günlük rejim

tez oyanıram, çox tez. saat 5,50də. əslində budilnikim hələ çalmayıb. sadəcə bədənim hər gün budilnikdən 10 dəqiqə tez oyanmağa adət edib. bu 10 dəq ərzində hər gün öz taleyimi və keçmişimi analiz edirəm. kaş gənc olanda daha çox bacarıqlar qazanardım. kim bilir, bəlkə də, indi başqa cür olardı öz üzərimdə daha çox işləsəydim. yoxsa bu hissiyat kapitalizmin şüuraltı olaraq aşıladığı "sən heç vaxt yetərli deyilsən" devizinin yaratdığı natamamlıq kompleksidi? bilmirəm.

budilnik çalır. saat 6,00. dərhal duş almağa gedirəm. yoxsa günün geri qalanını diri-diri yandırılan cordano bruno kimi hiss edərəm. soyuq su ilə yuyunuram. ona görə yox ki, youtubeda hansısa kanala baxıb sağlam həyat tərzi yaşamaq qərarına gəlmişəm, ona görə ki belə daha ucuzdu.

6,22. səhər yeməyi yeyirəm. çox istərdim ki, sağlam qidalanım, amma buna vaxtım yoxdu. gülməlidi, illər əvvəl heç fikirləşməzdim ki, həyatım belə iyrənc forma alacaq. kofe içirəm. ucuz və acı olanından. qəribədi, amma çirkli stəkanda elə də pis dadmır. qab-qacaq rakvinada yığılıb qalıb. yumaq lazımdı. bəlkə, axşam yuyaram. stressə görə qəbz olmuşam. hər gün səhər yeməyi ilə birlikdə kofe içirəm ki, ayaqyolunda əziyyət çəkməyim.

6,45. balkona çıxıram. bir az təmiz hava almaq istəyirəm ki, günə gümrah və maksimum produktiv başlayım. sonra yadıma düşür ki, sumqayıtda yaşayıram. bir dəfəsində balkondan baxanda aşağıdakı qonşum tullanıb tullanmayacağımı soruşmuşdu. o vaxt elə bilmişdim, bu, şit bir zarafatdı. indi fikirləşirəm ki, əslində mənə kömək eləmək istəyirmiş. qonşularımın hər günki qışqırıq səsini eşidirəm. əvvəllər pəncərəni bağlayıb "akustik izolyasiya" yaradaraq səslərindən qoruna bilirdim, amma heç kimin onlara müdaxilə etmədiyini görəndən sonra səslərinin desibelini artırıblar və artıq səsləri elə bil başımın içindədi. bilmirəm mənim həyatım belə səs-küylü olsa idi, necə olardı. hər halda belə fikirləşirəm ki, heç nə olmamağındansa dramatik olmağı daha yaddaqalan bir şey olardı.

7,00. işə getmək vaxtıdı. zibil. pəncərələri bağlayıram. qapıları bağlayıram. 20 ildən sonra rəsmən mənim olacaq evimdən çıxıb, pilləkənlərlə düşürəm. arzu edirəm ki, qonşularım da mənim kimi məsuliyyətli davranır və evdən çıxanda qazı söndürürlər. arzu edirəm ki, işdən geri qayıdanda bura havaya uçmasın. çünki burdan başqa hara gedə biləcəyimi bilmirəm. kimdən kömək istəyəcəyimi bilmirəm.

əvvəllər dostlarım məni yolda görüb tanımayanda qəzəblənirdim. indi kiminsə məni görməyini belə istəmirəm. avtobusa minirəm. insanları görürəm. yorğun, solmuş və qəzəbli. olmaq istəmədiyi yerlərə məcbur getməli olan korporativ kölələr. arada elə bilirəm bu an kimsə ölsə, heç kimin vecinə olmayacaq.

rejim. rejim insanları öldürür. məni də öldürəcək? baxacağıq.

