Son yazılanlar
)
rasim ocaqov un isa hüseynov un "tütək səsi" və "saz" povestləri əsasında 1975-ci ildə çəkdiyi filmdir. filmdə hadisələr ikinci dünya müharibəsi zamanı azərbaycan kəndlərindən birində (böyük ehtimalla qərb rayonlarımızdan birində) cərəyan edir. insanlar çalışırlar, əsgərlər üçün taxıl göndərirlər, onların yolunu gözləyirlər, amma bununla birlikdə edilən işin nəticəsində insanların əsəblərinin gərginləşməsi, psixoloji sarsıntılar, ümidsizlik yaşayırlar.
--spoiler--
--spoiler--
filmin iki əsas nöqtəsi var ki, onlardan birincisi cümrünün evlərinin damına çıxıb tütək çalmasıdır. cümrü atasının müharibədən qara xəbəri gəldikdən sonra getdikcə dərinləşən psixoloji problemlərin eşiyindədir və o, musiqini ifa edərkən intihar edəcəyini zənn edirlər, lakin sonunda cümrünün qardaşı tapdıq gəlib onu damdan aşağı endirir. cümrü və tapdıqın anası sayalı isə cəbrayılla evlənməyi kənddə böyük hay-küyə səbəb olur. cəbrayılı namussuz və s. adlarla çağırırlar, lakin o da özünə görə haqlıdır, çünki 20 il öncə dostuna görə sayalıdan keçmişdir, indi isə muxtar (sayalının əri) yoxdur, ölmüşdür, 20 il bədbəxtliklə yaşadıqdan sonra özünün də xoşbəxtliyə layiq olduğunu düşünür. rejissor bizi elə situasiyada buraxır ki, insan ruhunu duymaq qabiliyyətiniz ən yüksək səviyyədə olsa da, siz heç cürə həqiqətən kimin haqlı, kimin haqsız olduğunu bilmirsən. tapdıq anasından üz döndərir, anası hər gün onun yanına gəlib yalvarır, amma tapdıq da haqlıdır. biz ananı da təqsirkar görə bilmirik, çün onun da çəkdiyi iztirablar bizə bəllidir.
ikinci musiqi ifası isə kəndin ağsaqqalı isfəndiyar kişinin oğlunun qara xəbərini eşitdikdən sonra sazda ifa etdiyi ruhanidir. kənd camaatı onun yanına gəlir, musiqi ifa edir və insanın tükləri biz-biz olur. insanların özlərini tütək və sazla ifa etməsi, musiqi aləti insanın susmuş və əsla dilə gətirə bilmədiyi hisslərin simvoluna çevrilir. elə hisslər vardır ki, onlar dilə gətirilə bilmir, gətirildiyi zaman isə öz dəyərini itirdiyindən elə deyilməməsi yaxşıdır deyə düşünürsən, burda saz və tütək məhz həmin hisslərin aşkarlayacısı rolundadır.
filmin sonluğu isə möhtəşəmdir. poçtalyon qız əsgərin gəldiyini xəbər edir, axı qız hər zaman o qara xəbərlərin yalan olduğunu, mütləq gedənlərin qayıdacağını təlqin edirdi, belə olduğu halda hətta övladlarından qara xəbər alanlar da ora gəlir, kənd camaatı yolun qabağına yığışır və uzaqdan asta addımlarla əsgər yaxınlaşmağa davam edir. biz bu əsgərin kimin qohumu olduğu bilmirik, amma hamı bir ümid içində baxır və özlərini saxlaya bilməyib əsgərə tərəf qaçırlar. bu finalın özündə birləşdirdiyi ümid hissi mənə nədənsə angelepoulosun dumanda peyzaj filmini xatırlatdı və ikisinin də dediyi, nə olacağı bilinməyən, amma daxilində ümid hissini qoruyub saxlayan məfhumdur. biz yenə əsgərin gəldiyini görürük, amma rejissor bizə kim olduğunu sona qədər göstərmir və film bitir. bu uzaqda müharibənin qazanılacağı dair kiçik bir ümidin simvolu da ola bilər.
