yazarların uşaqları ilə yaşadığı yaddaqalan hadisələr

Balaca oğlumun* 2013 sumqayıt sözünün etnoloji kökünü tapması.
-ata.
+hay can.
-sumqayıt sözünün mənası bilirsən nədir?
+nədir?
-yəni ki, sumkanı qoy qayıt.

Buna yumoristik nöqteyi-nəzərdən yanaşsam heç gülməli olmaya bilərdi məncə, amma düşünəndə ki, bu uşağın 7 yaşı vardı o zamanlar, irəliləyişin naminə dözürəm.
Məncə, əsas diqqətolunası məqam isə o "sumka" sözüdür, hansı ki, özümüz də bilmədən Azərbaycancası çanta olan sözü, "sumka" edərək səhvə yol vermişik.
Azərbaycanca danışmağa bu qədər diqqət edərkən həm də..

humanist psixologiya

1. Humanist psixologiya məktəbin əsas müddaaları,
2. K.Rocersin şəxsiyyət nəzəriyyəsi,
3. A.Maslovunun şəxsiyyət nəzəriyyəsi,
4. Q.Olportun şəxsiyyət nəzəriyyəsi. olmaqla dörd yerə bölünən istiqamətdir.

1.Humanist psixologiya istiqamətinə personologiya istiqaməti də deyilir (persona-şəxsiyyət deməkdir). Bu istiqamət (məktəb) XX əsrin 50-60-cı illərində ABŞ-da yaranmış və sürətləinkişaf etməyə başlamışdır. Istiqamətin öyrəndiyi əsas probleb şəxsiyyət problemidir. Məktəbin ilkin yaradıcıları A.Maslov, K.Rocers və Q.Olportolur.
Əgər Freydizm şəxsiyyəti bioloji varlıq kimi nəzərdən keçirirdisə, humanist psixologiya şksinə, şəxsiyyəti sosial varlıq kimi nəzərdən keçirir. Məktəbin nümayəndələri sübut etməyə çalışırlar ki, şəxsiyyətdə anadangəlmə altruist (başqalarına təmənnasız köməklik etmək) təlabatlar mövcuddur.

Bu təlabatlar onun davranışını motivləşdirir. Deməli şəxsiyyət anadangəlmə xeyirxax varlıqdır, o dünyada xeyirxax işlər görmək üçün gəlir. Onu sonralar bədxax varlığa çevirən bəd əməllərə sürükləyən yaşadığı cəmiyətdir. Humanist psixoloqlar üçün əsas problem şəxsiyyəti öyrənməkdədir. Onlar hesab edirlər ki, şəxsiyyətin nüvəsini onun öxü, öz məni haqqında təsəvürrlər təşkil edir. Şəxsiyyətə özü haqqında təsəvürlər formalaşdırmaqda yalnız psixoloq köməklik göstərə bilər. Bu məktəb şəxsiyyətə praktik psixoloji xidmət göstərmək ənənəsini əşyanın qoydu. Əgər psixoonaliz şəxsiyyəti keçmişindən asılı olan bir varlıq kimi nəzərdən keçirirdisə, humanist psixologiya əksinə onu gələcəyə yönəlmiş varlıq kimi nəzərdən keçirir. Humanist psixoloqların şəxsiyyət nəzəriyyələri şəxsiyyətin özünüaktuallaşdırılması nəzəriyyələri adlanır. Q.Olporta görə şəxsiyyət özünün potensial imkanlarını azad reallaşdırmağa çalışır, K.Rocersə görə şəxsiyyət özünə olan inamı artırmağa və öz ideal məninə çatmağa can atır, A.Maslovya görə şəxsiyyət yaradıcılıq imkanlarını həyata keçirməyə çalışır. Bu məktəb hal-hazırda bütün dünyada çox populyar bir məktəb hesab olunur.

2.Humanist psixologiya məktəbinin ən məşhur nümayəndələrindən biri K.Rocersdir (1902-1987). O, əvvəlcə fəaliyyətə psixiator-terapevt kimi başlayır, sonralar psixologiya problemləri ilə məşğul olmağa başlayır.

