+3 əjdaha
1. Son illərdə, dövlətlərin ən böyük çevrə müdafiə kartlarından biri olan yenidən emalın böyük bir hissəsinin mifdən ibarət olduğunu həm dövlətlərin özü həm də insanların bir qismi çox yaxşı bilir. Bununla bağlı araşdırmalar var və hələ də aparılır. Bunun bir hissəsindən danışaraq arxa səhnədə əslində nələr olduğunu gün üzünə çıxartmağa çalışacam.ilk öncə yenidən emala ən çox göndərilən tullantı növlərindən biri olan plastiklərin bilinməsi lazım olan xüsusiyyətlərindən danışaq. Plastiklər istifadə baxımından insanlara rahatlıq təmin edir. Məsələn, elastik quruluşlarına görə asanlıqla istənilən formaya salına bilərlər. Plastik yüksək molekulyar ağırlıqlı, üzvi molekullar və ya polimerlərdən ibarətdir. Plastiklərin bir çox üstünlüklərinin olması, sərmayə sahibləri tərəfindən onu digər xammallara (şüşə) görə daha çox istehsal etməyə yönəldir. Bu üstünlüklərdən ən mühümü həm istehsalın, həm də daşınma xərclərinin aşağı olmasıdır. Plastiklərlə bağlı qeyd edilməli olan başqa bir məsələ plastiklərin böyük ölçüdə təkrar emal oluna bilməməsi və təkrar emal edilməməsidir. Bunun iki mühüm səbəbi var. Birincisi, plastiklərin təkrar emalı çox baha başa gəlir. ikincisi, təkrar emalı çətinləşdirən plastiklərin əksəriyyətində olan bəzi kimyəvi maddələr bu prosesin mümkünlüyünü azaldır. Bundan əlavə, təkrar emal edilmiş plastiklərin keyfiyyətinin aşağı olması mənfəət nisbətini azaldır.
Buna görə də, sərmayə sahibləri tərəfindən irəli sürülən 100% təkrar emal ideyası, istehlak nisbətlərində azalmanın yaşanmaması üçün inşa edilmiş mifdən ibarətdir! Bu səbəblərə görə təkrar emala göndərilən və ya göndərilməyən tullantıların çoxu ya yandırılır, ya okeanlara buraxılır, ya torpağa basdırılır, ya inkişaf etməmiş ölkələrə illegal şəkildə göndərilir, (20-ci əsr bu tərz biabırçı hadisələrlə doludur. Ən önəmlisi, Avropa’nın bu qədər təmiz və yaşıl olma səbəbi, inkişaf etməkdə olan və inkişaf etməmiş ölkələrdir) ya da başqa ölkələrə satılır. Bu kontekstdə tullantıların taleyindən asılı olmayaraq, hər tərəfdən iqlim böhranını tətikləyir və təbiətin məhvinə qapı açır. 1950-ci ildən sonra geniş şəkildə istifadə edilən plastiklərin təkrar emal nisbətlərinə baxdığımızda heç bir ümidverici nəticə görmürük. “Our World in Data” (2018) tərəfindən dərc olunan məqalənin hesabatlarına görə, 1950-ci ildən 2015-ci ilə qədər ümumilikdə 8,3 milyon ton plastik istehsal edilib. istehsal olunan plastik kütlənin 4,6 milyard tonu davamlı olaraq torpağa basdırılır, 0,7 milyard tonu yandırılır, 0,5 milyard tonu isə təkrar emala göndərilir. Bununla belə, təkrar emala göndərilən 0,1 milyard ton plastik hazırda istifadə olunur, qalan 400 milyonun 100 milyonu yandırılaraq atmosferə buraxılır, 300 milyonu isə torpağı doldurmaq üçün təbiətə buraxılır.
2020-ci ildə dərc edilən başqa bir hesabatda, 1950-2020-ci illər arasında istehsal olunan plastik nisbəti 9,2 milyona çatmışdır. Hesabatda diqqəti çəkən başqa bir faktor istehsal olunan plastiklərin yarıdan çoxunun 2000-ci ildən sonra istehsal olunmasıdır. Bundan əlavə, bu tempin davam etdirildiyi təqdirdə 2025-ci ildə 600 milyon tondan çox plastik istehsal ediləcəyi bildirildi. indiyə qədər təkrar emal layihəsinin tam həyat qabiliyyətli olmadığını izah etməyə çalışıldı. Bundan sonra tətbiq oluna biləcək prosesi qeyd etmək olar. Təkrar emal (mümkün olub-olmamasından asılı olmayaraq) müxtəlif çıxarları olan insanları uzlaşdırmaq və mənfəətpərəst kapitalistləri iqtisadi cəhətdən təkmilləşdirmək üçün bir vasitədir. Təkrar emal oluna bilən materiallar toplandıqdan sonra kommersiyalaşdırılır və təkrar emal müəssisələrinə göndərilir. istehsalçılar tərəfindən ikinci dərəcəli xammal kimi götürüldükdən sonra digər məhsullarla birlikdə yenidən satışa çıxarılır. Təkrar emalın əsas məqsədi ətraf mühiti qorumaqdansa, xammaldan asılılığı azaltmaqdır. Müvafiq olaraq, təkrar emalın iqtisadi səmərəliliyi birbaşa bazardakı xammal qiymətlərindən asılıdır. Qiymət aşağı düşərsə, zibilləri təkrar emal etməkdənsə xaricdən gətirmək daha sərfəlidir. Buna görə təkrar emal ətraf mühitin xeyrinə deyil, iqtisadi maraq üçün hərəkət edir
Bütün bunlara baxmayaraq, transmilli şirkətlər və qlobal brendlər təkrar emalın ekoloji böhranın və tullantıların, xüsusən də plastiklərin son həll yolu olduğunu bildirir və bunun üçün taktika yaratmağa davam edirlər. Əslində, bu mövcud böhranı və zibil çirklənməsini həll etməyin yolu plastik istehlakı azaltmaq və plastik istehsalına son qoymaq və həqiqətən təkrar emal edilə bilən materiallardan xammal kimi istifadə etməkdir. Ancaq bu, olduqca bahalı və gəlirsiz bir işdir.
MƏNBƏLƏR
1. Beyazıt, E. ve Yarım, S. (2020) Kırılgan Dünyanın Küresel Sorunu Çöp, Ankara: Gece.
2. Kılınç, i. (2011) Çöp Ekonomisi ya da Atık Dedikleri, Ankara: Epos.
3. Meriç, G. G. (2021) “Sürdürülebilir Malzeme Yönetimi için Plastik Atıkların Kimyasal Olarak Geri Kazanımı”, Özdemir, Y. (der.), Mühendislik Alanında Akademik Çalışmalar, Ankara: Duvar Yayınları.
4. Jacque, M. (2020) “La Crise Du Plastique En Dix Graphiques” https://www.lesechos.fr/in-dustrie-services/energie-environnement/la-crise-du-plas-tique-en-dix-graphiques-1181798 , erişim tarihi: 28 Ekim 2022.
5. Güler i. Ö. ve A. M. Turan. “Kentsel Çevresel Adalet ve Kent Planlaması ilişkisi”, Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, (5): 7-20.
6. Our World in Data. (2018) “Plastic Pollution”, https://ourworldindata.org/plastic-pollution , erişim tarihi: 28 Ekim 2022.