--spoiler--
--spoiler--
filmi izləyin, izlətdirin.
rasim ocaqov un anar ın ssenarisi əsasında çəkdiyi daha bir şedevr film. elə film başladığı zaman eşitdiyin tomaso albinoninin adagiosu sanki səni qarşıda çox çətin dəqiqələrin gözlədiyindən xəbər verir və film boyu davam edir. film indiyə qədər izlədiyim ən kədərli azərbaycan filmlərindən biridir, çox ağır havası var. klassik zaman anlayışı hakim olan filmlərdən deyil, tez-tez flashbacklər olur, lokomotiv rolunu oynayan təkrar səhnələr var. biz ta stalin dövründən müasir zamana qədər öz idealları üçün savaşan, elmin və savadın həqiqliyinə güvənən, insanlara yalnız yaxşılıq etməyin vacib olduğunu, ikiüzlülüyə və riyakarlığa qarşı üz döndərən azərbaycan ziyalısını görürük, amma o da bütün yaxşılıqlar kimi məğlubiyyətə uğrayır. qəhrəman heç cür bütün bunların insanların necə edə biləcəyinə, necə bu qədər tez sifət dəyişdirdiyinə, əliəyrilik etdiyinə inana bilmir, bu ona ağır gəlir. belə adamlar cəmiyyətdə hər zaman tənqid olunublar ki, bəlkə düz yola gəlsinlər, lakin heç bir xeyri olmayıb, əksinə indi ətrafımızda baxdığımız zaman vəziyyətin daha da pisləşdiyini görürük. bəlkə, problem fərdlərdə yox, məhz sistemin işləməsindədir? insanın dərin mənəvi iztirablarından və keçirdiyi sarsıntılardan, ələlxüsus keçid dövrü insanının nələr etdiyindən, qarabağ problemindən və s. genişmiqyaslı mövzulara toxunmuş filmdir. izləyin, izlətdirin.
--spoiler--
--spoiler--
o bəyazlar içindəki adamın israrlarına qulaq asmamaq, sonda hər şeyi anlamaq, lakin gec olduğunu dərk etmək, ifasını davam etdirən atanın qızı və susmayan, illər boyu da susmayacaq adagio.
--spoiler--
--spoiler--
necip fazıl kısakürekin bu misralarıyla entrymi sonlandırsam yeridir:
ağlayın, âşinasız, sessiz, can verenlere,
otel odalarında, otel odalarında!...
)bir aylıq olanda iki dəfə atıb, bir dəfə tutacam.
(baxma: osturan götə tövbə yoxdur)
(baxma: ne alaka amk)
bu ədəbiyyatın nümunələrini oxumaqla istənilən kəs özünə dünya ədəbiyyatına hakiməm deyə bilər. əlbəttə, biraz şişirdilmiş şəkildə dedim, amma bu həqiqətdir. istər nəsri, istər şeiri mükəmməldir. nə dərəcədə təsirli olduğuna dair balaca bir nüans: 20-ci əsr fransız dahilərindən olan albert camus və jean paul sartre öz ekzistenzialist fəlsəfəsini dostoyevski yaradıcılığından bəhrələnərək inkişaf etdiriblər. ümumiyyətlə, bir xeyli örnək vermək olar, amma deyəcəyim bu deyil. işin gözəl tərəfi bilirsiniz nədi? ya siz doğulduqdan sonra mühit elə olur ki, rus dilini bilirsiniz, ya da bilməsəniz də kitabxanada hardasa bütün məşhur rus yazarlarının tərcüməsini tapa bilirsiniz. hansı yazarları hansı dildə oxuyursunuzsa oxuyun, amma rusca bilmirsinizsə rus ədəbiyyatı əsərlərini mütləq azərbaycanca oxuyun. əsərlərin dili, ən çox da klassik əsərlərin dili elə zərif və incədir ki, istər-istəməz rus aristokratiyasının havasını duyursan.