tanrıya açıq məktub

bəlkə də, düşündüyümüz kimi güclü deyilsən, kim bilir. bəlkə, sən də nədənsə qorxursan, sadəcə güclü görünməyə məcbursan. sən də səhvlər eləyirsən və peşman olursan, bəlkə də. amma bildirmirsən. sən axı tanrısan, güclü olmalısan. milyardlarla insanın ilham mənbəyisən. bilsələr ki, sən də sən də çıxılmaz vəziyyətlərdə qalıb qərar verməkdə çətinlik çəkirsən, bütün sirr açılar. əgər tanrı da problemlərlə üzləşməkdə çətinlik çəkirsə, balaca, iki ayaq üstündə yeriyən meymunların nə şansı ola bilər ki, hə? orda bir yerlərdə olduğunu bilirəm,narahat olma, bu yeriyən meymunlar qrupu səni başa düşəcək. bəlkə də bir az müddət alacaq, amma anlayacaqlar. çünki hamımız eyni şeyləri yaşayırıq hardasa dərinliklərdə...

kardashev şkalası

1964-cü ildə sovet astronumu nikolay kardaşev tərəfindən, mövcud olan bu və ya digər sivilizasiyanın texnoloji inkişaf dərəcəsini müəyyən etmək üçün təklif edilən şkala. kardaşevə görə sivilizasiyalar texnoloji inkişafına görə aşağıdakı üç səviyyədə ola bilər:
1-ci səviyyə: yaşadığı planetin bütün təbii resurslarından istifadə etmək iqtidarında olan sivilizasiyalar
2-ci səviyyə: planetdən əlavə özlərinə ən yaxın ulduz və ya ulduzların enerji ehtiyatlarından istifadə edə bilən sivilizasiyalar (məslən ulduzun ətrafına dyson sferası yerləşdirmək)
3-cü səviyyə: yerləşdikləri qalaktikanın enerji mənbələrini özləri üçün əlçatan vəziyyətə gətirən sivilizasiyalar (baxma: qalaktik sivilizasiyalar)
maraq üçün qeyd etmək olar ki, bizim sivilizasiya bu şkalada 0,7 kimi bir mövqedə qərarlaşıb və 1-ci səviyyəyə çatmağımız üçün bir neçə 100 il lazım olacaq.

sürü psixologiyası

insanlar, daha dəqiq homo sapienslər qruplaşmağa meyilli canlılardır. daha daş dövründən bu, belə olub. səbəb isə çox sadədir: qrup halında yaşamaq daha asandır nəinki tək mübarizə aparmaq. qrupdan ayrılanlar, qrup qanunlarına etiraz edən cəsarətli fərdlər çox vaxt ya ölürdülər, ya da nəsillərini davam etdirə bilmirdilər. itaətkarlar, sorğulamadan əməl edənlər isə rahat çoxalırdılar. qəbul etmək çətin olsa da, biz həmin qorxaq fərdlərin nəvələriyik. sürü halında yaşamaq, onun qaydalarını bəyənməsək belə qəbul etmək bizim genlərimizdə var. bunu dəyişmək isə çox çətin, hətta qeyri-mümkündür

laqranj nöqtələri

kosmik mexanikada bir-birinə qravitasiya ilə bağlı iki cismin arasında adı çəkilən qüvvənin təsir göstərmədiyi 5 nöqtə. bu nöqtələrdə hər iki cismin qravitasiyası bir-birini tarazlaşdırır və istənilən kiçik ölçülü cisim (məsələn peyk) orbitdə sabit dayana bilər. bu nöqtələr joseph lagrange'ın riyazi araşdırmaları nəticəsində tapılıdığından onun şərəfinə adlandırılmışdır. qısaca olaraq l1, l2, l3, l4, l5 kimi yazılır. ilk üç nöqtə metastabil, sondakılar isə stabil qəbul olunur. l1 nöqtəsinə günəşi müşahidə etmək üçün peyklər göndərilir. l2 nöqtəsi kosmik teleskoplar üçün nəzərdə tutulub. 2021-ci ildə james webb teleskopu bura göndəriləcək. l4 və l5 nöqtələri stabil olduğundan burada qaz və toz buludları və ya asteroidlər yerləşir. belə asteroidlər "troyan" asteroidləri adlanır.

