S Ö Z A L T I

euro 2024 |

Peşin edit: səhvən sifarişi də özüm vermişəm.
14 iyun - 14 iyul tarixlərində Almaniyada keçiriləcək futbol bayramı. Bir çoxları Fransa və İngiltərəni favorit hesab edir. Məncə həmişəki kimi İngilislər bacara bilməyəcək. Bəlkə də beynimə loser kimi kodlanıblar bilmirəm. Şəxsən mən turnirin qalibi kimi fransanı görürəm. Çox əjdaha şəkildə gəlirlər. Keçim qrup təxminlərimə:

Burda Macarıstan qrupun sürprizi olacaq. Almaniya maks 2 olacaq. İsveçrə və Şotlandiya isə ən yaxşı 3-cü yer uğrunda mübarizə aparacaq. Qrupun həlledici oyunu elə 1-ci turdakı Macarıstan - İsveçrə matçı olacaq.

Azarkeşi olduğum və son çempion İtaliyanın taleyindən qorxuram. Spaletti bambılısı dünən hücumçu qıtlığında Bolognada əla mövsüm keçirən Orsolinini komandadan çıxartdı. İtaliyada hamı spalettini topa tutur. Zaccagni, çolaq el shaarawy və demək olar ki, bu sezon oynamayan faggiolini saxlayıb, Orsolini və lazionun qapıçısı provedeli kənarda tutub. İspaniya və Xorvatiya, hətta Albaniya da başağrısı olacaq İtaliyaya. Türkiyə ilə 0-0 bitən matçda da ümid vermədilər. Amma bu İtaliyadı. Qrupda 3 heç-heçədən sonra dünya çempionu olmuş komandadı. Bilmək olmaz. Bu qrupa təxmin vermək çox çətindi. Realist olsam hal-hazırki vəziyyətə uyğun olaraq
1 İspaniya 2 Xorvatiya 3 İtaliya 4 Albaniya.

İngiltərə burdan təmiz çıxar. 2ci yer üçün Danimarka və Serbiya əlləşər və Danimarka yeri qapar.

Ən asan qrupdu bu məncə. Fransa 1, Hollandiya 2, Avstriya 3, bərbad oyun oynayan Polşa 4.

Ən maraqlı qrup. Hamı Belçikanın asanlıqla 1-ci olacağını desə də mənim fikrimcə onların generasiyasının limiti çoxdan bitib. Rumıniya sürpriz edəcək. Ukraniya da ondan geri qalmayacaq. Slovakiya 4-cülüyə məhkumdu.

Gəldik dananın Türkiyə üçün quyruğunun qopduğu yerə. Türkiyə burdan necə çıxırsa çıxsın 8/1-dən o yana getməyəcək. Çünki ya Fransa ya İngiltərə ya da b qrupunda hansısa əjdaha ilə qarşılaşacaq. Ümumiyyətlə Türkiyə elə komandadı ki, oyununu heç cür tuta bilmirsən. Heç vaxt stabil oynamırlar. 0 da çəkə bilərlər. 90+ -da vurulan qollar ilə 1-ci də çıxa bilərlər. Portuqaliya 1-ci olacaq sözsüz. Gürcüstan Mdb-nin hal-hazırda ən yaxşı oynayanıdı. (Russia excluded). Çexiya burda tale həll edən komanda olacaq.
Könlümdən keçən İspaniyaın 2008 və 2012-dəki kimi İtaliyanın da ardıcıl qalib gəlməsidir. Amma çətin. Real vəziyyət Fransanın çempionluğunu göstərir. Ümid edirəm ki, 2004 və 2016 kimi sıxıcı yox, 2000 və 2008 kimi yaddaqalan turnir olsun.
sifarişi verən: 4cü böyük

sosioloji marksizm | elm

analitik marksizm ekolu ilə tanınan, sosial siniflər klassifikasiyasında yeni nəzəri paradiqmaları ilə həm sosiologiya sahəsində həm də bütöv olaraq marksizm sahəsində yeni cığırlar açan erik olin wrightın Viskonsin-Medison Universitetində verdiyi dərslərdən biri.

dərsin syllabusu 87 səhifədir -*. bu yay syllabusda paylaşdığı əsas oxumaları bitirməyi planlayıram.

syllabusdakı chapterlər bu şəkildədir:
1) giriş
2) sinfi struktur
3) sinfi təşəkkül
4) dövlət və siyasət nəzəriyyəsi
5) ideologiya və şüur
6) tarix nəzəriyyəsi
7) sosializm və xilas/azadlıq

və üstəlik əsas oxumaların yanında- əgər vaxtınız varsa- əlavə oxuma materialları da var. möhtəşəm syllabusdur.

syllabusun linkini paylaşıram. məncə göz atın və bu sahə haqqında nələrsə oxumaq istəyirsinizsə yararlanın.