Dünya ədəbiyyatı seriyasından yenidən çap olunan əsərdir, amma dünya tarixinin ən yaxşı romanını çap edərkən diqqət etməyiblər ki, bu əsər neçə cilddi. yalnız ikinci cildi çap ediblər. kitabxanadan alıb oxuyası olsanız diqqət edin, sovet dövründə iki cildi də çap olunmuş versiyası da var. mənim sizə tövsiyəm isə roza hakmen tərcüməsi ilə kredi yayınları 
nəşrini alıb oxumaqdır.
keçənlərdə haqqında 44 il yox, məsələn 70 il yaşasaydı gör daha nələr yaradardı deyə düşündüyüm şəxsdi. mən öz bu balaca ağlımla bunu düşündüyümə görə əzab çəkməyə başladım. bu nə eqoistlikdir, bu nə düşüklükdür deyə düşündüm. axı çexov yaşarkən əzab çəkirdi, mənsə o biraz daha çox yaşayıb daha maraqlı əsərlər yaradar deyə ümid edirdim. buna oxucu görməmişliyi demək daha doğru olardı. üzr istəyirəm ustad, keç günahımdan.
ayrıca Pautovski qələmindən çexov
anton çexov un 15-16 səhifəlik, insanı şillələyən, içində sevinclə ümidi eyni anda yaşadan şedevri. indiyə qədər oxuduğum çeşitli müxtəlif hekayələr içində, məhz bu hekayə, rahatlıqla ilk üçdədir deyə bilərəm.
--spoiler--
--spoiler--
hekayədə yalnızca iki xarakter var. qadın və kişi. qadın evli, amma xoşbəxt olmayan, sıxıldığı üçün yaltaya istirahətə gələn, gözəl və gənc biridir. kişi də yaltaya istirahət üçün gəlmişdir, lakin o özünün də dediyi kimi qadınlara bağlanmayan, sahib olduğu cazibədarlıqdan istifadə edərək onlarla yatan, sonra isə ayrılandır. qadınları kişilərdən daha aşağıda görür, amma onlarsız da yaşaya bilmir. bir gün tanış olurlar və hadisələr qəribələşir. yox, onsuz da qısa olan hekayəni yazıb burda zəhlənizi tökməyəcəm. hekayə boyu biz qadın sevgisinin saflığını və düşdükləri çətinliyə baxmayaraq yenə öz sevgilərinə sadiq qalmağa çalışdıqlarını, həqiqətən sevən qadının öz sevdiyindən uzaq düşdüyü hər saniyənin necə əzab və əziyyət çevrildiyini görürük. kişi isə həmişəki kişidir. onun üçün sevgi yoxdur, vardırsa da nəsə qəribə və bilinməzliklərlə doludur, uzaqlarda bir yerlərdədir. kişinin əsl sevgini anlaması üçün o sevginin ağuşundan ayrılıb adiliklərə atılması və insanların riyakar, ikrah doğuran hərəkətlərində zamanla ideallaşdırdığı həmin qucağa qayıtmasıdır. insan hisslərinin anlaşılmazlığı, düşdüyümüz çarəsizlik qarşısında nə edəcəyimizi bilməməyimiz, bütün bunlara rəğmən isə ümid edərək çabalağımız necə boşdur, amma gözəldir. hekayə dahisi bizə bunu deyir, çünki belə də lazımdır. struktur və məzmun baxımından bircə artıq söz yoxdur, insan oxuduqca əzab çəkir, əzab çəkdikcə təkrar-təkrar oxumaq istəyir.
hekayənin ən xoşuma gələn bir yeri isə, bir məclisdən çıxdığı zaman kişinin özünü saxlaya bilməyib qadın haqqında danışmağa başlaması, qarşıdakı adamın isə "sən haqlıydın, nərə iylənmişdi" deməsi çexovun dühasını ortaya qoyur. bu sözdən sonra kişi hirslənir, elə mən də hirslənirəm. axı hansımızın başına bu gəlməyib ki? həyəcanla və sevinərək danışdığımız hər şey qarşıdakı adamdan istənilən reaksiyanı almamaqla nəticələnir və məcbur danışmamalı oluruq. danışmamaq lazımdı, danışdıqca dəyərsizləşdiririk.