K. Rocersin şəxsiyyət nəzəriyyəsi “indirektiv” (diqqətin pasiyentə cəmləşməsi) nəzəriyyə adlanır. O, özünün müalicə metodunu “indirektiv” metod adlandırır. O, qeyd edirdi ki, həkim xəstəsinə təlqinedici təsir göstərməməli, onun şəxsiyyətinə hörmətlə yanaşmalı və unutmamalıdır ki, onların hər ikisi bərabərhüquqlu insanlardır, insan portnyorlarıdırlar. Həkim-psixoloq xəstənin iç dünyasına ehtiyatla nüfuz etməli, onu dərk etməlidir. Xəstədə həkimə inam yaranırsa o, özünü sərbəst hiss edir, qəlbini bütövlükdə həkim-psixoloqa açır, inanır ki, həkim onu başa düşür, onun dərdinə şərik çıxır.

K.Rocers hesab edirdi ki, sağlam adamların da arasındakı ünsiyyəti indirektiv olmalıdır. Indirektiv davranış şəxsiyyətə hörmətlə yanaşmaq tələb edir. Bu, kapitalizm dünyasında müəyyən çətinliklərlə rastlaşır, yəni kapitalizm dünyasında insanların indirektiv davranışı çətinləşir.

K.Rocersin şəxsiyyət nəzəriyyəsinin mərkəzində şəxsiyyətin özünüqiymətləndirməsi kateqoriyası durur. Uşaqda böyüklərlə və həmyaşıdları ilə qarşılıqlı təsir prosesində özü haqqında təsəvvürlər formalaşır. Şəxsiyyətin özünüqiymətləndirməsi münaqişəsiz keçmir, tez-tez şəxsiyyətin özünə verdiyi qiymətlə ətrafdakıların ona verdiyi qiymətlər bir-birinə uyğun gəlmir. Bu zaman, şəxsiyyət seçim qarşısında qalır, yəni özünün-özünə verdiyi qiyməti əsas götürsün. Şəxsiyyət uşaqlıq yaşlarından başlayaraq tədricən özünə verdiyi qiyməti ətrafdakıların ona verdiyi qiymətlər əsasında qurmağa başlayır. K.Rocers qeyd edirdi ki, insanlar əksər hallarda özləri haqqında düzgün təsəvvürə malik olmurlar. Məhz buna görə də psixoloq eləcə də insanı əhatə edən digər insanlar ona özünü düzgün dərketməkdə köməklik göstərməli və onda elastiki özünüqiymətləndirmə formalaşdırmalıdırlar.
K.Rocersin fikrincə, psixoloq, psixiatr adamı müalicə etmək üçün onun öz məni haqqındakı təasəsvvürlərini dəyişdirməlidir. Şəxsiyyətin psixi sağlamlığını əsas şərtlərindən biri onun özünü qiymətləndirməsini elastik olmasıdır. Həyatın daima dəyişən şəraitinə asan uyğunlaşmaq üçün şəxsiyyətin özünüqiymətləndirməsi elastiki olmalıdır. Şəxsiyyət özünü yaxşı və düzgün tanisa bu elastiklik də bir o qədər yüksək olar.
Müəllifin fikrincə, şəxsiyyət daima ətrafdakıların müsbət qiymətinə ehtiyac duyur. Şəxsiyyət inkişaf etdikcə onun ətrafındakıların müsbət qiymətinə tələbatıda artır. Başqalarına hörmətlə yanaşan şəxsiyyətdə özünəhörmət yaranır.

3.A.Maslou (1907-1970) humanist məktəbin ən popular nümayəndələrindən biridir. O, hesab edirdi ki, şəxsiyyətin davranışının, əməllərinin əsas mənbəyi onun fasiləsiz olaraq özünüaktuallaşdırılması, özünüifadəsidir. Özünüaktuallaşdırma tələbatı mahiyyətcə humanist tələbatdır və yalnız sağlam insanlarda yaranır, insanlara xeyir verir. Darvindən fərqli olaraq( Darvin hesab edirdi ki, aqresiv və güclü heyvanlarda yaşamaq qabilliyyəti daha yüksəkdir.) o, hesab edirdi ki aqressivlik heyvanların əsas instinkti deyildir. Heyvanlar ac olanda aqressiv olur: “Tox şir yaxud pələng öz şikarına heç vaxt hücum etmir”.
Maclonun nəzəriyyəsinin mühüm müddəallarından biri də odur ki, insan kim olmalıdırsa o, da olmalıdır, yəni hər kəs cəmiyyətdə öz missiyasını həyata keçirməlidir. Bu yolda o, bütün imkanları və qabilliyyyətlərini istifadə etməlidir. Məhz bu , şəxsiyyətin özünüaktuallaşdırmasıdıdr.
Maslou eksperimentatator deyildir. O, nə sorğu nə də intervyu aparmırdı. O, bioqrafiya metodundan istifadə edərək dahi insanların həyat tarixini ,bioqrafiyasını öyrənirdi.
O, belə qənaətə gəlir ki, özünüaktuallaşma tələbatı sağlam şəxsiyyətlərdə əmələ gəlir, nevrotiklərdə isə bu tələbat ümumiyyətlə əmələ gəlmir. Nevrozlar bu və ya digər səbəblərdən özünüaktuallaşdırma tələbatı olmayan insanlarda əmələ gəlir. Bu tələbat əqli cəhətdən kamil olan, sağlam şəxsiyyətlərdə yaranır.