link: https://drive.google.com/file/d/1Q64aPnfb1IlezJXjzcwuXMh62U8Silft/view?usp=sharinghttps://drive.google.com/file/d/1Q64aPnfb1IlezJXjzcwuXMh62U8Silft/view?usp=sharing

ufc | idman

Açılışı ultimate fighting championship olan mma təşkilatı. İnsanların niyə bu qədər az maraqlandığına təəsüflənirəm düzü, xususilə də həmcinslərim arasında. Nəticə də, dünyanın ən güclü ya da badass insanının kimi olduğu sualı maraqlıdır və bunun cavabının öyrəniləcəyi ən prestijli təşkilat ufcdir. One championship və bellator kimi təşkilatlar da var, lakin ordakı əksər divizyadakı çempionlar heç ufcnin top 10 una girə bilməz müvafiq çəki divizyasında. Təbii olaraq anlayıram bəzi insanlar şiddət və s. kimi görüntüləri sevmir, həmin insanların baxmamağı normal haldı. Ancaq ölkədə xususilə animeci kütlənin, heç ufc nin nə olduğunu eşitməməyi maraqlanmamağı qəribə gəlir. one punch man, naruto və oxşarı animelərə baxmaqdansa çox daha real olanına baxa bilərsiz. Və bu real xarakterlərdən çox daha yaxşı inspiration ala bilərsiniz. Misal verim döyüşçülərdən,
Alex pereira gec yaşda kick-box a başlıyır. Ən yüksək səviyyə olan glorydə 2 diviziyada çempion olur. 2 dəfə məğlub elədiyi israel adesanya tərəfindən hər hansı bir interviyuda, "mən əfsanə olanda, hər hansısa bir pubda arxamdan boş boş danışacaq , o heç kimdi" tərzi təhqir olunmadan sonra özünə tamam yad olan bir idmana başlıyır. Hansı ki grappling dediyimiz şey 30 dan sonra elə rahat öyrənilən bir şey deyil. Öyrənsən belə heç vaxt vasatın üstü ola bilməyəcəksən, bunun özü də böyük drawback di istenilen döyüşçü üçün. Pereira ufc debutunu edir, və hətta bambılı bambılı danışan adesanyanı knockout edir. Sonra bir yuxarı çəkidə də çempion olur və hal-hazırda planetdə ayaqüstü döyüşdə ən çox qorxulan döyüşçüdür desək düz olar. Və bu insanın bütün bu uğuru, brazilyanın kasıb favellalarından birində, yoxsullaqdan çıxaraq elədiyi də
ayrı bir heyrətamiz haldı.

Çox maraqlı personaj var yəni ufcdə, misal günlərcə qaranlıqda ac sussuz, balaca otaqda günlərcə duran jiri prochazka. Bu xarakter elə bil sırf mistik anime xarakteri sevən insanlar üçün dizayn olunub. Günlərcə meşədə tək qalıb, məşq edir, just insane dude overall. Hərtərəfli döyüşə bilir, ancaq əsasən ayaqüstü döyüşməyə üstünlük verir, və sıfır guard ilə, full hücüm. Alex pereira kimi dünyanın ən təhlükəli kickbox çusunun belə üstünə şığıyır, əli qolu qarınında, ayaqları yediyi low kick lərdən təndimiş, qızarmış(döyüşdən sonra hətta morarmış olacaq) vəziyyətdə.
Son olaraq döyüş deyim maraqlananlar baxsın.
https://youtu.be/dHKRVKnChFI?si=SPdvsxA140sdhjxV

Jiri ilə glover teixeirü nın döyüşü həqiqətən yüksək gərginlikli bir kəmər döyüşü idi, gərginlik dedim yəni daim bir actionın olduğu maraqlı bir döyüş, sıxıcı şəkildə bir roundda 10, 15 jab in atıldığı bir döyüş yox. Düşünürəm ki, bu döyüşə önyarqısız baxan insan mma fanatı ola bilər.
Səhv eləmirəmsə gloverin 8 ci dərəcə bjj qara kəməri var və bu onu idmandakı ən yüksək grappling çi deməyimizə bəs edər. Ancaq mma təkcə grappling deyil.

https://youtu.be/7CAkyfHMhhA?si=dgNlY8GcxY5sm7cn
Rober whittaker , yoel romero

Müasir dövr middleweightdə(83kg) ən yaxşılardan olan cavan Whittakerın 41 yaşlı kafdar romero ilə olan 2- ci döyüşü. Romeroya kafdar dediyimə baxmıyın the dudes is insanely ripped and explosive. Çox gec başladığı idmana səhv eləmirəmsə 35,(köhnə olimpik gürəşçidir) əfsanə olaraq ayrılmışdı ufcdən. Qeyri mümkün bir nailiyyətdi həqiqətən 35 indən sonra təzə idmana başlamaq oyana, 35 indən sonra çempion ola bilmək ya da oxşarı bir nailiyyət göstərmək qeyri mümkün bir haldı. Çünki istər istəməz qocalırsan, əgər heavyweight ya da light heavyweight deyilsənsə. Romero onsuz adi bir insan deyil, hamı kuba da bədəninə qəribə experimentlər olunduğu bilir, ancaq yenə də idmanın özündə doping təşkilatları nəzarət edir, keçə bilibsə fair competition.

