azərbaycan demokratik respublikası
| tarix6,441 | 25 | 73
əjdahalar googlla
timidus
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
--spoiler--
...artıq azərbaycan cümhuriyyəti qurulmuşdu. ancaq təəssüf ki, türkiyə məğlub olduğuna görə ordusunu da azərbaycandan geri çəkməyə məcbur idi. bax belə, talesizliyimiz də bundan sonra başladı. türkiyəli qardaşlarımızın yerinə ingilislər məmləkətimizə girdilər... ingilis əsgərləri sərxoş olub xalqa sataşır, silah satırdılar. baş nazirimiz fətəli xan, ingilis tomsona göstəriş verərək geri çəkilmələrini istəyir... onlar da geri çəkildi.
dövlətimizin böyük bir çatışmayan cəhəti ali təhsil görmüşlərin azlığı idi. buna səbəb isə elmlə bağlı təhsilin rus dilində tədris olunması idi. türk dilində (azərbaycan dili nəzərdə tutulur) yazıb oxuyanların təhsil səviyyəsi aşağı idi. bunların dövlət idarələrində fəaliyyəti mümkün deyildi. təəssüf ki, bütün dairələr öz işlərini rus dilində görürdülər. bu vəziyyət "milli" olması lazım olan bir dövlət üçün çox pis nəticələr verə bilərdi, verdi də...
bir türk dövləti olduğumuz halda bakı'da küçə adları keçmişdə olduğu kimi rusca yazılı qalmışdı. azmış kimi rus çarı'nın türk düşməni olan generalı sisyanov'un heykəli də bakı'da bir parkda qoyulmuşdu. o biri tərəfdən başçı olmağa can atan hər kəs bir partiya qurmaq həvəsində idi. azərbaycan'ın son günlərinə yaxın ölkədə 18 partiya mövcud idi.
ruslar məmləkətimizi sakit yaşatmaq niyyətində deyildilər. məmləkətimizə ruslar, rusiya'da təlim görmüş gözəl rus qızlarını cəlb etməklə işə başladılar. bunlar xidmətçi kimi bütün dövlət və azərbaycan'ın say-seçmə insanlarının evlərinə girməyə müvəffəq olurdular. bu arada, yəhudi qızları da rusların göstərişi ilə bakı'ya gəlirdilər. müstəqilliyimizə qəsd üçün ruslar hər iki millətdən istifadə edirdilər.
...məmləkətdə vəziyyət ağırlaşırdı. nəsib bəyin lider olduğu "türk ədəmi mərkəziyyət federalist partiyası" *məhəmməd əmin rəsulzadə*'nin "yeni müsavat" partiyası ilə birləşərək iş başına keçmişdi, məclisdəki çoxluq ona məxsus idi. bu məclis həqiqi seçki əsasında toplanan bir məclis olmadığından, millətimizin həqiqi fikrini də təmsil etməkdən çox uzaq idi. seçki olacaqdı amma rus ordusu buna imkan vermədi.
1920'ci ilin aprel ayında türkiyəli baha səid adlı zabit və onun hərbi dəstəsi ölkədə təbliğat aparırdı ki, güya rus ordusu azərbaycan'a daxil olaraq, türkiyə'nin köməyinə gedəcək. bunun doğru və ya səhv olmasını dərk edə bilmədim. amma ölkədə belaruslar, yəhudilər, ermənilər hamısı əl ələ verərək respublikamızı dağıtmağa can atırdılar.
...28 aprel sübh çağında məclis fövqəladə iclas çağırıb və idarəçiliyi yerli kommunistlərə verməyi müzakirə etmişdi. hakim partiya iqtidarı kommunistlərə vermişdi. nəticədə, vətən xainlərin əlinə keçmişdi. şayiə yayılmışdı ki güya kommunistlər hakimiyyətə gəlmiş və rus ordusunu özlərini qorumaq üçün ölkəyə çağırmışdılar. sözdə, azərbaycan müstəqil olaraq qalacaqdı, sadəcə rejim dəyişəcəkdi. bu yalana inananlar da var idi... türkiyəli əsirlərdən yaradılan baha səid'in ordusu da kommunistlərin tərəfinə keçmişdi.