olbers paradoksu

olbers paradoksuna görə, kainat sonsuz sayda ulduzlardan ibarətdirsə, gecə qaranlıq yox, gündüz kimi işıqlı olmalıdır. paradoksu anlamaq üçün ilk növbədə "qara" və "ağ"ın nə olduğuna aydınlıq gətirməliyik. "qara" əslində rəng deyildir, rənglər ətraf aləmi qavramaq üçün gözümüzə əks olunan görünən elektromaqnit dalğalarının müxtəlif dalğa uzunluqlarıdır, "qara" dediyimiz şey isə həmin elektromaqnit dalğalarının əks olunmaması nəticəsində beynimizdə yaranan təəssüratdır. "ağ" isə əksinə, bütün görünən elektromaqnit dalğalarını özündə ehtiva edir. kainatın genişlənməsi səbəbindən ulduzlardan gələn işıq bizdən uzaqlaşdıqca spektrdə qırmızıya sürüşür və sonra bizim görə bilmədiyimiz dalğa uzunluğuna keçir. əslində kainat ulduzlardan yayılan elektromaqnit dalğaları ilə doludur, sadəcə onların dalğa uzunluğuna görə biz görə bilmirik və bu səbəbdən də kainat bizə qaranlıq görünür.

yeniyetmələrə məsləhətlər

insan cavan olanda çox şey istəyir: pul, karyera, dostluq və sevgi münasibətləri, özünü cəmiyyətə sübut etmək istəyi. amma bir az yaşa dolandan sonra bir şey istəyirsən - yenidən cavan olmaq. doya-doya yaşayın hərşeyi. kədəri də, xoşbəxtliyi də, sevgini də, nifrəti də. ətrafı müşahidə edin. başqalarının səhvlərindən də nəticə çıxarmağa çalışın. həyat bütün səhvləri edəcək qədər uzun deyil. bir sirr açım: həyatın özünün heç bir xüsusi mənası, məqsədi yoxdu. özünüz öz missiyanızı tapmalı olacaqsınız. hər şey çətin olacaq, həyat sizə məktəbdəki kimi alicənab davranmayacaq. ona görə qabağınıza kiçik də olsa, məqsədlər qoyun. elə eləyin 27-28 yaşınınıza çatanda özünüzü mənasızlığın öldürücü girdabında can çəkişərkən tapmayasınız.

düşün ki o bunu oxuyur

bilirsən...haha. birinci dəfədi "sən" deyirəm. olar da yəqin? o mesajı yazandan sonra bir az rahat nəfəs aldım. gecəni də rahat yatdım. yuxu görmədim. hər şey səhəri günün axşamına doğru başladı. indi nə olacaq? hər şeyi dedim, hə, sonra? dostoyevski demişkən, insan özünə həmişə dərd və acı axtarır əslində. bəlkə də, o gözümdə böyütdüyüm problem idi bunu maraqlı edən. indi boşluqdu. soyuq boşluq. heçlik dözülməzdi, insan nəyisə hiss etmək istəyir, var olduğuna əmin olmaq üçün. bu, bədbəxtlik də olsa. küçədə sənə oxşayan üzlər görürəm. səsinə oxşayan səslər. bir də ki... heç vaxt gözlərinin rəngini bilmədim, baxmadım.. nədənsə

həyatın nə qədər cındır olduğunun anlaşıldığı anlar

yatağına uzanıb səhəri fikirləşəndə anidən səhərin də bu günün bir növ təkrarı olacağının fərqinə varmaq: saat 8, səhər yeməyi, avtobus, iş, zərrə qədər hörmət eləmədiyin insanlara salam vermək, günorta yeməyi, iyrəndiyin işindən yaxa qurtarmaq üçün ayaqyolunda keçirdiyin 30 dəqiqə, saat 6, yandırılmış siqaret, avtobus, ev, axşam yeməyinə oturmaq, amma dünəndən qalmış içki ilə mədəni doldurmaq, siqaret, saat 3, yatağa getmək, saat 8... həyatını sabahdan dəyişəcəyini fikirləşmək, birinci növbədə o iyrənc işindən. hedonist fəlsəfəyə keçəcəyini fikirləşmək. ahahaha. amma sonra... sonra o iş olmasa, heç kimin sənin üçün siqaret almayacağını başa düşmək, eləcə də o içkini. evin kirəyəsi, dükana olan borcun və o qız.. düyünlənən ulğum, başa çəkilən yorğan və qırmızı gözlərin bağlanması, ən azı 5 saatlıq...