spotlight effect

1. insanların başqaları tərəfindən həqiqətdə olduğundan daha çox nəzərə çarpdıqlarını düşünmələrini ifadə edən sosial-psixoloji termin. Misal olaraq, ictimai bir məkanda gəzərkən köynəyinizdə kiçik bir ləkə tapırsınız və yanınızdan keçən hər kəsin həmin ləkəni gördüyünü düşünüb utanırsınız. Halbuki, həqiqətdə, bəlkə də, çox az insan ləkəni görmüşdür və ya heç kəs fərqinə varmamışdır.

Fiziki görünüşümüzdən əlavə olaraq, duyğularımızın da başqaları tərəfindən aydınca seçildiyi yanılğısına düşə bilirik. Məsələn, yalan danışdıqda qarşımızdakı fərdin yaşadığımız daxili həyəcan və dissonans hissini duyaraq yalan danışdığımızın fərqində olduğunu düşünə bilərik, lakin, bəlkə də, aldadıldığına ehtimal belə vermir.

2. Aparılan bir araşdırmada:
bir zamanların populyar sənətkarı olan vanila ice şəkli olan bir köynək geyinmək tələbələr arasında utancverici idi və bir qrup tələbəni bu şəkildə geyindirib fərqli yerlərə yollayırlar. Və auditoriyada o köynəyi geyəni görüb görmədiyinə gəldikdə məsələ, onu görən insanlarda düşünülən və reallıq arasında uçurum rəqəm fərqi vardır. Çox az insan görmüşdür.
Siz bir yerə gedərsiniz , amma səhv yoldasınız, düşünürsünüz ki həmin yoldan geri dönsəniz sizi hər kəs görəcək. Amma elə deyil. Heç kimin vecinə deyilsiniz. Əlinizdəki telefonu cibinizə qoyun və getməli olduğunuz yolla addımlayın.
Sizin ayaqqabınız və dəstinizlə olan uyğunsuzluğu belə görmürlər. Çünki əksərən heç köynəyinizə belə baxmırlar.
Bir müəllim şagirdlərə etdiyi dərs izahını sevməz və ya bir gitarist ifasında xırda səhv edər. Onlar bu barədə düşünərkən əslində onu dinləyənlər zövq alır.
Beyhan Budak deyir ki, bir dəfə kimsə birisinə bir pis fikir bildirib və o səhərisi geri dönüş edib "sən mənə niyə elə dedin" deyib içərliyəndə qarşıdakı da əslində səthi şəkildə dedim deyər. Yəni insanlar bütün gün sizi düşünmür, truman show kimi sizi güdmür. Tək reallıq sizin gözlərinizdir və onu da zehninizdəki düşüncələrlə saxta simulyasiyalarla dəli etməyin.

Adi məsələn mən yazımın çox kəs tərəfindən diqqətlə, sonacan oxunduğunu düşünürəm. Bəzən yazımda vurğulamaq istədiyim məqamın sizləri heyrətləndirəcəyini düşünürəm. Amma bəlkə də siz səthi oxuyub keçirsiniz. Və spotlight yəni səhnə işığı effekti budur.

spotlight effect

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!