...rus ordusu bakı'ya daxil olandan sonra bizimlə üzbəüz evdə rus qadın mənə "axır ki, rus çəkməsinin qoxusu duyuldu!" demişdi. lakin rusların təşkilatı yerləşmək üçün ev axtaranda bu qadını evindən atdı. məndə ona "necədir rus çəkməsinin iyi duyulurmu?" dedim.
ertəsi gün milli məclisə getdim. dirəyində, hələ də yellənən üçrəngli bayrağımıza baxanda məni ağlamaq tutdu. vətən xainləri hələ də onun kölgəsindən xalqa yalanlar söyləməyə davam edirdi. artıq iş işdən keçmişdi, türkiyə'yə yardımdan bəhs edən yox idi.
bir dəfə milli məclisin binasına girdim. əsas məqsədim endiriləcək bayrağımızı gizlincə götürüb saxlamaq idi. lakin etibar ediləcək kimsə yox idi. binanın tirinə çıxmağa imkan yox idi. aşağı enəndə, məclis küçəsindən keçən rus hərbi dəstəsinə baxdım. sanki quldur sürüsü idi. ac, yalavac, səfil, cır cındır geyimdə...
ölkədə qıtlıq yaşanırdı. mağazalar bağlanmışdı, çörək növbəsi yaranmışdı. azərbaycan'ın sərvəti olan neft rusiya'ya daşınırdı. ölkədə lampa yandırmağa yanacaq tapılmırdı...
--spoiler--
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
#164766
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
bəzi tarixçilər adr, bəziləri axc yazır. bəs bunların hansı düzdür?
bbc azərbaycanca bunu o dövrü tədqiq edənlərdən soruşub.
altay göyüşov (tarixçi alim):
hər ikisi düzdür. əslində, o dövrün sənədlərində "azərbaycan cümhuriyyəti" kimi qeyd edilib. ancaq respublikanın demokratik olması "istiqlal" bəyannaməsində xüsusi olaraq qeyd edilir.
bəyannamənin 2-ci maddəsində göstərilir ki: "müstəqil azərbaycan dövlətinin şəkili-idarəsi xalq cümhuriyyəti olaraq təqərrür ediyor."
sonrakı maddələrdə də "azərbaycan xalq cümhuriyyəti" deyə təkrar olunub.
rus dilinə isə "azerbaydjanskaya demokratiçeskaya respublika" kimi tərcümə edildi və qısadılmış adr yazıldı. o dövrdə bəzi sənədlər, yazışmalar rus dilində aparılırdı. onda axc-ni adr kimi qeyd edirdilər. "cumhuriyyət" sözünü "respublika", "xalq" sözünü isə "demokratiya" kimi tərcümə etmişdilər.
istiqlal bəyannaməsinin fransızca mətnində axc demokratik respublika kimi tərcümə olunur
cəmil həsənli (tarixçi alim):
"respublika" sözü kimi o dövrdəki azərbaycan-türk dilində "cümhuriyyət" işlənirdi. sovet dövründə cümhuriyyət sözü leksikondan çıxdı.
o cümlədən, sovet dövründə azərbaycan xalq cümhuriyyəti haqqında yazılan kitabların, məqalələrin əksəriyyəti rus dilindədir.
rus dilində yazıldığı üçün axc də adr kimi qeyd edildi və beləcə, ictimai fikirdə daha çox qaldı.
amma cümhuriyyətin ərəb əlifbası ilə yazılmış ilk sənədində dövlətin adı azərbaycan xalq cümhuriyyəti kimi göstərilib.
azərbaycanın nümayəndə heyətinin prezidenti əlimərdan topçubaşovun paris sülh konfransına ünvanladığı məktublarda azərbaycanın adı fransızca azərbaycan respublikası olaraq yazılıb.
