldaşı ilə söhbətləri və bir çox xırda detalda insanların özlərini ifadə etmək üçün seçdiyi yolların çoxluğunu görürük, elə orwell demiş, insan sevilməkdən çox başa düşülmək istəyər.
uşaqlıqdan ən çox sevilən əmi/dayı hissi oyadıb məndə. ən kədərli insanlar kədərin necə bir hiss olduğunu bilirlər, ona görə də digər insanları güldürüb, kədəri uzaqlaşdırmağa çalışırlar.
50 illiyi səbəbilə 4k keyfiyyətlə yenidən kinoteatrlara qayıdan film. fevralın 25dən azərbaycanda da kinoteatrda göstəriləcək. əgər siz də nə vaxtsa "xaç atasına kinoteatrda baxmışam mən!" demək istəmisinizsə bu qaçırılmayacaq fürsətdir.
sənətlə, yaratmaqla doluluğu yazılarından həyatına keçmiş qadın. məndə olan feminism fikri ən çox onun fikirləri ilə üst üstə düşür. jurnallarında ilk illərdə "görəsən dünyaya uşaq gətirmək yaradıcılıq hissimi azaldacaq ya artıracaq" aralığında qalsa da ən çox da sonlara doğru analıq arzusunu görmək olur. plath qadın olmaqdan şikayət etmir əslində, qadın olduğuna görə istədiyi kimi azad olmamaqdan, kişilərin rahatlıqla edə biləcəyi işləri ehtiyatla etməli olduğundan şikayət edir. bu etirazları və bir əsər yaratmaq xəyalı onu melanxoliyaya salır və bu melanxoliya şeirlərinə, yazılarına özünə məxsus bir rəng qatır.
" I am afraid. Of what? Life without having lived, chiefly. What matters? Wind wuthering in a screen. If I could funnel this into a novel, this fear, this horror—a frog sits on my belly." əslində yazılarında bir yaşamaq həvəsi var, virginia woolf haqqında danışanda onun intihar etməyini də özünə uzaq sayır ancaq getdikcə bu yaşaya bilməmək qorxusu nə qədər çoxalıbsa dəfələrlə intihara cəhd edib, uğursuz evlilik də əlavə olunanda artıq yaşamağa olan son həvəsini də qırıb və digər otaqdakı uşaqlarına zərər verməmək üçün qapının altına dəsmal qoyub, başını sobaya salaraq özünü boğub.
artıq bir neçə aydır ki, özümdən yadlaşmış hiss edirəm. mən ətrafa həmişə yad olmuşam, ruhumu dincəltmək üçün həmişə daxilə yönəlmişəm elə ona görə də bu dəfə o yönümü itirəcəyimdən qorxdum. indi yavaş yavaş özümə gəlirəm, don vurmuş hisslərim açılır sanki və bu nə qədər ağrılı olsa da bilirəm ki yaxşıdır. artıq bir şeylər yaza da bilirəm darıxdığım xəyalpərəstliyim də qayıdır bu dəfə də reallığa öz aləmimdə qalib gəldim.
bu aylarda bir şeyi də başa düşdüm özümü itirdiyimi gördükcə başqa birinə yönəlmək istədim, başqa birində özümü tapacağımı düşündüm və təsadüfən belə
biri də çıxdı qabağıma. çox qısa bir "münasibət" sonrası başa düşdüm ki alınmır, öz ideallarımızı başqalarına yükləyib, insan cildinə salıb sevə bilmərik. ancaq bir insanı sevib bu yaşamaq məsələsində özümüzə birini tapmalıyıq bəlkə də. illərdir təklik sakitlikdir, dərdini çəkməyə heç kim olmamağı yaxşıdır deyən mən qısa müddətdə inandım ki, düzgün insanla hər şey fərqli ola bilər. mənim fikirlərimə bir qədər uzaq biri ilə belə yaxşıdırsa gör ruhumu tanıyan, ortaq maraqlarımız olan biri ilə necə də yaxşı olar yaşamaq. illərdir yerini bilmədiyim "tək hiss etməmək" hissinin yerini bilirəm artıq və boşluğu hiss edərək özümə qayıdan yolu tapdım sanki.
bura niyə yazıram bilmirəm amma yüksək səslə deməyə qorxduğum fikirləri yazıda görmək, qarşımda durub üzümə baxmaqları mənə yaxşı təsir edir
məncə məhsuldan əlavə aldığın yerin də təsiri ayrı olur. məhəllədəki kiçik mağazalardan məhsul, küçədə satılan meyvə və ya gül almaq, satıcılara çox sağ olun demək insanı daha yaxşı hiss etdirir.