https://youtu.be/h9oj6HEdZSI?si=_0lutKRzOWW03d_v
Son olaraq aşağı çəkilərdən daha texniki olan, volkanovski, islam makhachev döyüşü. Volkanovski bu döyüş zamanı məğlubiyyətsiz demək olar, çempion idi 66 kiloda, islam isə xəbibin atasının favorit tələbəsi idi və çempionluğu oliveirdan(xəbibi udacağı deyilirdi, çox yaxşı grapplingi olduğuna görə) almışdı. Çoxlarına görə xəbibdən daha yaxşı olan islam, xususilə ayaqüstü döyüşdə, əksər döyüşlərini 1 dəqiqənin altında bitirən islam üçün çıxa biləcək ən texniki və inatçı rəqiblərdən idi alexander, həmçinin bütün çəki divizyalarını əhatə edən reytinqdə də, pound for pound rankingdə də 1 ci sırada idi. Bu döyüş digərləri qədər, süper maraqlı olmaya bilər, ancaq məğlubedilməz dağıstan grappling məktəbinin qarşısına çıxan ən güclü oponentin döyüşə necə bir əhəmiyyət qazandırdığnı qavraya bilsəz, yüksək diqqətlə baxacağıvıza şübhəm yoxdur. Hərhalda texniki skill olaraq bunun üstünə çıxa biləcək başqa qarşıdurma yoxdur.

Sona da ufc üçün xüsusi tarixi əhəmiyyəti olan bir neçə maraqlı döyüş qoyacam
https://youtu.be/en4hR34Bl8w?si=Xm8rBGOoan4LTDtz
https://youtu.be/l8s2fsfIpUA?si=AFqEA-1VW_NkK6e8
https://youtu.be/JuBBIJ7adjM?si=l2RWjq2ktf83kZKQ

obyekt yönümlü proqramlaşdırma | proqramlama

(OYP) - verilənlərin obyektlər üzərindən formasını dəyişməsi üzərinə qurulmuş proqramlaşdırma methodu. yazılmış funksiyaların təkrər istifadəsinə və daha kompleks məntiqə kömək edir.

// birinci class-da yaradılan obyekt və methodun digərində çağırılıb istifadə edilməsi:
class a {
string name;
public void method_a();
}
// ikinci class-da implementasiyası
class b extends class a {
name = "jhon.doe'':
method("do something");
}

bəzi methodolojiyaları:
enkapsulyasiya (encapsulation),
varislik (inheritance),
polimorfizm (polymorphism),
abstraksiyası (abstraction),
obyektlər arasında informasiya axınının təşkili (sending messages / message sending),
təkrar istifadə oluna bilərlik ( reusability).

java - c - c++ - Python - php
bu linkdə azərbaycanca ətraflı və bəsit izahı da var

perfume genius | musiqi

əsl adı Michael Alden Hadreas olan əsasən indie pop, indie rock və art pop tərzlərində mahnılar bəstəyən amerikalı musiqiçidir. Özünə seçmiş olduğu bu ləqəb isə Perfume The Story of a Murderer filmindən irəli gəlir. 2020-ci ilin diqqət çəkən albumlarından biri Set My Heart on Fire Immediately olsa da onun no shape albumunu daha çox bəyənirəm.

Tanımaq istəyənlər üçün:
(baxma: jason)
(baxma: otherside)
(baxma: die 4 you)
(baxma: slip away)
(bax: queen)
(baxma: without you)

euro 2024 |

sosioloji marksizm | elm

ufc | idman

obyekt yönümlü proqramlaşdırma | proqramlama

perfume genius | musiqi

javascript | proqramlama

28 may 1997 b.dortmund - yuventus matçı | idman

tiger-1 ★ wiki | texnologiya

ikinci dünya müharibəsi dövründə 3-cü reyx tərəfindən istehsal edilmiş, tarixin ən dəhşətli ölüm maşınlarından biri.



Gerçək adı, “panzerkampfwagen vı” olan, tiger-1 istehsal edildiyi vaxtdan 80 il keçməsinə baxmayaraq öz populyarlığından heç nə itirməmişdir. Modern tanklarda və döyüş maşınlarında da bu tankın “dnt”lərini görmək mümkündür.
Tiger o dönəmin mühəndislik səviyyəsinin demək olar ki, ən son nöqtəsi idi ki, bu da onun həm mənfisi, həm də müsbəti idi ?.
bu tankla bağlı ilk çalışmalar 1937-ci ildə başladı. Nasistlər almaniyada iqtidarı ələ keçirdikdən sonra, hitlerin başçılığı ilə, bir sənayeləşmə proqramı içərisinə girmişdilər və bu həmlənin bir ayağı da “hərbi sənayeləşmə” idi təbii ki. Hitler almaniya üzərindəki hakimiyyətini gücləndirdikcə, bir tərəfdən də versal sülh müqaviləsinin şərtlərini də pozurdu. Bəlliydi ki, çox ciddi bir müharibəyə hazırlıq gedir, amma bu müharibə sırasında da çoxl kiçik problemlər vardı.