şirməmməd hüseynov(jurnalist-tədqiqatçı):
dövlətin adı azərbaycan xalq cümhuriyyətdir, sənədlərdə bu cür göstərilib. vaxtilə rus dilinə düzğün tərcümə edilməyib.
indi təsəvvür edin, çin xalq respublikası var, kim onu "kitayskaya demokraticeskaya respublika" adlandıra bilər? tərcümə edilir: "kitayskaya narodnyaya respublika".
heydər əliyevin vaxtında televiziya ilə çıxış elədim, dedim ki, azərbaycanda adr adında dövlət olmayıb.
heydər əliyev milli arxiv idarəsinin o vaxtkı rəhbəri ataxan paşayevi yanına çağırıb ki, orijinalı mənə gətirin. istiqlal bəyannaməsini ona aparıblar, oxudub ki, orda dövlət azərbaycan xalq cümhuriyyəti adlandırılır.
ondan sonra dedi ki, bəs niyə demokratik respublika adlandırırsız. bundan sonra onun axc ilə bağlı sərəncamlarında azərbaycan xalq cümhuriyyəti yazıldı.
hesab edirəm, dövlətə nə ad veriblərsə, o adla da adlandırılmalıdır.
(c) *bbc azərbaycanca*
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
(c) yadigar sadıqov - *meydan tv*.
bir zamanlar çar rusiyasının, sonralar isə sovet ittifaqının tərkibinə daxil olan bir çox ölkə ilk müstəqilliklərinin 100 illiyini qeyd etməyə hazırlaşırlar. o zaman çar rusiyasında baş verən siyasi kataklizmlər imperiyanın müvəqqəti də olsa çöküşünə, ucqarların müstəqilləşməsinə səbəb oldu.
bu ölkələrdə maraqlı proseslər gedirdi. yeni dövlət quruculuğunda geniş xalq kütlələrinin iştirak etdiyini söyləmək olmaz. prosesdə əsasən ictimai-siyasi elita iştirak edirdi. yaradılan dövlətlər də həmin elitanın siyasi görüşlərinə uyğun idi.
məsələn, orta asiya xalqları tələm-tələsik feodalizmə üz tutdular. zatən burada bəzi ərazilərdə yarımmüstəqil xanlıqlar qalmaqda idi. digər dövlətlər isə respublika üsul-idarəsinə üstünlük verdilər. hətta əvvəlcə monarxiya, sonra isə respublika quruluşunu seçənlər oldu.
litvada əvvəlcə krallıq yaradılması, taxta isə almaniyanın hakim xanədanına mənsub bir şahzadənin oturulması nəzərdə tutulurdu. lakin müəyyən səbəblərdən, o cümlədən, almaniyanın birinci cahan savaşında məğlubiyyətindən dolayı bu plandan imtina edildi, respublika quruldu.
yaradılan respublikaların eyni səviyyədə olduğunu söyləmək olmazdı. hüquq və azadlıqlar, hakimiyyət bölgüsü və digər dəyərlər baxımından xeyli fərqlər vardı. bu baxımdan azərbaycan demokratik respublikası müsbət mənada xüsusilə fərqlənirdi. ilk cümhuriyyətimizin bu fərqlilikləri 100 il sonra ölkədə azadlıq uğrunda mübarizə aparan insanlar üçün güc mənbəyi olaraq qalmaqdadır.
azərbaycan demokratik respublikasının özəlliklərinə bələd olmayanlar üçün onun cəlbediciliyini anlamaq çətindir. və yaxud, tam anlamaq çətindir. kimisi üçün sadəcə müstəqil dövlət olduğuna görə əzizdir. kimisi üçün isə imperiyanın çöküşü nəticəsində meydana çıxmış qurumdur.
lakin cümhuriyyətin əsas özəlliyi onun sadəcə müstəqil dövlət olmasında deyil. həm də necə dövlət olmasındadır məsələ.
ilk cümhuriyyətimiz inanılmaz dərəcədə ağır şərtlər altında yaradılmışdı. dövlət adına heç bir şey yox idi. nə dəqiq ərazisi var idi, nə idarəetmə strukturları, nə də atributları. təkcə müəssislər məclisinə keçirilən seçkilərin nəticələri əsasında təsis olunmuş milli şura vardı. və bu milli şuranın üzərində yoxdan bir dövlət yaratmaq vəzifəsi dururdu.
təbii ki, cümhuriyyət dövrü də tarixin digər dövrləri kimi nöqsanlardan xali deyildi. olduqca əlverişsiz xarici və daxili şərtlər hökm sürürdü. müstəqillik elanından sonrakı 4 ay ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası uğrunda mübarizəyə - bakının və xəzərsahili digər ərazilərin qurtuluşuna həsr olundu.
ilk mühüm vəzifənin öhdəsindən uğurla gəldikdən sonra yeni problem ortaya çıxdı. birinci cahan savaşının qalib dövlətləri bakı neftini nəzarətə götürmək üçün şəhərin ingilislər tərəfindən işğal olunması barədə razılığa gəldilər. 1919-cu ilin yazında ingilislər getdilər, lakin qırmızı rusiya tərəfindən permanent təcavüz təhlükəsi var idi. ermənistanla ərazi konfliktləri də xroniki şəkil almışdı.