--spoiler--
--spoiler--
bir neçə il öncə oxumuşdum, remark yaradıcılığına xas sadə, amma təsiredici bir roman. insan oxumaqda püxtələşdikcə artıq bu tərz romanlar ləzzət verməməyə başlayır, lakin təzə oxumağa başlayırsınızsa məhz remarkdan başlasanız heç də pis olmaz, o sizə ədəbiyyatı sevdirəcəkdir. roman haqda yalnız bunu demık bəsdir ki, əsər elə çap olunduğu il azərbaycan dilinə tərcüməyə başlanmış və jurnalda hissə çıxmışdır. 1930 ya da 1931 ilində kitab kimi nəşr edilmişdir.
rasim ocaqov un yaratdığı əfsanəvi film. əlbəttə, ərsəyə gəlməsin də anar ın da rolu var. təhminə azərbaycan ədəbiyyatına və kinosuna gəlməyə çalışan avropavari qadınların ən məşhuru, ən sentimentalı və ən bədbəxtidir. zaurun xaraktersizliyi, qadına inanmamağı, zəifliyi, əsl sevgini başa düşməməyi azərbaycan kişisinə xasdır. filmin ən bəyəndiyim səhnəsi təhminənin ərindən ayrıldıqdan sonra stola üç rumka qoymasıs və zaurun səbəbini soruşduqda "sənin üçün qoymuşdum" deməsidir. zaur yenə təhminəyə inanmır, çünki qadınların sevgini ilahlaşdırması, onda bir mistika, mistik enerji axtarması və yaratmağa çalışması onun üçün anlamsızdır, onun tək həqiqəti anası və qonşuların nə deməyidir, özünün ağlına olan şübhəsindən digər insanların rasionallığına inanmağa çalışır, fəqət heç zaman təhminəni anlamayacaqdır. heyif təhminədən, heyif.
--spoiler--
təhminənin ölərkən əlvidası çox möhtəşəm və heyrətamizdir, insanın gözləri dolur.
--spoiler--
baudrillard - simulakrlar və simulasiya.
indi məndən çox uzaq olan bir şeydir 17 yaş. ilahi, insanın bu yaşdan gözlədiyi nə qədər şey var, bir onu insanın özü, bir də o yaş bilir. elə bilirsən ki, sənin üçün hər şey daha gözəl olacaq, həyatına televizorda rəngli və xoşbəxt kadrlar əlavə edərək davam edəcəksən və yaşadıqca bunların heç biri gerçəkləşmir, hamısı tək tək içində qalır, adam bilmir başına haranın daşını töksün. hə, əlbəttə, bir də buna hazırlıq-zad kimi azərbaycanda olan gözləntilər daxildir ki, bu daha da dözülməz edir hər şeyi. içinə qapanmaq istəyirsən, fəqət bu artıq 15 yaşındakı kimi ləzzət etmir və sən başqaları ilə münasibət qurmaq istəyirsən, amma bunu da bacara bilmirsən. içivə soxub yağışlı günlərdə hazırlığa gedib gəlirsən, siqaret tüstülədirsən, həftəsonu topaz oynayırsan, fələyin başı çaşanda cibində bir-iki manat əlavə pul olarsa, kimisə tapıb gedib pivə içirsən və pivə içərkən "içini sikim belə işin, bu necə yaşayışdı, ala" deyirsən və islana-islana evə qayıdırsan. yaş keçir, il keçir, hər şeyin yaxşı olmadığını görürsən və o anda anlayırsan ki, hər şeyin yaxşı olacağını gözlədiyin yaş elə ən yaxşı yaş imiş və istedadın varsa o yaşda yazdığın şeirlərə baxıb kədərlənirsən. artıq hər şey üçün çox gecdir. 17 yaşı keçdin, geriyə yol yoxdur.
facebook aləminin və bir neçə işbaz ədəbiyyatçının yaratdığı içiboş debillərdən daha biridir. yazdığı şeirə oxşamayan şeyləri (yaxşı olanları da oğurluqdu) camaatı tag edərək oxutdurur və layk yığırdı. sonra gördü bunda iş yoxdu, yalandan intihar donu geyindi. indi də yazarların yanında gəzməklə özünü yazar hiss edir. heçnə demirəm, lent.az'da ona iş verən hər kəsin allah bəlasını versin ki, belə debil və idiotlara xalqı mühakimə etmək şansı yaradır. sən kimsən axı? yeniyetmə davranışları ilə diqqət cəlb etməyə çalışan, bir neçə layk gəldiyi özünü vacib hiss edən birisən sadəcə. heçnəyə yox, təkcə tarixin bu mövzuda ədalətli olduğuna inanıram, çünki bir müddət sonra ətrafda olan yüzlərlə beləsi kimi, bu debilimiz də tarixin şeyinə qərq olacaq.