Başlıcası, alman zirehli birliklərindəki panzer seriyası tankları, ingilis və fransız ağır tankları qarşısında kağız üstündə olsa da, zəif görünürdü. Almanlara bunlara qarşı daha böyük və güclü tanklar lazım idi. Buna görə də 1937-ci ildə herschel şirkəti alman ordusunda xidmətə verilmək üzərə bir ağır tank proyekti üstündə işləməyə başladı. Amma onların düzəltdiyi maşın tiger-dan çox uzaq, 35 tona yaxın və 76 mm-lik bir top daşıya bilən, müasir dövr üçün yüngül, o dönəm üçün isə, ağır bir tank düzəltmək idi. Lakin bu ağır tank çalışmaları başlanğıcda çox maraq görmədi, çünki savaşın başladığı ilk dönəmlərdə, 1939-1940-cı illərdə, məşhur, əfsanəvi marşall heinz guderianın öndərliyindəki, alman zirehli birlikləri, fransız müdafiə xəttlərini, daha doğrusu, “keçilməz” maginot lineı blitzkrieg yəni, ildırımsürətli müharibə taktikası ilə məhv etmişdi. Yüksək atəş gücünə malik fransız ağır tanklarını çox rahat şəkildə məhv edən almanlar, bu nöqtədə artıq ağır tanklar barəsində əvvəlki kimi istəkli deyildilər. Almanlar “panzer” seriyası tankları ilə savaşa davam etdilər, amma 1941-ci ilə heç də xoş olmayan bir sürprizlə qarşılaşdılar...

Savaşın başlanğıcı olan “polşanın işğalı”nda almaniya və ssri müttəfiq idilər, hətta polşanı bərabər işğal etdilər. Amma 1941-ci ildə hitler bu müttəfiqliyi pozdu, ki, onsuz da ya hitler, ya da stalin pozacaqdı. Hitler iyun 1941-ci ildə generallarının bütün etirazlarına rəğmən, əfsanəvi barbarossa hərəkatını başlatdı və hərəkatın məqsədi, ssri-ni işğal etmək idi.

Alman “panzer”ləri 1941-ci ildə şərü cəbhəsində moskvaya doğru irəliləməyə başladı və başlanğıcda da həqiqətən çox yaxşı irəliləmə qət etmişdilər. Amma qış yaxınlaşdıqca və rus deyimi ilə, “general qış” və “marşal palçığ”ın təsirilə, alman ordusu bölgədə axsamağa başladı.
Lakin alman ordusunu pərişan edən əsas şey, dönəmin möhtəşəm rus tankları idi. Almanlar rusiyanın içərisinə doğru irəliləməyə başladıqca, özəlliklə ukraynanı keçdikdən sonra, rusların məşhur t-34 və kv-1 tankları ilə qarşılaşmağa başlamışdı.
t-34

kv-1

rusların t-34 və kv-1-ləri almanların xəyal edə bilməyəcəyi qədər üstün tanklar idi. Olduqca yüksək zireh qorunması, üstəlik t-34-ün tək avantajı qalın zirehi deyil, ön tərəfindəki əyimli zireh idi. T-34-ün ön tərəfinə atəş açıldığı zaman, mərmi 50% ehtimalla başqa bir yönə doğru sıçrayırdı. Anlayacağınlz alman panzerləri t-34 və kv-1-lərlə qarşılaşdıqları zaman ilk başlarda pərən-pərən olmuşdular.

Ağır tankların üzünə belə baxmayan almaniya və hitler bir anda bu tankları qurtarıcı olaraq görməyə başlamışdı. İlk başlarda almanlar rusların t-34-lərini alıb onu yenidən modifikasiya etməyi, almanlaşdırmağı, panzerə dönüşdürmə fikrini hitlerə təklif etdilər, amma hitler bu fikirlə qətiyyən razı olmadı. Qan düşməni olaraq gördüyü rusların tankını alıb kopyalamağı öz qüruruna yedirə bilmədi və mühəndislərinə bir əmr verdi;
-mənə rəqiblərimdəkindən daha böyük, daha güclü, daha qalın zirehli və daha çox atəş gücünə sahib bir tank gətirin.

Hitler bu missiyanı başlarda ferdinand porschea vermişdi. Porsche o dönəmə qədər bir avtomobil mühəndisi idi, məşhur “biddle” seriyasını istehsal etmişdilər, onsuz porsche firması bu gün də varlığını davam etdirir.

