2. yəhudi deyəndə nəzərdə tutduğun şey nədir? misconception var bu məsələdə. yəhudilik dini inancdır. verdiyin sual sizcə müsəlmanlar ağıllıdır?-sualına bənzəyir
sənin nəzərdə tutduğun şey böyük ehtimal milliyətdir hansı ki bəli, elmi araşdırmalara görə aşkenazilər (avropada yaşayan yəhudilər) iq ortalamasına görə digər dünya millətlərindən daha zəkalıdır
burda yenə misconception var, zəka deyəndə nəzərdə tutulan şey tam olaraq nədir? yəni aşkenazilərin zəkasını iq testlərinə görə müəyyən edirik amma iq testləri nə qədər effektivdir və bir insanın yaradıcılığını həqiqətən də ölçə bilirmi?
iq testləri barədə skeptikliyim burdan qaynaqlanır: ömrünü abstrakt işlərlə keçirən biri üçün iq testləri o qədər də çətin şey deyil, ömrü teorem isbatlamaqla keçən bir riyaziyyatçı üçün məntiqi əlaqələr qurmaq asandı çünki o bunu hər gün edir
amma bu işlərlə əlaqəsiz biri üçün iq testi yaddır, o bu testdə daha zəif nəticə alacaq. bu halda iq testi tam olaraq zəkanı ölçür deyə bilərikmi? bilmirəm.
ya da bunu fikirləş: bir insan olduqca varlıqlı ailədə böyüyür, yaxşı təhsil alır, yaxşı iş sahibi olur və s. bu insan sahib olduğu imkanlar səbəbilə daha dünyagörüşlüdür və daha təhsillidir. digər tərəfdə isə başqa bir insan var. hansı ki üçüncü dünya ölkəsində və yoxsul ailədə böyüyüb, düzəməlli təhsili belə yoxdur və həyatını çətinliklə dolandırır
bu iki insanı iq testinə salsaq hansı daha çox nəticə alacaq? təbii ki birincisi. burda sual çox bəsitdir: sahib olduğumuz maddi imkanlar, təhsil keçmişi, həyat təcrübəsimi iq testinin nəticəsinin yüksək çıxmasına səbəb oldu, yoxsa iq səviyyəsi yüksək idimi deyə maddi imkanlarımız yaxşıdır, yaxşı təhsil keçmişimiz var və həyat təcrübəmiz güclüdür?
adını unutduğum bir psixoloji effekt var idi. deyirdi ki varlıqlı, təhsilli ailələr həmişə həm təhsil həm də maddi varlıqlarında daha da yüksəlirlər. varlılar həmişə daha da varlanır temasına oxşar söhbətdir bir az. yəni yaxşı kollec məzunusansa davam olaraq yaxşı universitetə qəbul olacaqsan, yaxşı universiteti bitirirsənsə davam olaraq daha yaxşı işin və maddi qazancın olacaq
iq testlərinin nəticəsinə bütün bu faktorların nə qədər təsir etdiyini hələ ki bilmirik.
bu məsələnin aşkenazilərə nə əlaqəsi var? çünki zəkanı iq ilə ölçürük və üstdə də dedim, araşdırmalara görə aşkenazilər digər millətlərdən daha yüksək iq-yə sahibdir. bəs ya buna təsir edən əsas faktor aşkenazilərin tarixidirsə? nə demək istədiyimi anlamaq üçün aşkenazi tarixinə baxmaq lazımdır
bu yazını bir nəfəsə yazıram və qaynaqları review etmirəm deyə səhv etmiş ola bilərəm amma bəzi tarixi faktlarda aşkenazilər avropada sadəcə iyirminci əsrdə zülmə məruz qalmayıblar, bu zülmün tarixi çox uzundur. aşkenazilərin intellektual sahələrdə inkişaf etmə səbəbinin bu zülm olduğunu iddia edən ciddi qaynaqlar var, çox uzağa getməyək, uşaqlıqda sosial əlaqələri yaxşı olmayan, yaşıdları tərəfindən sıxışdırılan, qəbul edilməyən və nerd olaraq tabir etdiyimiz uşaqların çoxu özünü elm, incəsənət kimi sahələrə verir və bu sahələrdə irəliləyirlər, məhz buna görə elm adamı deyəndə sterotip olaraq bu gün nerd, çəlimsiz, eynəkli tiplər ağlımıza gəlir, hətta üzünü görmədiyimiz amma elmlə məşğul birini təsəvvür edəndə belə onu heç vaxt əzələli, dəbdəbəli geyinən, glamour biri olaraq təsəvvür etmirik, ağlımıza gələn görkəm həmişə üstdə izah elədiyim kimi olur.
