1. Beyin qan dövranının kəskin pozulması formalarından biri. insult dünyada ən çox rast gəlinən ölüm səbəbləri arasında ilk pillələrdədir. Həmçinin əlillik səbəbləri arasında da insult ilk sıralardadır.
Beyin qandaki bütün oksigenin təqribən 20%-nə ehtiyac duyur. Beynin oksigenə ola ehtiyacını ödəmək üçün iri arteriya damarları beyinə oksigeni və bununla yanaşı qidalı maddələri daşıyır. Bu prosseslər fasiləsiz olaraq baş verir. Lakin insult keçirilməsi zamanı bu sistem pozulur və bu qədər oksigenə ac olan bir orqan olan beynin ehtiyacı ödənmir. Sanki beyin boğulur və beyindəki hüceyrələr çox qısa müddət ərzində ölməyə başlayır. insultun əsasən 2 forması ayırd edilir:
işemik insult. insultun ən çox rast gəlinən formasıdır (demək olar ki insult keçirənlərin 75%-i). Boyundan beyinə doğru uzanan, beynin arxa və ön paylarını qidalandıran arteriyalarda baş verən damar tutulması səbəbilə yaranır. Bu da bir neçə formada baş verə bilir. Arteriyalarda qan laxtası və ya lövhəciklərin səbəb olduğu tutulmalar beynin qan dövranının pozulmasına səbəb olur. Qan laxtası aritmiya səbəbilə yaranmış olur adətən və ürəkdən gələrək beyindəki damar divarları arasına ilişib qalır və qan axışının önünü kəsir (embolik forma). Başqa bir halda isə beynin öz qan-dövranı sistemində yaranmış tromblar damarı tuta bilir (trobmolik forma). Bu formanın yaranma səbəbi adətən ateroskleroz olur. Həmçinin damarlarda xolestrin səbəbilə damar tutulmaları baş verə bilər. Beynin həmin nahiyyəsinə qan getmədiyi üçün hüceyrələr ölür. işemik insult keçirmə riski yüksək olan şəxslərə yaşlılar (80 yaş və yuxarısı xüsusilə), kişilər, arterial təzyiqi olanlar, şəkər xəstələri, aritmiyası olanlar, damar daralması olan şəxslər, siqaret çəkənlər, alkoqoliklər aiddir.
Hemorragik insult. Ölüm riski digər formadan daha çoxdur. işemik insultdan fərqli olaraq bu formada damar partlayır və qan toxumalara axmağa başlayır. Adətən yüksək təzyiq səbəbilə yaranan hemorragik insult nəticəsində partlayan damarın qanı beyin toxumalarına axır. Bu forma daha çox rast gəlinəndir. Bir də qanın beyin toxumasından əlavə kəllə qutusundakı digər hissələrə yayılması da görülə bilər. Yəni bu formada qan kəllə qutusuna axır. Hemorragik insult üçün risk qrupu təşkil edən şəxslərə qan xəstəliklərindən əziyyət çəkənlər, beyin şişləri olanlar, beyin damarlarına ziyan vuran avto-immun xəstəliklərdən əziyyət çəkənlər, siqaret çəkənlər və serebrovaskulyar sistem ilə bağlı xəstəliyi olanlar daxildir.
Qeyd: Risk qrupuma daxil olmaq bu insanların 100% insult keçirəcəyi demək deyil. Həmçinin risk qrupunda olmayanlar da insultdan qarantilənmiş deyillər.
insultun ilkin simptomları:
- Danışmaqda çətinlik, başqalarını anlamaqda çətinlik;
- Üzün bir tərəfində, bədənin bir tərəfindəki ətraflarda qıcolma, boşalma və ya zəiflik;
- Bir gözdə və ya hər iki gözdə ani görmə problemi;
- kəskin baş ağrısı, hətta qusma və şüursuzluq;
Əgər anidən bir yaxınınızın insult keçirdiyindən şübhələnirsinizsə belə test edə bilərsiniz:
1. Gülümsəməsini istəyin. insult keçirən şəxsin gülümsəməsi sanki ağzının birtərəfli əyilməsi kimi görünəcək.
2. Qollarını qaldırmağını istəyin. insult keçirən şəxs qollarını qaldırmağa çalışdıqda bir qolu qeyri-iradi olaraq aşağı düşəcək.
3. Sadə bir söz və ya ifadə deyib eynisini təkrarlamağını istəyin. insult keçirirsə sözləri aydın olmayan formada, qarmaqarışıq tələffüz edəcək və ya sizi ümumiyyətlə anlamayacaq. Əgər bunlar varsa təcili yardıma müraciət etmək lazıdır. insult ev şəraitində müdaxilə ediləcək bir xəstəlik deyil.
ilk yardım. insult keçirən şəxs başı qismən yuxarıda qalmaqla uzanmalıdır. insult keçirən şəxsə dərman verməyə, su içirməyə çalışmayın. Udma reflekslərini itirmiş ola bilər bu da xəstənin boğulmasına səbəb olar. Həmçinin şəxsi hərəkət etdirmək olmaz. insult keçirən şəxs mümkün qədər müşahidə edilməli və dəyişkənliklər barədə əvvəlcə təcili yardım həkimlərinə məlumat verilməlidir.