1. Struqatski qardaşları tərəfindən 1963-cü ildə qələmə alınan elmi-fantastik roman. Struqatski qardaşları digər əsərlərində olduğu kimi sözügedən əsərdə də fəlsəfi fikirlərə geniş yer vermişlər. Tanrının və insanın bir-biriləri arasındakı vəzifələri romanın əsas motivini təşkil edir.

Əsərin mövzusu Arkanar adlı planetin ərazisində cərəyan edir. Yerdəki alimlər kosmosda üzərində həyat olan Arkanar adlı planet kəşf edirlər. Planetdə yaşayan insanların görkəmi isə yerdəki insanlardan heç də fərqlənmir. Lakin planetdəki insanlar yerdən 1000 il geridə, feodal dövründə yaşayırlar. Kəşfdən sonra Arkanar planetinə gələn eksperimental tarix instutunun əməkdaşları hadisələrə heç bir halda müdaxilə etməyərək burada yerli insanların içinə qarışıb tarixi inkişaf proseslərini müşahidə etməyə başlayırlar. Əsərin süjet xətti də Anton (Rumata) adlı instut əməkdaşının ətrafında cərəyan edir.

Arkanarda isə vəziyyət gül deyil. Hər yerdə cəhalət və mövhumatçılıq mövcuddur. Kitabsevənləri düşmən adlandırıb payaya keçirirlər. Saysız ədalətsizliyin yaşandığı planetə gələn instut əməkdaşları bir növ burda tanrıya çevrilirlər. Yəni əllərindəki texnologiya ilə zülmkarları cəzalandıra; kəndlilərə rahat həyat təmin edə; aclığa, xəstəliklərə son qoya bilərlər, lakin instut əməkdaşları sadəcə kənardan müşahidə edirlər. Çünki, bunları etməklə azad insan yaratmaq mümkünsüzdür. Əsərdə də qeyd edildiyi kimi "Onların, demək olar ki, heç biri sözün indiki mənasında insan deyildi, onlar tam hazır olmayan məhsul, əridilib qəlibə tökülmüş metal idilər, yalnız tarixin qanlı yüzillikləri nə vaxtsa onlardan əsl məğrur və azad insanlar yonub hazırlayacaqdı." Hər cürə vəhşilik ədalətsizlik görən; lakin imkanı olmasına rəğmən heçnə edə bilməyən Anton (Rumata) əsər boyu "tanrı olmaq çətin işdir" deyə fikirləşir. Antonla yerli alim arasında olan, bir növ tanrı ilə insanoğlu arasındakı söhbəti anımsadan dialoq, fikrimcə, əsərin kuliminasiya nöqtəsi idi. Roman boyu gördüklərinə tab gətirməyən baş obraz "Bu təcrübə onların yox, mənim üzərimdə gedir." deyə bildirir.
Əsərdən bir-iki alıntı da buraya qeyd edirəm:

"Və lənətə gələsiniz, öz zəmanənizi qiymətləndirin, sevin və bütün bunları yaşamış insanların xatirəsi qarşısında baş əyin! Bu gənc,küt, laqeyd, hər cürə vəhşiliyə alışmış sifətlərə yaxşı baxın, həm də özünüzü dartmayın, sizin əcdadlarınız heç də bunlardan yaxşı olmayıb."

"Həmişə öz əsarətçilərinə qarşı heyranlıq, öz xilaskarlarına qarşı isə nifrət bəsləyən cahil xalq olacaq. Bunun səbəbi odur ki, kölə öz ağasını , hətta ən qəddar olanını da, öz xilaskarından daha yaxşı anlayır, çünki hər kölə özünü ağasının yerində çox yaxşı təsəvvür edir, amma özünü təmənnasız xilaskarın yerində təsəvvür edən adam çox az tapılar. insanlar bu cürdür, don Rumata, bizim dünyamız da bu cürdür."