ölkədə dəhşətli dərəcədə kadr çatışmazlığı hiss olunurdu. nə sənaye mütəxəssisləri yetərli idi, nə kənd təsərrüfatı.
təhsil, səhiyyə, hərbi və digər sahələrdə də vəziyyət eyni idi. yeganə normal vəziyyətdə olan neft sənayesi idi.
lakin neftin də ixrac və satış əlaqələrini yenidən bərpa etmək lazım idi.
azərbaycan demokratik respublikası bu dərəcədə ağır şərtlər altında yaradılırdı. bu şərtlərə baxanda nəticələr həqiqətən möhtəşəm idi. lakin digər sahələrdəki nəticələri bir kənəra qoysaq, üstündən 100 il keçəndən sonra azərbaycanda azaqlıq uğrunda mübarizə aparan insanlara mənəvi güc verən əsas amil cümhuriyyətin demokratik mahiyyəti idi.
dövlətdə hakimi-mütləq bütün siyasi partiyaların və xalqların təmsil olunduğu parlament idi. burada siyasi və milli mənsubiyyət əsasında 10 fraksiya fəaliyyət göstərirdi. hökumət parlament qarşısında məsuliyyət daşıyırdı və onun etimadından asılı idi.
nə parlament, nə hökumət hansısa şəxsin nüfuzu altında fəaliyyət göstərmirdi. halbuki zaman o zaman idi ki, avropada belə şəxslərə söykənən avtoritar və qeyri-insani ideologiyalara əsaslanan totalitar rejimlər bərqərar olurdu.
aydındır ki, nə azərbaycanda, nə də tərkibinə daxil olduğu rusiyada parlamentar təcrübə yox idi. yalnız birinci rus inqilabından sonra 1906-cı ildən etibarən duma fəaliyyət göstərməyə başlamışdı. burada da azərbaycanlıların təmsilçiliyi çoxsaylı deyildi.
birinci dövlət dumasında cənubi qafqazın müsəlman əhalisini 5 nəfər - əlimərdan bəy topçubaşov, əbdürrəhim bəy haqverdiyev, ismayıl xan ziyadxanov, əsədulla bəy muradxanov və məmmədtağı əliyev təmsil edirdilər.
ikinci dövlət dumasına isə fətəli xan xoyski, xəlil bəy xasməmmədov, məhəmməd ağa şaxtaxtinski, zeynal zeynalov və mustafa mahmudov seçilmişdilər.
1907-ci ildə çar hökuməti ii dumanı buraxdı və seçki qanununa mürtəce dəyişikliklər etdi. bundan sonra azərbaycanlılar cəmi 1 nəfərlə təmsil olunurdular. bu təmsilçi iii dumada xəlil bəy xasməmmədov, iv dumada isə məmməd yusif cəfərov idi.
bu qədər məhdud təcrübəyə baxmayaraq azərbaycan parlamentində yüksək diskussiya və polemika, eləcə də konsensus mədəniyyəti müşahidə olunurdu. parlament iclaslarının stenoqramı ilə tanış olduqca bu mədəniyyəti yalnız çoxəsrlik parlamentar təcrübəyə malik ölkələrlə müqayisə etmək olar.
avropa ölkələrindən bəziləri təkpartiyalı sistemə keçdikləri bir dövrdə azərbaycanda çoxpartiyalı koalisyon hökumət fəaliyyət göstərirdi. düzdür, 23 ay ərzində 5 hökumətin dəyişməsi o qədər də sevindirici nəticə sayıla bilməz. lakin yeni yaranmış və demokratiya yolunu tutmuş dövlət üçün belə hal qeyri-adi sayılmamalıdır.
bəzən azərbaycan demokratik respublikasının “aşırı demokratiya” səbəbindən süqut etdiyi haqqında yanlış fikirlərə rast gəlmək olur. halbuki, bu süqutun yeganə bir səbəbi vardı – rus işğalı. kifayət qədər hərbi potensialı olmayan bir ölkədə avtoritar və ya totalitar bir dövlət qurulsaydı belə, təcavüz etmiş 72 minlik azman bir qüvvəyə uğurlu müqavimət göstərmək mümkün olmayacaqdı.
