+7 əjdaha
1. bir nüvə reaktorundan başqa bir şey olmayan, orta olçülü bir ulduzdan və ətrafında hərəkət eləyən planetlərdən, xırda göy cisimlərindən və bütün bunları çevrələyən oort buludundan ibarət sistemdir. doğuluşu sırasında "çətin" vaxtlar yaşadığı planetlərin səthlərindəki izlərdən aydın görünür. indiki halı nisbətən sakitlikdir. bərk maddədən ibarət olan planetləri demək olar ki, tam soyuyub. bir venerada geotermik proseslər ciddi şəkildə davam eliyir, bir də qismən yer kürəsində. qalanları soyuyub. bilinənin əksinə qüsursuz nizama, həssas tarazlığa sahib olmayan sistemdir. lap sahib olsa da bu "tarazlığın" mövcud olması vacibdir, yəni fizikanın qanunları bunu vacib edir. tam tarazlığın olduğunu fərz edək. istənilən halda sistemdəki planetlərin orbitləri çevrə deyil də ellips formasındadır. günəş bu ellipsin mərkəzlərindən birində yerləşir. bu o deməkdi ki, planetlər günəş ətrafında hərəkət edərkən ona yaxınlaşıb uzaqlaşacaqlar. bu onlara təsir eliyən cazibə qüvvəsinin * əslində cazibə qüvvəsi deyilən şey yoxdu. ən az mərkəzdən qaçma qüvvəsi qədər abstrakt bir şeydi * amma bu barədə sonra dəyişəcəyi mənasına gəlir. johannes keplerin müşahidələrindən sonra ortaya çıxardığı qanunlardan ikincisinə görə, planetlər öz elliptik orbitlərində hərəkət edərkən bərabər müddətdə orbit boyunca bərabər sahələri "süpürürlər". bu linkdən
göründüyü kimi əgər bu sahələr bərabərdisə onda planetin bu hissələrdəki sürəti fərqli olmalıdı. yəni qısaca günəşə yaxınlaşan planet sürətlənir uzaqlaşdıqca sürəti azalır. burdan belə bir nəticə çıxarmaq olar: "tarazlıq" özü özünü tapacaq. planetin azca sürətlə hərəkət eləməsi onun orbitini böyüdəcək, orbiti böyüdükcə sürəti getdikcə azalacaq və nə vaxtsa "tarazlığı" tapacaq. bütün bunlar xoşdu gözəldi amma düz deyil. ona görə deyilir ki, tam tarazlıq da yoxdu. məsələn ayın yer ətrafında dövr müddətinin getdikcə dəyişdiyi artıq hesablamalarla təsdiq olunub. işin hansı tərəfə getdiyini bilmirəm amma nə vaxtsa bu balaca sistemimiz pozulacaq. eləcə də günəş sistemindəki tarazlıq. günəşin kütlə itirməsi vəya ağırlaşması həmçinin planetlərin ağırlaşması və ya yüngülləşməsi baş verir. bundan əlavə sistemin ümumilikdə fəzada səyahət etməsi, başqa sistemlərin yanından bəlkə də nə vaxtsa içindən keçməsi hər şeyi alt üst edə bilər. ki bunlar olmasa da cüzi sapmalar yenə də baş verir. ideal bir sistem deyil. başqa bir entry`mdə demişdim, bir şeyi hesablamaq bizə məxsusdu. yəni biz özümüz belə bir sistem yaratmaq istəsəydik təbii ki, sürətləri, kütlələri nəzərə alıb hər şeyi hesablamalı idik. amma bir birini cəzb eliyən cisimlər bunu hesablamır, onlar sadəcə kütlələri ilə və aralarındakı məsafə ilə əlaqəli olaraq bir birini cəzb eliyir. niyə deyə soruşmuyun bu artıq fəlsəfənin sualıdı. daha bir faktor da ki, təbii seçmədir. sistem doğulanda bəlkə nizamsız olaraq hərəkət edən 100 planet var idi. onların bir qismi həddindən çox böyük sürətlərinə görə sistemdən uzaqlaşmış, bir qismi həddindən çox yavaş olduqlarına görə günəşə, yupiterə düşmüşdür. ya da biri yer kürəsi ilə toqquşub ya da onun cazibəsinə düşüb, onun peykinə çevrilib. başqa bir qismi bir-biri ilə toqquşub xırda parçalara ayrılıb. geriyə qalan 8 *
ya da 9 ya da 10 necə istiyirsiz
planet də ki, hansılar ki, hələ tarazlıqda deyildilər amma sürətləri və yerləri tarazlıq vəziyyətindən azca fərqlənirdi, zaman keçdikcə kepler qanunlarına əsasən "tarazlıq" vəziyyətlərini almağa başlıyıblar. bəlkə də hələ də almağa çalışırlar, kim bilir. son izah elədiyim durumda da bir şeyi səhv dedim. belə ki, bu planetlər bugünkü hallarındakı kimi bütöv göy cisimləri deyildilər. onlar da zaman keçdikcə formalaşıblar. yəni eyni sürətə sahib qaz və toz parçacıqları, zamanla eyni orbit ətrafına toplaşıblar və toqquşmalar, bir-birini cəzb etmələr sayəsində "yumru" göy cisimlərinə çevriliblər.