Porsche hitlerin tapşırığını yerinə yetirmək üçün olduqca çətinlik çəkirdi, çünki hitlerin istədiyi nəhəng bir savaş maşını idi.

Bu arada “herschel” firması da yerində saymırdı. Onlar da bir müddət sonra proyektə qatıldıqlarını elan etdilər. Və herschellə porsche arasında böyük bir rəqabət başladı.

İki proyektin də ortaq bir yönü vardı, o da istifadə edəcəkləri qüllə idi və hər ikisi flak-88 adı verilən məşhur bir topdan istifadə edəcəkdi. Çoxları flak-88 fikrinin hitlerdən çıxdığını bəyan etsə də, əslində bu fikir erwin rommelə aiddir. “çöl tülküsü” ləqəbli bu əfsanəvi komandir, afrika müharibələrində, dara düşdüyü zamanlarda, flak-88 hava hücumundan müdafiə üçün hazırlanmış bu topu, ingilis birliklərinə qarşı aktiv istifadə etmiş və necə deyərlər, durumu kurtarmışdı. Rommel bu topların tanklara birləşdirilməsi durumunda, balman zirehlilərinin dayandırıla bilməyəcəyini öngörürdü. Bu fikri hitlerə vermiş, hitler də hər iki firmaya bu topu daşıyacaq qədər böyük bir tank düzəltmələri göstərişini vermişdi.

Hər iki şirkətin işi çox çətin idi, çünki bu çapda bir topu daşıya biləcək qədər böyük bir maşın hazırlamaq almanların o günə qədər üzərində işlədikləri tank mühəndisliyinin çox üstündə idi. O zamana qədər alman ordusunda ən çox yer alan tanklar pz. 4-lər idi və hesablamalara görə bu tank pz. 4-dən ən az 2 qat daha böyük olmalı idi. Lakin əmr böyük yerdən gəlmişdi və artıq 1942-ci il idi. Şərq cəbhəsində tə sovet t-34 və kv-1-ləri alman texnikalarına qan qusdururdu.

Herschel şirkəti daha ənənəvi üsulla bu 55-60 ton olması gözlənilən tank üçün maybach şirkəti tərəfindən istehsal olunan 21 litrlik vi v12 motorunu istifadə etmişdi. İşin qəribəsi bu dizel yox, benzin motoru idi. Almanların əlində o vaxtlar belə nəhəng bir texnikanı hərəkət etdirə biləcək bir motor yox idi. İrəliləyən zamanlarda da onsuz bu benzin motorlarının olduqca sıxıntısını yaşadılar.

Digər tərəfdə isə porscheun çox daha ağıllı bir proyekti vardı. Ciddi bir güc sərfiyyatının ola biləcəyinin fərqində idi porsche. Ciddi bir ağırlıq mövzusu da vardı. Buna görə də inqilabçı bir proyekt üstündən getmişdi porsche və tankda standart bir motor istifadə etməyi rədd etdi. Onun yerinə dizel-elektrik hibrid motoru istifadə etməyi seçdi. Fikir həqiqətən də dahicə idi. Porscheun proyektində dişli çarxlar, akslar ya da başqa ağırlıq verən, xarab olmağa meyilli hissəciklər yox idi. Onun yerinə tankın ön disklərinə birləşmiş iki ədəd elektrikli motor vardı və bu elektrik motorlar da arxa tərəfdəki bir dizel motora bağlı idi. Dizel motor generator kimi işləyir və istehsal etdiyi elektriki ön motorlara verirdi. Bu sayədə porscheun proyekti və daha yüngül, həm də daha bəsit bir quruluşa malik idi.

Fikir çox gözəl idi, amma nəticələr elə də xoş olmadı. 1942-ci ilin martında hitlerin ad günündə hər iki prototip hitlerin önündə bir sərgiləndi. Amma bu sərgi sırasında porscheun tankında nasazlıq baş verdi və tank hitlerin gözü önündə yanmağa başladı. Hitler vəziyyətdən heç məmnun qalmadı və porscheun dizaynını birbaşa rədd etdi. Bu böyük tank fikri sadəcə herschel şirkətinə qaldı. Hitler herschel firmasından ən qısa zamanda çoxlu miqdarda panzer-6, irəlidəki adı ilə, “tiger” tankı istədi. Çünki bunları birbaşa rus cəbhəsinə göndərmək, rus t-34 və kv-1-ləri məhv edərək moskvanı almaq istəyirdi.

Hitlerin əmrindən sonra herschel firması bütün qaynaqlarını tiger istehsalına səfərbər etdi. İyun 1942-ci ildə tigerlar ilk dəfə düşmənlə üz-üzə gəldilər.