əvəzində isə cümhuriyyətimizlə indiki kimi qürur duya bilməyəcəkdik. həm də təcrübə göstərir ki, kiçik dövlətlərin işğalı daha çox beynəlxalq şərtlərdən asılı olur. ötən əsrin əvvəllərində beynəlxalq şərtlər sovet rusiyasına imperiyanın sərhədlərini böyük ölçüdə bərpa etməyə imkan verdi. yenidən işğal olunan ərazilər arasında demokratiki də vardı, qeyri demokratiki də. o səbəbdən də süqutun səbəbini “aşırı demokratiya”da axtarmaq doğru deyildir.
qürur duyulacaq başqa bir cəhət isə hakim elitanın heç bir korrupsiya skandalına bulaşmamasıdır. hətta sovet işğalından sonra istintaq orqanları belə bu yöndə cümhuriyyət xadimlərinə heç bir ittiham irəli sürə bilmədilər. atasının nəsib bəy yusubbəyliyə yazdığı “baş nazirsən, yenə məndən pul istəyirsən” məzmunlu məktubu isə hər şeyi bütün faktlardan daha aydın deyir.
məhz belə işıqlı faktlar bu gün azərbaycanda azadlıq və demokratiya uğrunda mübarizə aparan, diktatura və korrupsiyaya qarşı yorulmadan savaşan insanları hər şeyi dəyişməyin mümkünlüyünə inandırır. cümhuriyyət bun insanların qürur və güc mənbəyidir. mövcud iqtidarın bəlkə də təhtəlşüur səviyyəsində bunu anlayır və cümhuriyyətə, onun xadimlərinə yumşaq desək, soyuq münasibət buradan qaynaqlanır.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
(c) *meydan tv*
indiki azərbaycan 1918-ci ildə yaradılmış azərbaycan xalq cümhuriyyətinin varisidir. bu, 1991-ci il oktyabrın 18-də qəbul edilmiş “müstəqillik haqqında konstitusiya aktı”nda qeyd olunub. varis olaraq himn, gerb, bayraq axc-dən qəbul edildi. bəs cümhuriyyətin müdafiə etdiyi demokratik dəyərlər necə, bugünkü azərbaycan ona varislik edir?
ölkə başçısı ilham əliyev deyir ki, “bugünkü azərbaycan, müstəqil azərbaycan azərbaycan xalq cümhuriyyətinin varisidir və biz axc-nin bütün demokratik ənənələrinə sadiqik və bu ənənələri yaşadırıq."
bəs tarixçilər necə düşünürlər? indiki azərbaycan axc dövründəki demokratik dəyərləri daşıyır?
tarixçi altay göyüşov: “cümhuriyyət eyni zamanda respublikadır, demokratikdir, yəni məqsədi bundan ibarətdir ki, bütün siyasi spektr burada tərənnüm olunur. siyasi idarəçilik insanların iştirakı ilə həyata keçirilir. bu nöqteyi-nəzərdən indiki azərbaycan heç bir halda o dövrkü axc ilə müqayisə olunmur. biz müstəqilliyi elan eləmişik, amma demokratik respublikanı bərpa eləməmişik. bu gün mövcud olan dövlətdə heç bir halda demokratiyanın “d” hərfinin heç başlanğıcı da yoxdur. heç əsası da yoxdur, heç bir şeyi yoxdur."
tarixçi, milli şura sədri cəmil həsənli : “hökumət parlamentin rəyin alanda görəvdə qalırdı, almayanda qalmırdı. amma indi azərbaycan hökuməti dünyada yeganə hökumətdir ki, ümumiyyətlə onun tərkibi parlamentdə təsdiq edilmir."
