qadınların stem sahələrdə kişilərdən az təmsil olunması

1. Simone de beauvoir-in bu sözlərini xatırlatmışdır.

“Woman is shut up in a kitchen or in a boudoir, and astonishment is expressed that her horizon is limited. Her wings are clipped and it is found deplorable that she cannot fly”
Azərbaycancası:
“ Qadınları mətbəxə yaxud gözəlləşmə otaqlarına bağlayıb perspektivinin necə də kasad olduğunu təəccüblə qarşılayırlar. Qanadlarını kəsib uça bilmədiklərinə heyifslənirlər.” kimi bir şey.

Digər tərəfdən; Ayrıseçkiliyi edənlər sadəcə kişilər deyil, qadınların da daha çox payı var. Sistem tərəfindən gözəllil və evdarlıq qadınının prioritetləri kimi dayadılır, düzdür. Lakin, neçə qadın bunu sorğulayıb xəyallarının ardınca getməyə həvəs göstərir? Çox az.
Həvəs göstərir deyirəm, gedir demirəm. Çünki, bizim kimi coğrafiyalarda “mən isyankaram hər şeyi rədd edib öz yolumu Seçirəm” havalarına girməyin o qədər də real olmadığını və dəhşətli sonunun görürəm ki gəlir bu yenə kəsilən qanad mövzusuna. Həyat sözlük deyil, qanunlar fərqli işləyir.

abituriyent olan vaxt imtahana 1 ay qalmış kursun yataqxanasına çağrılmışdıq dərs çalışmaq üçün. Etüd saatlarımız arası fasilədə 4.qruplar filan söhbət edirik. Bir savadlı qız var 650 yuxarı toplayır, tibb üniyə hazırlaşır. Sözarası əslində mühəndis olmağı daha çox istədiyini dedi.
- Niyə ona hazırlaşmırsan bəs?
+ Birdən sabah getdiyim evdə qoymazlar.
Özümdən asılı olmayaraq dəqiqələrcə gülmüşdüm, bu qədər bilikli və çalışqan bir insanın bu düşüncədə olmağı qəribə gəlirdi. Niyə gülürsən, qadının öz yeri var da kimi bir şey demişdi, deyəsən. incimişdi.

Gələcəyini azərbaycanda bir mühəndis qadın olaraq görməməkdə haqlı idi, amma bunu olduğu kimi qəbullanması, sorğulamaması problem idi.

Qısası; nə buna tam şərait yaradılır, nə də qadınların bir çoxu böyüdüyü mühit, ekonomik və s. Faktorların təsiri ilə bunu tələb edir.

Yüksək inkişaflı ölkələrə gələndə isə bu sahələrdə bolluca qadın var. Cinsiyyət önəmli deyil. Beyin+ önyarğısız cəmiyyət + adambaşlı dövlət gərəklidir.

2. 1. əvvəla stem=science, technology, engineering and mathematics

başlığın tam versiyası: qadınların elm, texnologiya, mühəndislik və riyaziyyat sahələrində kişilərdən daha az təmsil olunması. sözlükdə dahi qadınlar başlığını görəndən sonra yazmaq qərarına gəldim.

feministlər iddia edirlər ki, qadınların kişilərdən daha az bu sahələrdə təmsil olunma səbəbi cinsi diskriminasiyadır. və hətta bununla bağlı bir çox ölkədə universitetlərin qəbul proqramlarına yenidən baxılır. dövlətlər qadınları bu sahələrə yönləndirmək üçün durmadan müxtəlif proqramlar yaradırlar. ancaq statistikalar bizə əksini deyir. yəni diskrimasiya mövzusunun artıq mübahisəli olduğunu fikirləşirəm. biraz araşdırma apardım və 1970 ci ildən bu yana qadınların ümumiyyətlə akademiyada təmsil olunması ilə bağlı müxtəlif statistikaları qeydə alan məqalələr tapdım. həyat elmlərində (life sciences) bütün master dərəcələrinin yarısı, phd dərəcələrinin isə 52 faizi qadınlara verilir. sosial elmlərdə (social sciences) phd dərəcəsinə sahib olanların 52 faizi, həkim psixoloqların 71 faizi, həkim veterinarların isə 77 faizi qadınlardır. 1970 ci ildən əvvəllər bu statistikalar daha aşağı idi. məsələn, həyat elmlərində phd dərəcələrin sadəcə 13 faizi qadınlara verilirdi. 40 ildən çox bir zaman ərzində qadınların həyat, sosial və tibb elmlərində təmsil olunmasının bu qədər sürətli artması ancaq nümunə olaraq bugün saf riyaziyyat sahəsində işləyən qadın faizinin 8 faiz, 8.5 faiz, qadın professor faizinin isə 10 faizdən aşağı olması diskriminasiya iddiasını zəiflədir.