Alman tiger tankları ilk dəfə leninqrad cəbhəsində rus t-34-lərinə qarşı döyüşdü və çox böyük bir zəfər qazandı. Ruslar tigerın nə olduğunu ilk başlarda anlamamış və döyüşdəki məharətini gördükdən sonra açıq şəkildə qorxmağa başlamışdılar. Çünki tiger tankları t-34 və kv-1-lərə qarşı inanılmaz bir üstünlüyə sahib idi.

Zirehi ön tərəfdə 100 mm-lik, yan tərəflərədə 80 mm-lik poladdan ibarət idi. Qüllənin üstü isə 25 mm-lik polad zireh ilə qorunurdu, amma irəliləyən zamanlarda bu 40 mm-ə qədər çıxdı. Çünki müharibənin sonuna yaxın tigerların əsas düşmənləri rus, ingilis ya da amerikan tankları deyil, müttəfiqlərin döyüş təyyarələri idi. (bax: panzerfobiya)

Alman tigerları 1942-ci ildən sonra şərqdə ruslara çox ağır itkilər verməyə başladılar. Üstəlik bu itkilər təkcə tankın texniki özəlliklərindən qaynaqlanmırdı, almanlar bölgəyə də ən yaxşı zabitlərini göndərmişdilər. Məsələn, kursk döyüşlərində 156 ədəd rus tank və zirehli texnikasını məhv edən michael wittmann adlı təcrübəli tankçıların əlində tiger bir ölümcül dəhşətə dönüşürdü.

1942-ci il etibarilə tigerlar döyüş meydanlarında düşmənlərinin gözündə bir canavara dönüşmüşdülər. Baçlanğıcda tigerların məhv edilməsi mümkün belə görünmürdü, çünki, ön tərəflərindəki 100 mm-lik zirehi deşə biləcək bir mərmi yox idi o dönəmlərdə. Şərq cəbhəsi, şimali afrika cəbhəsində çox şücaət göstərmişdilər. İtalya müharibələrində alman tigerları amerikan shermanlarına qan uddurdu. Həttə alp müharibələrində amerikan shermannları tigerların önünə çıxmağa belə qorxurdular. Nə vaxt tiger görsələr hava dəstəyi istəyirdilər * swh .

Lakin tigerlar üçün ən böyük sınaq şərq cəbhəsindəydi. İyul 1943-cü ildə, dünya tarixində heç bir bənzəri olmayan bir döyüş baş vermişdi. 6000 tank, 4000 təyyarə və 2 milyondan artıq alman və rus əsgəri kursk meydanında qarşılaşdılar və dünya tarixinin ən qanlı savaşlarından biri bu çöllükdə cərəyan etdi. 2500 alman tankı, ki, bunları təxminən 500-ə qədəri tiger, digərləri panzer seriyası tanklar idi. Bunların qarşısında da 3500 rus tankı vardı, kv və t-34 seriyası tanklar ki, hamısı da eyni deyildi, ruslar tigerla qarşılaşdıqlarında t-34-lərin 85 mm-lik verisyalarını (t-34-85) modifikasiya etmişdilər.

Kursk döyüşündə alman tigerları rəsmən dastan yazmışdılar. Wittmann kimi təcrübəli tankçılar necə deyərlər, rusları darmadağın etmişdilər. Tək bir tiger tankının 22 ədəd rus tankını məhv etdiyi belə qeydlərdə vardı. Lakin tigerların bu şücaətinə rəğmən almanlar kursk döyüşündə məğlub oldu...

Almanların ən ciddi sıxıntısı logistik mərkəzlərinə olan uzaqlıqları idi. Ruslar isə bu mövzuda almanlardan çox daha avantajlı idilər. Almanlar bir tank itirdiyində yerinə başqasını qoya bilmirdilər, amma ruslar bir t-34 itirdiklərində bir neçə saat ərzində yerinə yeni bir t-34 gətirə bilirdilər ?. Ki, kursk müharibəsində də ruslar bu avantajlarından çox məharətlə istifadə edərək alman ordusunu geri püskürtdülər.

Tigerlar şərq cəbhəsində çox dastanlar yazsa da, almanların məğlubiyyətini əngəlləyə bilməmişdi. Döyüş meydanına çıxdıqları istisnasız olaraq hər yerdə üstünlüyü öz əllərinə alırdılar. Atəş gücü ilə, ya zirehi ilə həmişə rəqiblərinin qorxulu kabusuna çevrilmişdilər. Ruslar tigerlarla döyüşmək üçün yeni taktikalar üzərində işləmişdilər. Bunlarla üzbəüz çarpışmaq yerinə tanka yanlardan hücum edirdilər. Uğurlu oldular, olmadılar. Amerikalıların vəziyyəti isə daha betər idi, çünki m-4 shermanlar tigerların qarşısında tamamilə çarəsiz idi. Amerikalılar qərb cəbhəsində tapdıqları hər şeyi tanklarının zirehini istifadə etmək üçün istifadə etdilər, amma bu çox da işə yaramadı. Amma amerikalıların, rusların və ingilislərin lojistik avantajları var idi. Shermanlar, t-34-lər fabriklərdə serial istehsal edilə bilirdi. Almanlar bir tiger düzəltdikləri zaman amerikalılar və ruslar 10 ədəd tank düzəldə bilirdilər. Dolayısilə, iş bir “yıpratma savaşı” halı almışdı və tiger kimi tanklar almanlar üçün qurtarıcı olmaqdan çox, ağır bir yük halına gəlmişdi. Bu nöqtədə hitler adlı super-zəka insan daha çılğın bir fikirlə ortaya çıxdı alman ordusu üçün daha parktik, daha yüngül, daha çevik texnika istəmək yerinə, tiger-2 kimi, jadgtiger kimi maus kimi proyektlərə almaniyanın qanından qalan son damlaları istifadə etməyi seçdi.

