+2 əjdaha
2. üç hissəyə böləcəyimiz bir istiqamətdir:freydizm məktəbinin planları;
Freydin psixoanalitik tədqiqatları;
freydin şəxsiyyət nəzəriyyəsi.
Freydizm məktəbi Avstriya psixoloqu və psixiatrı freydin adın uyğun olaraq adlandırılmışdır. Freyd bu istiqaməti özü yaratmışdır və bu istiqaməti də "psixoanaliz" adlandırmışdır. Freydizm qısa müddətdə təkcə psixologiya sahəsində deyil, həm də digər sahələrdə, məsələn: tibdə, fəlsəfədə, incəsənətdə, ədəbiyyatda, sosiologiyada, antropogeniyada böyük töhfəsi olmuşdur.
Freydizm tezliklə insan cəmiyyət və mədəniyyət problemlərini öyrənilməsinə nüfuz edir.
Freyd insanlarda anadangəlmə aqressivliyin olmasını qeyd edir və göstərirdi ki, bu aqresivlik onun təbiiliyini əlindən alan reallaşmasına imkan verməyən cəmiyyətə, cəmiyyətdə mövcud olan sivil qadağalara yönəlmişdir. Insanı biolojı varlıq kimi nəzərdən keçirən Freyd insanda bioloji” Şüuraltı tələbatların aparıcı rol oynamasını qeyd edirdi.o hesab edirdi ki, bu bioloji tələbatların ödənilməsinə qadağaların sosial mühit tərəfindən qoyulması insana mənəvi travma verir, şüuraltı həvəslər, istəklər enerjisini boğur. Bu enerji şəkil dəyişmiş formada: nevrotik simptomlar, röyalar, səhv hərəkətlərdə (çalışıb nəyisə deməkdə), xoşagəlməz hadisələrin unudulmasında və .s. formalarda transformasiya edir.
Z. Freyd Çexoslavakiyada kiçik komersant ailəsində dünyaya gəlir. O, Vyana Universitetinin tibb fakultəsində oxuya oxuya fiziki –kimyəvi məktəbin yaradıcılarından biri olan Bükkenin fiziologiya institutunda bir neçə il işləyir. O, məhz bu institutda fiziki-kimyəvi məktəbin ənənəsini, yəni orqanizmə enerji tutumu kimi baxmaq ənənəsini mənimsəyir və gələcəkdədə bu ənənəyə sadiq qalır.
freydin psixoanalitik tədqiqatları
Z.Freydim ilk əsərləri müqayisəli anatomiya və fiziologiya sahəsinə aid edilir. O, 1881-ci ildə Vyana Universitetində də elmi dərəcə alır və 1885-ci ildən həmin universitetdə privat –dossent , 1902-ildə isə həmin Universitetinin nevropotologiya üzrə professoru olur.1882-ci ildə Freyd hakimlik praktikası ilə məşğul olmağa başlayır. 1891-1896-cı illərdə o, məşhur fransız həkim –psixiatoru Breyerlə birlikdə xüsusi hipnoterapiya metodikası işləyib hazırlayır. Freyd isteriya nevrozu xəstəliyinə tutulmuş xəstələri hipnoterapiya metodu ilə müalicə edirdi. Xəstələrin sağalmasını Breyr “ Katarses” adlandırırdı. Bu termində ilk dəfə Aristotel istifadə etmişdir, mahiyyəti-ruhun təmizlənməsidir.
Freydin fikrincə, hər hansı bir səbəbdən şüurdan çıxışdırılıb çıxarılan və çüursuzluq səviyyəsinə enən keçmiş təsürratlar insanı rahat buraxmır, onun davranışına anormal xarakter verir. Özünün pataloji vəziyyətini mənbəyini insan adı şəraitdə dərk edə bilmir. Xəsətəni müalicə etmək üçün hipnoza ehtiyac vardır.
Hipnoz vəziyyətində aparılan hipnotik təlqin onu emosional zədədən xilas edə bilər, yəni katarsus baş verə bilər. Deməli Freyd şüurdan sıxışdırılıb şüursuzluğa enən təəsüratları hipnoz vəziyyətində şüur səviyyəsinə qaldırır, xəstə hipnoz vəziyyətində şüurundan sıxışdırılan , çıxarılan, onu narahat edən hadisəni yenidən yaşayır və sakitləşir. Xəstə hipnoz vəziyyətində özünü sərdəst aparır, ətrafdakıların qınağından çəkinmiş. Isteriya nevrozun simptomlarına hərəkətlərin nitqin hafizənin, qavrayışın funksional pozmaları aid edilir.
Hər iki həkim (Freyd və Beyir) hesab edirdi ki, orqanizmdə sinir enerjisi vardır. Bu enerjinin balansı nevroz vəziyyətində pozulur və əvvəlki, normal vəziyyətdə gərginlik aradan qaldırılandan sonra qayıdır. “Gərginlik aradan katarsuz” qaldırır.”Şüursuzluq” Şüursuz psixika anlayışları Freyddə birdən birə yaranmır. Bu barədə əvvəllər Helmhols, Seçinov, Leybinits yaratmışdılar.