yəni 1970 ci illərdən sonra bütün inkişaf etmiş ölkələrdə qadınlara qarşı akademik diskriminasiya get-gedə zəifləyib (və nəticə olaraq qadınlar sosial, həyat və tibb elmlərində daha çox təmsil olunmağa başlayıb və hətta say etibarilə kişiləri üstələyiblər) ancaq elm, texnologiya, mühəndislik və riyaziyyat sahələrində eyni sürətli artımı müşahidə edə bilməmişik. qısa olaraq diskriminasiya iddiasını rədd edirik. heç artım olmayıb? olub. 2001 ci il statistikalarına görə riyaziyyat bakalavr dərəcələrinin 48 faizi, phd dərəcələrinin isə 29 faizi qadınlara gedib. ancaq bu göstəricilər kişilərə nisbətən çox azdır. 1993-2003 cü illərdə ortalama olaraq doktorluq dərəcələri alanların 13.1 faizi, dosentlərin isə 21.5 faizi qadınlar idi. 1976 cı ildə fizika fakultəsində işləyən qadın faizi sadəcə 7.5 faiz, mühəndislərin faizi isə 1 faizdən aşağı olmasına baxmayaraq, 2006 cı ildə eyni faizlər 16 faizə qədər artıb. qadınların kişilərə nisbətən bu sahələrdə daha az təmsil olunmasının səbəbi bundan əvvəl rədd etdiyimiz diskriminasiya, bioloji və sosio-mədəni kimi üç faktor ilə əlaqələndirilir.

bioloji faktor şəxsən mənə uzaq gəlir. çünki əgər genderlər arası fərqin səbəbi bioloji olsa idi 1976 və 2006 cı illər arasında artım müşahidə etməzdik. hər halda səbəb bioloji ola bilməz çünki bunlar bir neçə on illiyin içində dəyişmir. deməli məsələ sosio-mədəni səbəblərlə bağlıdır.

əvvəlcə qadınlara qarşı elm sahələrində tarix boyunca olmuş diskriminasiyalara baxaq.

“substantial research shows that resumes and journal articles were rated lower by male and female reviewers when they were told the author was a woman; similarly, a study of postdoctoral fellowships awarded showed that female awardees needed substantially more publications to achieve the same competency rating as male awardees”

qısaca 1933 cü illərdə aparılan bir çox araşdırmalar bunu göstərir ki, qadınların müxtəlif peer review jurnallara göndərdikləri məqalələr jurnal editorları tərəfindən ciddiyə alınmır, jurnallar qadınların müəllifi olduğu məqalələri müxtəlif bəhanələrlə rədd edir, doktorantura sonrası iş üçün müraciət edən qadın elm adamları isə bu dəfə də az məqalə yayınlama səbəbi ilə təqaüd ala bilmir, təhsillərini yarımçıq qoymalı olurlar. məsələn, otuzuncu illərdə doktorant kişilər universitetlərdə işə girmək üçün üç məqalə yayınlamalı olduqları halda, qadınlar üçün bu tələb iyirmi məqalə idi. və təbii ki, yazdığı bircə belə məqalə ciddiyə alınmayan qadın üçün iyirmi məqalə yayınlamaq qeyri-mümkündür. bu təkcə saf elmlər üçün yox eyni zamanda digər tətbiqi elmlər üçün də belə idi. qadınlara daha kiçik, əlverişsiz labaratoriya otaqları, daha az araşdırma qaynaqları, daha az maaş imkanları tanınırdı. bu diskriminasiyanın ən böyük qurbanlarından biri sophie germain olub. sophie germain məqalələrini müxtəlif kişi adları ilə yazıb və daha sonra legendre tərəfindən kəşf olunub. legendre sophie ilə görüşənə qədər onun qadın olduğunu bilməyib * sophie germain olmasaydı ədədlər nəzəriyyəsinin vəziyyəti nə olardı düşünmək belə istəmirəm.

ancaq qadınlara qarşı akademik diskriminasiya uzaq keçmişdə qalıb. (ən azından inkişaf etmiş ölkələrdə) indi məqalə müəllifləri jurnal editorları tərəfindən bilinmir, heç bir siyasi düşüncə, inanc, gender fərqliliyi məqalənin dəyərləndirilməsində əhəmiyyət təşkil etmir, universitet qəbul komissiyaları qadınlara və azlıqlara, fərqliliklərə (lgbt, fərqli dinlər, irqlər və s.) qarşı diskriminasiya olmasın deyə yenidən tərtib olunub, hal-hazırda elm adamlarının çoxu liberal, sol düşüncələrə daha yaxın insanlardır və aralarından çox az qadın düşməni, irqçi, mühafizəkar insan görmüşəm. jurnalların diskriminasiya etmədiyi ilə bağlı kifayət qədər çox qaynaq var. journal of biocreography də whittaker tərəfindən yayınlanan məqalədə bu statistikalara baxmaq olar.