fətəli xan xoyskinin parlametdə ilk çıxışından : hökumət çalışmışdır ki, öz nüfuzunu millətin gözündə itirməsin. biz xahiş edirik ki, nöqsanlarımızı bizə göstərəsiniz, tənqidə ixtiyarınız var və tənqid xeyirli şeydir.
indiki respublikadan fərqli olaraq cümhuriyyət parlamentli respublika idi. parlamentdə müxtəlif partiyaların təmsilçiləri yer alırdı. məsələn,“müsavat", "əhrar", "sosialist", "ittihad" partiyaları.
tarixçi altay göyüşov: “həmin o iqtidar-müxalifət münasibətləri tamamilə konstruktiv şəkildə davam edirdi. hərçənd ki, tənqidlər çox sərt olurdu və tənqidlərin nəticələri də olurdu. bu, indiki ilə heç bir halda müqayisə olunmur. bizim parlamentimiz yoxdur. bilirik ki, parlamentimiz təyin olunur. deyə bilərlər ki, bəli, o vaxt seçkilər də birmənalı deyildi, daha çox müəssislər məclisinə seçkilər əsasında formalaşırdı. düzdür, amma hər halda bu seçki idi”.
1919-cu il 14 aprel parlament müzakirələri: məbus əfəndilər! hürriyyəti-kəlam, hürriyyəti-mətbuat, hürriyyəti-ictimai, mədəni və demokratik bir dövlət təşkilinin şəraiti əsliyyəsindədir. bu xüsusda zənn edirəm hər kəsdən biz irəli getdik. azərbaycanda görülən bu hüriyyətlər dünyanın heç bir tərəfində mövcud deyildir. hökumət, təbii, müqəddəs olan bu hürriyyətləri mühafizə edəcəkdir.
baş nazir nəsib bəy yusifbəyli
nəsib bəyin söz açdığı ifadə, mətbuat azadlığı indiki azərbaycanda problemli məqamdır. 2005-ci ildən başlayaraq jurnalist elmar hüseynov, rasim əliyev, publisist rafiq tağı öldürülüb. elmar hüseynovun və rafiq tağının qatilləri illərdir məsuliyyətə cəlb edilmir. 10 nəfər jurnalist də hazırda həbsdədir.
həbsdə olan jurnalist əfqan muxtarlının məhkəməki “son söz”ündən: “mehman qələndərlini öldürdünüz, mənim dostumu. gürcüstanda mənimlə birlikdə aksiyalarda iştirak edən blogger-kürdəxanı həbsxanasında öldürdünüz vicansızcasına. adamın qanını batırdınız. mən onlara baxanda şanslı adamam. məni tutub saqoreci rayonunda çöllüyə aparmışdılar, gözümü açanda elə bildim ki, öldürəcəklər. dedim, bıçaqla vurma, güllə ilə vur. mən fikirləşirdim ki, öldürəcəklər, heç vecimə də deyildi. sadəcə bıçaq yarası ağır olur, dedim güllə ilə vur”.
1919-cu il 14 aprel parlament müzakirələri: nəsib bəy yusifbəyli :
əqidə və vicdana aid məsələlər üçün demokratik cümhuriyyətimizdə kimsə təqib ediləməz.
26 noyabr 2015-ci ildə hökumət qurumları nardaranda əməliyyat keçirdi. əhalisinin əksəriyyəti dindar olan qəsəbədə atışmalar eşidildi. sakinlər namaz vaxtı mebel maşınından düşən üzümaskalı, silahlı şəxslərin həmin evə basqın etdiyini deyirlər. evdə baş verən atışma nəticəsində 2 polis, 4 nəfər sakin həlak olub, 60-dan çox şəxs saxlanılıb.
tarixçi cəmil həsənli: “ümumiyyətlə tarixin qəribə bir təzahür formasıdır ki, 1928-ci ilin azərbaycan hökuməti də, 1918-ci ilin ilk azərbaycan parlamenti də indiki azərbaycan dövlətindən və indiki azərbaycan parlamentindən daha müasirdir. ümumiyyətlə, tarixdə belə hala təsadüf edilmir”.