Freydin psixoanaliz üzrə ən başlıca əsəri” Yuxuların yozulması” əsəri 1900-cu ildə çap olunur. Bu əsərdə o psixianalizin ilk proqramını yaradır. Sonralar o, hipnoz metodundan əl çəkir. Bəzilri bunu Freydin Breyr kimi hipnoz etmək bacarığının olmaması ilə əlaqələndirirlər. əslində bunun əsas səbəbi başqadır. Beləki Freyd özünü praktikasında belə bir faktla rastlaşır ki, xəstənin fikir müstəqilliyini əlindən alır. Buna görədə bu, “sərbəst asosiasiya” metodunnan istifadə etməyə başlayır. Bu metotdan istifadə etmək xəstəyə öz təsüratları haqqında ətraflı məlumat verməyə imkan yaradırdı. Bu fikrə o birdən birə gəlmir. Birdəfə o, xəstə bir qadını danışdırarkan tez-tez onu sözünü kəsir ona əlavə suallar verir. Qadın əsabləşir, fikrini azad ifadə etməyə manə olmasına görə Freydə öz etirazını bildirir. Bundan sonra Freyd sərbəst “assasiasiya” metodundan istifadə etməyə başlayır. O, xəstəyə rahat uzanmağı təklif edir və beyninə gələn hər nə varsa sərbəst, utanmadan, çəkinmədən söyləməyi xahiş edir.
Anna adında bir xəstə isterik nevroz septomlarından əziyyət çəkirdi. Psixoanalitik müayinə zamanı məlum olur ki, onun atası ağır xəstədir. Anna özünü atasının xəstə olmasına görə günahkar hiss edir. Xəstə hipnoterapiya nəticəsində sağalır, lakin bundan sonra o yaşlı Breyerə vurulur. Breyer onu müalicə etməkdən imtina edir. Freyd qadının müalicəsi ilə özü məşgul olur və belə bir nəticəyə gəlir ki, xəstə atasına olan məhəbbətini onu müalicə edən həkimə köçürülür.
freydin şəxsiyyət nəzəriyyəsi
Z.Freyd əvvəllər xəstə adamların psixikasının öyrənib təhlil edir. Sonralar o, öz konsepsiyasını sağlam adamların psixikasınada tədqiq edir. Freyd şəxsiyyətin psixikasının təyin edən iki şüuraltı təlabatı: libidoz (əks cinsə maraq) və özünümüdafiyə təlabatları ayırırdı. Birinci dünya müharibəsindən sonra o bu təlabatlara irtıcaçılıq (aqressiv) təlabatlarını da əlavə edir. Bu müharibədə o, insan təbiatindəki anadangəlmə irticaçılığı daha parlaq görür. (Bacısını konslagerdə almanlar öldürür, onu yahüdi olduğu üçün Almanlar təqib edirlər. Onda Freydin 82 yaşı var idi: həbs olunan qoca Freydi azad etmək üçün psixoanalitiklərin ümumdünya ittifaqı çoxlu pul verərək onu azad etdirir.)
Freyd qeyd edirdi ki, şəxsiyyət anadangəlmə aqressiv varlıqdır, sivilizasiya onun təbililiyini əlindən alır müəyyən çərçivəyə salır. Ona görə də şəxsiyyət cəmiyyətə qarşı ölüşmən mövqeyindədir. Deməli şəxsiyyəti bioloji varlıq kimi nəzərdən keçirir ki, şəxsiyyətin inkişafını təmin edən şüuraltı aqressivlik, libidoz və özünümüdafiə instiktləridir. Bu təlabatların ödənilməsi şəxsiyyətin yaşadığı cəmiyyət tərəfindən müəyyən qadağalar rast gəlir və bu zaman çıxışdırılaraq şüursuzluq səviyyəsinə endirilir. Şüursuzluq səviyyəsində endiril. Şüursuzluq səviyyəsinə sıxışdırılmış təlabatlar müxtəlif simvollar şəklində transformasiya olunmuş şəkildə özünü biruzə verir. Şəxsiyyətin etdiyi hər nə varsa (incəsənət, elm, ədəbiyyat əsərləri) onun şüursuzluq səviyyəsinə sıxışdırılan, ödənilməmiş təlabatların sinvollar şəklindətransformasiyasıdır. Bu təlabatlar adi həyatda müxtəlif zarafatlarda, danışarkən çaşıb başqa söz deməkdə röyalardaola özünü biruzə verir.
Freydə görə şəxsiyyətin strukturunda üç komponent “şüursuzluq” (“ id”) şüur”, yaxud mən” (“eqo”); üst –mən”(super-eqo) komponentləri vardır.