Anlayacağınız tiger-1, yəni panzerkampfwagen-6 tankı müharibə meydanında dastan yazdı. Bəs bu tank həqiqətən də iddia edildiyi qədər mükəmməl idi? Bəli, tiger həqiqətən də bir ölüm maşını idi, tank-tank olaraq müqayisə edildiyi zaman 1945-ci ilə qədər bu tankın qarşısına daha güclüsü, ya da eynisi çıxmadı. Vurduğu tankı yox edirdi, mənzili çox uzun idi, 2500 metrdən bir t-34-ü məhv edə bilirdi, amma bunların bəziləri kağız üzərindəydi, bəziləri isə daha çox, müharibə propoqandası idi. Berlin qəzetlərində bir tiger tankının 4000 metrdən bir kv tankı məhv etdiyi də yazılırdı ki, nəzəri olaraq bu bəlkə də mümkün idi, amma praktikada 2-ci dünya müharibəsi texnologiyası ilə 4000 metr uzaqlıqdan bir tankı görüb də vurmaq o qədər də asan bir iş deyildi. Onsuz da tiger tankı ekipajının təlim kitabçalarından da effektiv mənzil olaraq “1500 metr” yazılırdı, hətta tankçılara da “hədəfinizi mümkünsə 500 metrə gəlmədən vurmayın!” deyə not vardı.

texniki özəllikləri:
Tiger-1 ağır tankı 56 tonluq müharibə ağırlığına sahib idi ki, irəliləəyn modellərdə bu say 65 tona qədər çıxdı. Bu 56-65 tonluq canavarı daşımaq üçün isə alman “maybach” istehsalı v12 motoru idi. Benzinlə işləyirdi və həqiqətən də benzini “içirdi”.
Maksimum mənzili 190 km idi, normal şəraitdə 1 depo benzinlə 150 km-dən daha artıq gedə bilmirdi. Ki, belə bir tank üçün logistik dəstəyin necə önəmli olduğu çox aşkardır.
Maksimum sürəti 45 km/saat idi, amma adətən 25 km/saat sürətlə istifadəsi uyğun görülürdü, çünki yüksək sürətlərdə çoxlu texniki problemlər çıxarırdı.
Zireh: ön zirehi öz dövrünün ən yaxşısı idi. 100 mm-lik tökmə dəmir istifadə olunurdu. Yan zirehi 80 mm qalınlığında və qüllə zirehi 25 mm qalınlığında idi ki, daha sonrakı modellərdə bu 40-a qədər çıxdı.
Silah: tiger-ın istifadə etdiyi 56 kalibrli və 88 mm çapındakı flak-88 topu isə tam bir əfsanə idi. Bu topun effektiv mənzili 4000 metr idi. Həqiqətən də 4000 metrdən effektiv atışlar edə bilirdi. 2500 metrdən nəzəri də olsa bir düşmən t-34 və sherman-ını yox edə bilirdi və 1000 metr mənzilində isə bu tank ölümcül idi. Bu ölümcüllük təkcə mərmi-çıxış-sürəti yüksək olan top deyil, həm də optiklərində gizliydi. Tiger tankları “zaitz” istehsalı o dönəmə görə olduqca yüksək səviyyəli atış-idarəetmə və nişangah sisteminə sahib idi.
Bu optik sistemlərin bəzi modelləri italiya cəbhəsində də istifadə olunmuşdu. Yuxarıda yazmışdım, amerikan sherman-ları tiger-larla döyüşmək yerinə, geri çəkilib hava dəstəyi istəyirdilər...
Amerikan donanmasına bağlı döyüş təyyarələri tiger-lara qan qusdurdular. Bundan sonra da tiger-lar amerikalılarla gündüz yerinə gecə döyüşməyə qərar vermişdilər və bunun üçün də “zaits” şirkəti istehsalı “gecə görüşü sistemləri”ndən istifadə edirdilər. Eyni zamanda tiger dünyada gecə görüş sistemindən istifadə edən ilk tanklardan biriydi. İlk tank isə panther və ya digər adı ilə panzerkampfwagen v idi.