bir digər məsələ də tarixdə xristianların və müsəlmanların sələmçiliyi günah hesab etməsi və avropada sələmçiliklə aşkenazilərin məşğul olmasıdır. söhbət faizə borc pul verməkdən gedir. bu da aşkenazilərin finans məsələlərində həmişə göz önündə olmasına və pulu idarə edən güc kimi məşhurlaşmaqlarına və eyni zamanda da sonralar antisemit propaqandalarda da bu stereotipin istifadə olunmasına gətirib çıxarmışdı. 12ci əsrdə hətta ingiltərədə finans sektorunun çox böyük bir hissəsi aşkenazilər tərəfindən idarə olunurdu çünki xristianlar özləri bu işi günah sayaraq aşkenaziləri bu işə məcbur etmişdi. açığı aşkenazilər üçün həmin dönəm finansdan başqa seçim də qalmamışdı çünki yəhudilər hələ o dönəmlərdə də antisemit səbəblərdən bir çox işə yaxın buraxılmırdı.
daha sonra təbii ki intellektual sahələr inkişaf etdikcə, elm, incəsənət yüksəldikcə finans ilə bərabər aşkenazilərin rahatlıqla məşğul olduğu növbəti sahələr də elm, incəsənət qısacası zəka tələb edən işlər oldu. yəni heç kəs bir aşkenazini fizika ilə məşğul olduğu üçün öldürmürdü (nasist almaniyasına qədər. nasist dövründə yəhudi elm adamlarının çoxu təqib olunurdu, öldürülürdü və s.) ya da finansla məşğul olduğu üçün. amma bir yəhudi üçün özgə işdə işləmək çox çətin idi. bu səbəblə də finans və intellektual sahələrdə aşkenazilər yüksəlməyə başladı.
hal hazırda da dünyanı nə idarə edir? finans, zəka. davamlı olaraq yəhudilər dünyanı idarə edir temasının qaynaq nöqtəsi budur, dünyanı yəhudilər idarə etmir, dünyanı finans və zəka idarə edir, artıq 12ci əsr deyil, artıq zəkası olan irəlidədir, artıq daim təzyiq görən, avropada ögey övlad müamelesi görən aşkenazilər finans və intellektual sahələrdə özlərini inkişaf etdirməyə məcbur buraxıldıqları üçün bu gün elə bir illuziya var ki dünyanı yəhudilər idarə edir.
qayıdaq üstdəki məsələyə. bəs bunların iq testinə, zəkaya nə dəxli? cavab verim. üstdə də dedim. ya aşkenazilərin iq testində yüksək nəticələr almalarının səbəbi tarixləridirsə? çünki izah elədiyim kimi intellektual ailədən, varlıqlı ailədən gələn biri üçün iq testlərindən yüksək nəticə almaq daha asandır nəinki üçüncü dünya ölkəsindən və təhsilsiz olan biri üçün. plyus da aşkenazilərin yüzillər boyu intellektual sahələrdəki özlərini inkişafları da göz önündədir. sual budur: aşkenazilər yüksək zəkalı olduqları üçünmü intellektual sahələrdə, finansda və dolayısı ilə iq testlərində bu qədər uğurludurlar yoxsa intellektual sahələrdə, finansda güclü keçmişləri olduğu üçünmü iq testlərində bu qədər uğurludurlar?
diqqətli yazdıqlarımı oxusan sualın cavabı aydındır artıq. bu belə.
dediyim kimi yüksək zəkalı yəhudi stereotipinin qaynağı aşkenazilərdir. bəs digər qruplar?