23 aylıq fəaliyyət dövründə cümhuriyyətdə 5 hökumət formalaşıb. parlament iclaslarında korrupsiya ilə bağı səmərəli mübarizə aparılmadığı ilə bağlı mübahisələrə rast gəlmək olur. altay göyüşov deyir ki, onlar bunun üstündə fətəli xan xoyski hökumətini istefaya göndərə bildilər, amma bu indiki azərbaycanda mümkün deyil.
tarixçi altay göyüşov: “cümhuriyyət dövründə korrupsiya olubmu? bəli, korrupsiya elementləri var idi. hökumətdə də var idi, tutaq ki, ayrı-ayrı orqanlarda da var idi, amma eyni zamanda ona qarşı müxalifətin aktiv fəaliyyəti var idi. nəticədə hökumətlər istefaya gedirdi. elə bir şey indi var? azərbaycan artıq total şəkildə korrupsiyanın mərkəzlərindən biridir”.
tarixçi cəmil həsənli: bu gün dünyanın harasında natəmiz bir iş axtarırlar, əməl axtarırlarsa, içindən azərbaycan çıxır. amma həmin dövrdə insanlar dövlət büdcəsinə (həmin dövrə ona “beytülmal” deyirdilər. c.h.) müqəddəs bir şey kimi baxırdılar”.
bəs cümhuriyyətçilər yaşasaydılar, indiki azərbaycanda harada yer tutardılar?
tarixçi altay göyüşov: “bu hökumət deyir ki, cümhuriyyətçilər indiki azərbaycanı görüb fəxr eləyərdilər. bir şeyə sözsüz ki, fəxr eləyərdilər, bunu inkar etmək mümkün deyil- müstəqilliyi görərdilər. çünki bu adamların dövründə müstəqillik itirildi. bu, çox böyük zərbədir. amma mövcud quruluşu görsəydilər, nəinki bununla razı olmazdılar, hətta deyərdilər ki, biz belə azərbaycan istəməmişdik. bizim istədiyimiz demokratik respublika idi, mütərəqqi respublika idi yəni dünyada sayılıb-seçilən ölkələrdən biri idi. adı, quruluşu, müasirliyi, cəlbediciliyi ilə, bütün bunlarla seçilən ölkə. siz neyləmisiniz?! qurduğunuzun adı hansı mətbuatı açırsansa, ya korrupsiyada, ya rüşvətvermədə, kimisə tutmaqda, əzməkdə, ancaq pis işlərdə hallanır”.
tarixçi cəmil həsənli: “əgər cümhuriyyətçilər indi yaşasaydılar, yəqin ki, onlar da ilham əliyevin siyasi məhbuslarının siyahısına daxil olardılar”.
fərdləri insan haqlarından məhrum olan millətin sahib olduğu istiqlal o millət nə dərəcədə qüvvətli bir dövlət mexanizmi qursa da, qısırdır, nöqsanlıdır və o dövlət sağlam və möhtəşəm bir həbsxanadan başqa bir şey deyildir.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
(c) *meydan tv*
ilqar məmmədovun cümhuriyyətin 100 illiyi ilə bağlı ünvanladığı məktubda deyilir:
"bugünkü azərbaycan hökuməti dövlətin sahibinin millət olduğu gerçəkliyini tanımır. xarici imperialist havadarlarını təmin edən sülalə diktaturası xalqımızı qorxu mühitində saxlayaraq, onu dünyanın elmi, mədəni, ticari, sosial, texnoloji tərəqqisinin ön sıralarına keçməsinə imkan vermir. yolunu azmış bu hakimiyyətin qorxduğu bir şey vardır. bu da, “millətlərə istiqlal, insanlara hürriyət” ideyasının işığıdır. bu gün 100 rəqəmi həmin o cümhuriyyət işığının gücünü ifadə edir, 95 rəqəmi isə onun qarşısında hörülən neft, qaz və diktat divarının hündürlüyünü ifadə edən ölçü vahidləridir. o divar qanunsuzdur və sökülməlidir. cümhuriyyət bayramınız mübarək!"
ilqar məmmədov 2013-cü ilin yanvarında ismayıllı hadisələrin ilə bağlı həbsə alınıb. o, kütləvi iğtişaşların təşkilində ittiham edilərək, məhkəmənin qərarı ilə 7 il azadlıqdan məhrum edilib.
avropa insan hüquqları məhkəməsi onun həbsdən azad olunması ilə bağlı qərar verib. ancaq o, hələ də azadlığa buraxılmayıb.
üzv ol