azərbaycan türkcəsinin tarixi qrammatikasında şəxs əvəzliklərinin fonetik dəyişiklikləri
əjdahalar googlla★ #sözaltı wiki təsadüfi wiki gətir
yazarın wiki entryləri: azərbaycan türkcəsinin tarixi qrammatikasında şəxs əvəzliklərinin fonetik dəyişiklikləri - jean baptiste moliere - bilqamıs və dünya eposları
Əlavə olaraq qeyd edək ki, müasir dövrümüzdə işlənilən əvəzliklərin bir qismi olduğu kimi (siz, biz, bu nə, sən, kim), bir qismi müəyyən fonetik dəyişmələrlə qalır (ol---o, kanı-xanı-hanı), bəziləri isə ümumiyyətlə, arxaikləşərək sıradan çıxmışdır. (məsələn, öz mənasına gələn kəntü sözü)
Əvəzliyin növlərindən biri olan, ismin yerində işlənən, kim və nə suallarına cavab verən, mənsubiyyət və şəxs-xəbərlik kateqoriyasının yaranmasına səbəb olan şəxs əvəzlikləri yazılı abidələrimizdə də yer almışdır:
1. Birinci şəxsin təki – mən əvəzliyi.
Pratürkdəki arxetipi ilkin mərhələdə ba/be olmuşdur. Sonrakı mərhələdə ban/ben olmuşdur. Qədim türk və Azərbaycan yazılı abidələrində mən/bən şəklindədir. Daha dəqiq desək:
– orxon-yenisey abidələrində 28 dəfə mən, 48 dəfə bən;
– mahmud k. "divan"ında 105 dəfə mən, 3 dəfə bən
– D. Q kitabında 403 dəfə mən, 54 dəfə bən şəklində işlənmə müəyyənləşdirilmişdir ki, bu da mən versiyasının daha geniş şəkildə istifadəsini göstərir. Mənin üstün mövqeyi ədəbi dilimizdə 18-ci əsrə qədər müşahidə olunur.
2. Birinci şəxsin cəmi biz əvəzliyi.
Arxetipi "bi" hesab olunur. "z" isə cəmlik bildirən elementdir. Bi+z= biz. (biz, siz)
Ardıcıllığı belə göstərə bilərik: mən/bən/min +z= miz/biz.
Qısaca mən və bən versiyalarının paralel işlədiyinə və "s" və "z" səslərinin də istifadəsini görmüş oluruq.
üzv ol