yaşamırammış kimi hiss edirəm, sanki ətrafdakı hamı yeni bir şeylərə başlayır, yeni insanlar tanıyır, bəziləri həyatını sıfırdan başqa şəhərdə hətta başqa ölkədə qurur mən isə özümə ilişib qalmışam.ən pisi isə bütün bu dibdə qalmaq hissi heç nə bacarmadığıma görə deyil, kənardan baxılanda "gələcəyi parlaq" dedikləri biri belə ola bilərəm bəlkə də.
ancaq hər şey o qədər solğun gəlir ki, elə bil hər şeyə bir pərdə arxasından baxıram, ətrafımdakılar isə bu altında gizləndiyim pərdəni görürlər, dediyim cümlələri belə tam başa düşmürlər. özümü gənc hiss etmək istəyərdim, bu qədər yorğun hiss edəcək qədər yaşamamışam hələ.
dissertasiya işimi yazan zaman təsadüfən elmi rəhbərim olmuşdu, müəllimlər otağında tanımaq üçün googleda axtarmışdım və belə bir adamın adının daha çox çəkilmədiyinə təəccüblənmişdim, bir az da özümə əsəbləşmişdim heç vaxt eşitmədiyim üçün. düzdür, pandemiya dövrü olduğu üçün özü ilə çox əlaqə saxlaya bilmədik ancaq adicə danışığından çox savadlı biri olduğu hiss olunurdu. ən əsası da bir çox universitet müəllimi kimi öyrəndikləri ilə kifayətlənib yerində qalmır, müasir texnologiyalar haqqında çox məlumatlıdır . həm ölkənin, həm də gənclərin daha çox belə müəllimlərə ehtiyacı var
bəzən görəsən elə bu dəqiqə intihar etsəm kim nə reaksiya verər deyə fikirləşirəm. ancaq ölümdən sonrakı həyat fikri sadəcə insanların yox olmaq qorxularına görə təsəllilərindən başqa bir şey deyil, elə buna görə də yaşamaq lazımdır. çünki həyat mənasızdır və həyatın mənasızlığına görə dərd çəkmək yerinə bunu müsbət tərəf kimi fikirləşməyi öyrənmək lazımdır. işləriniz tərs gedəndə özünüzə deyin ki, gələn il bu vaxtı bu hadisə heç yadıma düşməyəcək, 50-60 il sonra mən belə yada düşməyəcəyəm, onda bütün problemləriniz kiçik görünəcək. bunu hər problemdə yoxlamaq olmur düzdü, məsələn iş tapa bilməyib pula ehtiyacınız olanda heç gələn ili fikirləşəcək halınız olmur, amma ölmürsünüzsə bir yolla davam edir hər şey.
başlığı görəndə the good place serialı yadıma düşdü. növbəti hissə bir qədər spoiler olacaq, indidən xəbər edim.
deməli, yaşadıqları müddətdə insanların elədikləri hərəkətlərə müsbət və mənfi ballar verilir və öləndən sonra yaxşı yoxsa pis yerə düşəcəyi müəyyən edilir.
başlıqla əsas əlaqələndirdiyim hissə isə odur ki, bəzi hadisələrdən sonra üzə çıxır ki, 521 ildir yaxşı yerə heç kim düşə bilmir, çünki dəyərlər o qədər dəyişib ki, insanlar artıq hiss etmədən pislik edirlər. məsələn əvvəl gül alıb bir yaxınına vermək insana çüsbət bal qazandırırdısa, artıq bir gül buketi almaq həmin şirkətin bütün mənfi fikirlərinə maddi dəstək olmaq, insan əməyini ucuz qiymətləndirmək, ekoloji çirklilik və s. kimi bilmədiyimiz mənfi ballar qazandırır. bu dəyişikliyin son 521 ildə olmağı da 1497 yəni kolumbun amerikanı kəşf etməyi, quldarlıq, yeni dünyaya axın edən insanların etikalarındakı dəyişikliklərə işarədir.
yəni ki, yaxşı insan olaraq ölməkdənsə, pis insan olaraq yaşamağa davam edək, çünki onsuz da hamımız hansısa hesablamaya görə pis insanıq çalışaq ən pis insan olmayaq.