bir dövrün gəncləri üçün dəyərdir. yadımdadı, bir ara yayda məktəb ləvazimatları, paltar, ayaqqabı kimi şeylər ala bilmək üçün işləməli olurdum, çünki artıq uşaq deyildim, ailəmin əlinə baxmaq istəmirdim, pis olan maddi vəziyyətlərinə əlavə yük olmaq mənim üçün çətin idi, ona görə də bir-iki aylıq keçici iş tapmışdım ki, onun necə zülm olduğunu ayrı vaxt danışaram, həmin bu işə gedərkən evdən yemək aparırdım, adamın allahı var, həmişə yaxşı şeylər qoymağa çalışırdılar mənimçün, amma bəzən yeniyetməliyin verdiyi dəxlisiz qürurla bunu bəyənmirdim, yemək fasiləsində gedib mağazadan həmin bu sosiskalardan alırdım. əvvəllər də evdə bu cür bəyənmədiyim yemək olanda buna müraciət edirdim. çox yaxşı sosiskalardı, sizi heç vaxt darda qoymaz. bir dəfə qarlı qış günlərindən birində hazırlıqdan çıxdıqdan sonra dostlarımla ucuz şərab, turist sosiskası və çörək alaraq yolun ortasında yemişdik. hərdən belə kiçik çılğınlar edirdik. pulunuz yoxdursa, bu sosiskalardan alın, amma daha satmırlar, deyəsən, kasıbın ölən vaxtıdı.
19-20 yaşlarından köləliyin dibinə vurmuş insanlardır. məsələn, mən başqa ölkədə olan sevə-sevə gedib dünya ya da avropa çempionatında könüllü işləyərəm, çünki həm təcrübə yığaram, həm başqa yerləri görərəm, amma heç vaxt öz ölkəmdə bunu etmərəm. səbəb çox bəsitdir, sənin böyüklərinin 150-160 manat təqaüd aldığı ölkədə harana yaraşır pulsuz işləmək? guya bunların pulu yoxdu? amma yox, sistemli şəkildə yetişdirilmiş qoyunlar üçün bu fəxrdi. avropa oyunlarına görə nə qədər tələbə stipendiyanı gec alır, bunlardan elə biri sən özünsən, rayondan atan-anan səninçün ona görə pul göndərir ki, sən gəlib burda pulsuz kiminçünsə döydürəsən. yox, yox, əlbəttə, bu sənin azad seçimindi, cvində yazılacaq, sənə güzəştlər olacaq, əgər pul tapıb ingilis dili kursuba gesə bilsən, sənin haqqın olan dövlət proqramından sənə minnət qoyaraq pay ayıracaqlar, imtahandan keçəcəksən. diqqət et, gözəl insan, boynundan taxdığın vəsiqənin zəncirlərdən çox da fərqi yoxdu.
aldığı bədii kitabı üzləyən qız başlığını gördükdən sonra öz dostum haqqında yazmaq istədim. ilk dəfə bundan xəbərim olanda çox təəccüblənmişdim, dəhşət qəribə gəlirdi. səbəbini soruşduqda isə, kitabın qıraqlarının və üzünün əzilməsini istəmədiyini, vərəqlərini qatdalamağı da sevmədiyini bildirmişdi. bəli, belə insanlar. necə gözəl, necə xoş.
ümumiyyətlə, təkcə xoruz yox, həm də başqa növ quşlar da səhər açılan kimi cikkildəməyə, cippildəməyə başlayırlar və bu möhtəşəm bir şeydir. bu soxasoxda, hamının bir-birini tapdaladığı zamanda, günlərin götbaşının bir yerə yığıla bilmədiyi, digərləri ilə münasibətinin yoxa çıxdığı, getdikcə öz əllərimizlə pox qoyduğumuz və məhv etdiyimiz dünyanın möcüzəsi olan təbiətin bizim üçün hələ də qucaq aça biləcəyini göstərir ki, adam özünü daha gümrah hiss edir və ən azından bir-iki dəqiqəlik, özünü aldadaraq, ev tikmək üçün ağac kəsən sən deyilmişsən kimi sanaraq, təbiətlə harmoniyada yaşamağın zövq alına biləcəyi anlardır. sağolsun belə quşlar, varolsunlar.
Son bəyənilənlər