Tiger o dövrün proyektəri içində limitləri zorlayan bir maşın idi ki, bu limitləri zorlaması onun ən böyük problem idi. ?

Tiger çox böyük bir tank idi, yavaş idi, hərəkət etdirmək çox çətin idi, tez-tez motor problemləri çıxırdı. Üstəlik də çox qarışıq bir quruluşu olduğundan təmir edilməsi də çox çətin idi. Bir rus t-34-ü xarab olanda tankın ekipaj üzvləri çölə çıxaraq, təxminən 20-25 dəq-lik bir təmirdən sonra yoluna davam edirdi, amma bir tiger xarab olduğu zaman o tank çox böyük ehtimalla elə ordaca qalırdı. Çünki tankın qarışıq mexanizması səbəbilə tank heyətinin bu tankı təmir etməsi çox çətin idi. Ona görə də bir tiger xarab olanda ya məhv edilərək olduğu yerdə qalırdı, ya da “evakuator” gözləmək lazım gəlirdi. Xarab olmuş bir tiger-ın yerinə yenisinin gəlməsi isə, həftələrlə, bəzən isə aylarla gecikə bilirdi. Hədsiz dərəcə müasir və qarışıq mexanizması onun təmirini çox çətin hala gətirirdi. Hətta alman müharibə hesabatlarına görə itirilən tiger tanklarının yarısı düşmən tərəfindən deyil, bilavasitə həmin tankın heyəti tərəfində məhv edilmişdi. Çünki tank xarab olduqda və tankı cəbhənin gerisinə çəkmək mümkün olmadığında tank heyəti tankın düşmən əlinə keçməsinin qarşısını almaq üçün, tankı məhv etmək məcburiyyətində qalırdı.

Tiger-ların ikinci ciddi problemləri isə istehsal maliyyəti idi. Bir tiger təxminən 250 000 marka başa gəlirdi ki, bu rəqəmi indiki ilə müqayisə etdikdə ortaya 10 milyonlarla dollara yaxın pul çıxır. Almanlar artıq müharibədə sıxışdırılan tərəf olmuş, qaynaq bitməyə başlamış, çətin vəziyyətdədirlər, bu qədər çətin bir vəziyyətdə tiger kimi bir tankın istehsalı heç cürə məntiqli deyildi ki, buna görə onsuz 1400 civarında qaldılar. Istehsalı çox zəhmətli idi, çünki almanlar ruslar və amerikalılar kimi serial olaraq t-34 və ya Shermanlar istehsal edə bilmirdilər. amerikalılar gündə 50 ədəd, ruslar gündə 80 ədəd tank istehsal edə bilirdilər, amma almanlar gündə bir ədəd tiger ancaq istehsal edə bilirdi. Çünki bu tank əl işi idi.

Yetərli səviyyədə istehsal olunmamaları, istehsal xərclərinin çox olması və istehsalının çox zəhmətli olması, bu tankın ən ciddi başqa bir problemi idi.

Üçüncüsü isə hər nə qədər təhlükəli və ölümcül bir maşın olsa da, tiger-ı istifadə etmək son dərəcədə çətin idi. Yavaş idi, böyük idi. Belə bir örnək verim; tiger-ın qülləsinin 360 dərəcə dönməsi tam 1 dəqiqə çəkirdi. Bir t-34 üçün bu müddət sadəcə 18 saniyə idi. Hətta wittmann kimi tankçılar tankın qülləsini hərəkət etdirmək yerinə, tırtıllarla tankın bütün bədənini hərəkət etdirirdilər. belə daha sürətli olurdu. Yavaş tank olduğu üçün bir müddət sonra ruslar və amerikalılar bu tanklara qarşı bəzi taktikalarla döyüşməyə başladılar.

Müharibənin bitdiyi 1945-ci ildə isə, geridə işlək vəziyyətdə sadəcə 300 civarı tiger-1 tankı qalmışdı. Bu tanklar da fransızlar və ruslar arasında bölüşdürüldü. Ruslar ələ keçirdikləri tiger-ları əvvəlcə incələdilər, analizlərini etdilər daha sonra ya metalloma ya da atış təlimlərində test hədəfləri olaraq istifadə etdilər…

Fransızlar bir müddət daha bu tanklardan istifadə etdilər, amma daha sonra bu fikirdən daşındılar.

Bundan əlavə dünyada hazırda 20-30 civarı tiger tankı qalmaqdadır, amma bunlardan sadəcə tək bir ədədi işlək vəziyyətdədir və 100/100 orijinaldır. Ingilislərin şimali afrika cəbhəsində ələ keçirdikləri 131 nömrəli tiger-1 tankı, hazırda dünyadakı 100/100 orijinal və işlək vəziyyətdəki yeganə tiger tankıdır. Bundan başqa tiger tankları ya başqa parçalarla modelləşdirməyə uğramış, ya da ümumiyyətlə işləmirlər.

tissot prx | texnologiya