11. "böyük sovet ensiklopediyası"na istinadən 19-cu əsrdə tərkibinə daxil olan etnoqrafik qrupların əsasən gəncədə, daşkəsəndə, gədəbəydə yaşayan ayrımların, azərbaycanın qərbində, gürcüstanda və ermənistanda yaşayan qarapapaqların, azərbaycanın şərqində yaşayan padarların, muğan düzündə yaşayan yarı-köçəri şahsevənlərin, iranın şimalında, qaradağ platosunun ətrafında yaşayan yarı-köçəri qaradağların, iranda yaşayan əfşarların təşkil etdiyi, abbasqulu ağa bakıxanovun gülüstani-irəm * şirvan və dərbənd tarixi haqqında yazdığı əsərində yazılanlara əsasən isə tərkibini Quba və Şirvanda yaşayan Zəngənə, Xəlilli və Kəngərli; Şirvanda yaşayan Qaramanlı, Təkəli, Şamlı və Çakərli; Qubada yaşayan Osallı, Ərşəli, Ustacallı və Qacar tayfalarının; Quba, Dərbənd və Şirvanda yaşayan Bayat qəbiləsinin; Şəkidə, Şirvanda yaşayan Qaraqoyunlu, Xələc və sair bir çox tayfaların təşkil etdiyi, "Кавказский этнографический сборник"-ə əsasən, yuxarıda qeyd olunanlardan əlavə, naxçıvanda yaşayan qismini kəngərlilərin təşkil etdiyi, bütün bunlardan əlavə tərkiblərinə tərəkəmələrin və qızılbaş tayfa birliyində olan bəzi tayfaların da daxil olduğu, bir neçə mərhələdə (birinci minillikdə, səlcuqların gəlişi zamanı, monqolların yürüşlərindən sonra, səfəvilərin anadoludan türkmən qızılbaş tayfalarını gətirməsilə) həm irandakı azərbaycan və ətraf vilayətlərində, həm də müasir azərbaycan respublikasında vaxtilə yaşayan irandilli xalqın türkləşməsində və assimilyasiya olunmasında rol oynamış, eyni zamanda səlcuqlardan bu yana keçən zaman ərzində burada yaşayan irandilli tatların, kürdlərin, talışların bir hissəsini, ərəblərin demək olar hamısını, yerli qafqaz xalqlarının bir hissəsini və s. xalqları özünə assimilyasiya etmiş, " iranica" ensiklopediyasına istinadən bugün iranda da həm özlərinin, həm də digər etnik qrupların türk adlandırdığı, çar rusiyası zamanında isə irandakılardan fərqli olaraq ruslar tərəfindən tatar adlandırılan, bugün etnik * milli olaraq hesab edənlərdən fərqli şəkildə olaraq azərbaycan respublikasında özlərini azərbaycanlı bilən şəxslərin böyük bir hissəsinin etnogenezisində " britannica" ensiklopediyasına, eyni zamanda "bse"-ə istinadən qafqaz albaniyasının yerli qafqazdilli xalqları və atropatenanın yerli irandilli xalqları, hətta mümkündür ki, midiyalılarla, sasanilər zamanında isə iranlılaşmış yerli qafqaz xalqları ilə birgə mühim rol oynamış etnoslardan biri.

* əslində oğuz türkləri demək də olar, ancaq oğuzların müasir azərbaycanlıların yaşadıqları ərazidə olan hissəsini nəzərdə tutduğum üçün və oğuz türkləri daha ümumi bir məna ifadə etdiyi üçün elə azərbaycan türkləri nəzərdə tutduğumu daha yaxşı ifadə edir. baxmayaraq ki, bu ifadənin özü də yenidir.

qeyd.
ümumiyyətlə, məsələ mübahisəli və olduqca geniş olduğundan, eyni zamanda xeyli formada yanaşma tərzi - genetik, tarixi, linqvistik, regional, mədəni, fərdi və s. olduğundan, mənim yanaşma tərzimdə də müəyyən səhvlər, nəzərdən qaçırdığım çoxlu sayda faktlar və ya razılaşmadığınız məqamların olması mümkündür və fikrinizi öyrənməyə də hazıram. ümid edirəm, gələcəkdə azərbaycanlılar haqqında daha təfərrüatlı bir "entry" yaza biləcəm. bu "entry"-nin mənə görə də çatışmayan, fikrimi tam və ətraflı ifadə edə bilmədiyim, səhv başa düşülə bilən, məsələnin özünə mənim öz baxış prizmamı tam doğru şəkildə əks etdirməyən xeyli sayda tərəfi var.

mənbə.
gülüstani-irəm, abbasqulu ağa bakıxanov
кавказский этнографический сборник, том 4, 1969
bse
iranica
britannica
википедия
wikipedia