məqaləyə görə jurnallara həm qadın həm də kişilər tərəfindən göndərilən 1140 əlyazması/manuscripts (məqalə rəsmi jurnalda yayınlanmadığı halda buna əlyazması deyirik) incələnib və əlyazmalarının qəbul-rədd sayları çıxarılıb. kişi və qadınlar arasında heç bir fərq görülməyib. məqalədən alıntı edirəm:

we attempted to assign gender to each paper on the basis of the first name of the corresponding author [as this was the name associated with the paper in the database]. ınitially, like ref. [1], we were unable to assign gender in 30% of cases [which of itself raises some doubts on the likelihood of gender bias in reviewing]. we then assigned gender to all but 67 of these ‘unknowns’ using web-based resources, producing a final data set of 1140 manuscripts [94% of the initial data set]. analysis of this data set showed there to be no difference in the acceptance/rejection ratio for papers submitted by male and female corresponding authors [x2 = 1.0637, p = 0.3024] .

təkamül nəzəriyyəsi ilə bağlı müxtəlif jurnallar qarşılaşdırılıb və bu jurnallara kişilər və qadınlar tərəfindən göndərilən 2860 əlyazmanın qəbul-rədd faizləri arasında gender fərqliliyinə görə heç bir diskriminasiya tapılmayıb. başqa istinad məqalələrini yazının sonunda verəcəm. digər bir diskriminasiya iddiası da qadınlara daha az təqaüd verilməsidir. bunu başqa bir başlıqda yazacam. (baxma: universitet müraciətlərində qadınlara qarşı diskriminasiya iddiaları)

qadınların hal-hazırda elm sahələrində kişilərdən daha az təmsil olunma səbəbləri akademik diskriminasiya və bioloji yox fikrimcə ailə, uşaq yetişdirmə, yaşam tərzi və qadınların özlərinin könüllü və yaxud həyat şərtləri səbəbilə məcbur qalaraq fərqli karyera seçmələridir . hələ bunun yeniyetmə yaşlarında olan problemlərini demirəm. http://ucfamilyedge.berkeley.edu/ - bir çox universitetin öz daxili araşdırmalarına əsasən üstdəki nəticəyə gəlmək daha məntiqlidir. fakultələr yeniyetmə yaşlarında seçilir və eynən kişilər qədər uğurlu nəticələr göstərən qadınlar da dəqiq, texniki sahələr yerinə daha çox sosial, tibb elmlərini seçirlər. riyaziyyat bakalavr təhsili alan və kişilər qədər və onlardan yüksək nəticələr göstərən qadınlar belə təhsillərini davam etdirmirlər. riyaziyyat fakultələrinin dərs saatları, fakultə işləri və tədqiqat aparmağın yaratdığı stress, apardığı zaman qadınlar üçün mövcud ailə vəziyyəti ilə uyuşmur. ən sadə olaraq bir qadının uşaq doğması əgər akademik karyera fikirləşirsə həm tədqiqat işinə həm də universitetdəki vəzifələrinə ciddi təsir göstərir. ailənin qadınlardan gözlədiyi həyat akademik karyera ilə uyuşmur və araşdırmalara görə gündəlik iş saatları, erkən doğum edən qadına olan psixoloji təzyiqlər və çətin sahələrdə akademik karyera seçməmək arasında korrelyasiya var. məsələn hazırda bir sıra universitetlər qadınlar üçün xüsusi iş saatlarının düşünülməsi, uşaq sahibi qadınlar üçün akademik məsuliyyətləri azaltmaq və s. üzərində çalışırlar. buna qadınlar üçün finansial təqaüdlərin artırılması da daxildir. bayaq link verdiyim uc berkeley family edge nümunə ola bilər bu dediyimə.

əlavə: bəzi iddialara görə qadınların stem sahələrdə daha az təmsil olunma səbəblərindən biri də queen bee effektidir. gələcəkdə bu haqda daha ətraflı yazarıq.

qeyd. entry əvvəllər yazılmışdı. təkrar yazıram.

istinadlar:
ceci sj, williams wm (2010) the mathematics of sex: how biology and society conspire to limit talented women and girls (oxford univ press, new york).
ceci sj, williams wm, barnett sm (2009) women's underrepresentation in science: sociocultural and biological considerations.
psychol bull 135:218–261. hill c, corbett c, st. rose a (2010) why so few? women in science, technology, engineering, and mathematics (amer assoc univ women, washington, dc)
və ya http://www.aauw.org/research/why-so-few/ understanding current causes of women's underrepresentation in science (əsas)
whittaker rj (2008) journal review and gender equality: a critical comment on budden et al. trends ecol evol 23:478–479, author reply 480. tregenza t (2002) gender bias in the refereeing process? trends ecol evol 17:349–350.

qadınların stem sahələrdə kişilərdən az təmsil olunması

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!