sefaradlar də iq nəticələrinə görə avropalı digər millətlərlə eyni səviyyədədirlər, aşkenazilərdən daha azdır amma iq-ləri, hətta israildə bəzən aşkenazi-sefarad gərginliyi olduğu da deyilir, çünki israildə bir çox vacib mövqeylərdə aşkenazilər çoxluq təşkil edir amma təbii ki israil bu mövzuları aşıb, orda artıq hər kəs israeli sayılır, hansısa qruplara bölünmür.
başqa da yüzlərlə yəhudi icması var. zəka stereotipi digər icmalara tətbiq olunurmu çox da xəbərim yoxdur amma simiclik söhbəti necəsə bütün dünya millətlərində bir algıya çevrilib ahaha, yəni azərbaycanın ən ucra köşesindeki bir insanın da yəhudi eşidən kimi ağlına simiclik söhbəti gəlir. bəzən evdə mama ilə zarafat edirəm ki həddən artıq simicsən, nə də olsa genlər, ancestry öz sözünü deyir zad, o da belə olmaq lazım olduğunu deyir :d təbii ki zarafatdır, bu bir az da barnum effektidir, yəni bir millət haqda, bir insan haqda beyində bir imic yaradırsan (background assumptation) sonra da o insanda o hərəkəti görən kimi deyirsən ki aha, sən elə düşündüyüm kimisən. (bax: selective perception) algıda seçicilik edirsən yəni. əslində başqa millətlərdə və insanlarda da eyni simiclik var amma onlarla bağlı oxşar mühakimə getmir beynində çünki artıq bir düşüncə formalaşdırmısan ki bəs sırf yəhudilər simicdir :d
ki həqiqətən simiclik kimi bir şey varsa belə bunun da tarixi səbəbləri ola bilər, nə də olsa keçmişimiz davranışlarımıza təsir edir, yəni tarix boyu zülm görən və ordan ora sürülən və hər dəfə özünü və ailəsini yad torpaqlarda, yad insanlar arasında tapan bir millət üçün əlbəttə ki əlindəkilərin dəyərini bilmək daha vacibdir, 5 manat pulun varsa belə bunu ehtiyatla işlətməli olursan çünki sabah nə olacağı bəlli deyil, bu minillərdir olan bir şeydir və davranışlara təsir etmiş və qalıcı iz qoymuş ola bilər (sadəcə hipotezdir, sallamış da ola bilərəm əlbəttə) amma düşün ki ailə başçısısan və yaşadığın icma hər dəfə dünyanın bir yerinə qovulur, və o icmada əlindəkiləri qoruyub saxlayan yeganə ailə sənin ailəndir, normal olaraq digər ailələr hansılar ki onları simic adlandırmırıq, o ailələr yeni şərtlərə daha çətin adaptasiya olacaq və bəlkə də yox olacaqlar. ancaq sən əlindəkilərin dəyərini bilərək, so simiclik edərək yeni yerdə ailənlə o yerə daha tez adaptasiya ola və həyatda qala biləcəksən. bu seçilmə prosesi minillər boyu getmiş də ola bilər və həmişə daha diqqətli, əlindəkinin qiymətini daha yaxşı bilən insanlar seçilərək bu gün ki zamana qədər gəlib çıxmış ola bilərlər.
bir şeyi də deyim. antisemitizm nə qədər xiyar bir şeydirsə bu ortalıqda dolaşan yəhudi heyranlığı da ciddi problemdir, xiyarlıqdır. çünki bu heyranlığın altında yatan faktorlar da əslində antisemitizmlə eynidir. adam durub deyir ki yəhudilər dünyanı idarə edir, kaş mən də yəhudi olsaydım və idarə etsəydim. belə çox axmaqcasına. antisemitizm ilə oxşardır yəni, sadəcə antisemitlərin məntiqi belə işləyir: yəhudilər dünyanı idarə edir, niyə də biz etməyək, davay hamısını öldürək bu ilanların.
yəhudi heyranlarının məntiqi də belə işləyir: yəhudilər zəkalıdır, dünyanı idarə edir, niyə də biz etməyək, davay yəhudi olaq.
heyranlıq zərərsiz bir akt kimi görünür amma unutmaq olmaz ki bu insanlar da antisemit stereotipləri dünyaya təbliğ edirlər və nifrətin artmasına səbəb olurlar.
nəsə çox uzatdım. uğurlar
13.05.2020 mesaj izlə Googlla