Deməli, şəxsiyyət özündə anadangəlmə nə varsa onu reallaşdırmalıdır, bacardığı sahədə özünüaktuallaşdırmalıdır. Əgər, anadangəlmə aktyorluq qabilliyyəti varsa o, aktyor olmalıdır və s. əgər insan kim olmalıdırsa o cür olmursa əgər şərait ona bu imkanı vermirsə, mane olursa ünaqişə əmələ gəlir. Bu münaqişə insanı özünüaktuallaşdırma istəyi ilə mreal şərait arasında yaranır və nevrozun əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Cəmiyyətə güclü, sağlam, əqidəli şəxsiyyətlə lazımdır. Məhz onlar cəmiyyətin sağlamlaşdırmaq iqtidarındadırlar.
A. Maslou şəxsiyyəti sosial varlıq kimi nzərdən keçirir və onun davranışını müxtəlif səviyyəli tələbatların ödənilməsi və motivləşdiyini göstərir. Insanların tələbatları iqtidayidən aliyə doğru düzülmüşdür. (iyerarxik düzüm), əvvəlki tələbat ödənildikdən sonra digər, sonrakı tələbat ödənilir.

4.Q.Olport (1897-1967) əvvəllər psixoterapevt kimi fəaliyyətə başlayır sonralar isə psixologiya ilə məşğul olmağa başlayır. O, belə bir mövqedən çıxış edir ki, insan “ açıq sistemdir”. Fərdin şəxsiyyət kimi inkişafı başqa insanlarla qarşılıqlı əlaqədə, qarşılıqlı münasibətlər kontenkstində gedir. Şəxsiyyət ətrafdakılara yalnız nəyisə vermir, eyni zamanda, onlarda nəyisə alır. Məhz buna görə şəxsiyyət ətrafdakılarla yeni münasibət yaratmalı və artıq mövcud olan münasibətləri isə inkişaf etdirməlidir.
Q.Olport yazırdı : “şəxsiyyətin kim olduğunu başa düşmək üçün “, “dostunun kim olduğunu de sənin kim olduğunu deyim”(Q.Olport) mütləq, ona ünvanlanma lazımdır ki, gələcəkdə o, kim ola bilər.
Olportun şəxsiyyət nəzəriyyəsi şəxsiyyətin əlamətləri nəzəriyyəsi kim məşhurdur. Bu nəzəriyyəyə görə insanlar bir birindən şəxsi əlamətlərin sayına və bu əlamətlərin inkişaf səviyyəsinə görə fərqlənirlər.
O, təklif edirdi ki, şəxsiyyətin əlamətlərini testlərin köməyilə və müxtəlif insanların həyatını müşahidə edib öyrənməkdə ümumiləşdirməklə müəyyənləşdirmək mümkündür. Beləliklə, Olport şəxsiyyəti örgənmək üçün təklif edirdi ki, bundanda şəxsiyyətin eksperimental psixologiyasında geniş istifadə olunur. O, bu metodlardan istifadə edərək şəxsiyyətin əlamətlərini təsvir edən 4500 söz müəyyənləşdirir.
Olporta görə şəxsiyyətin əlamətləri onun davranışının motivini təşkil edir. O, hesab edirdi ki, hər bir adam “əlamətlər toplusu” ilə dünyaya gəlir. Bu əlamətləriki qrupa ayrılır: əsas və əməli əlamətlər. əsas əlamətlər şəxsiyyətin davranışını stimullaşdırır, əməli əlamətlər isə onun davranışını formalaşdırır. Məsələn, əməli əlamət kimi nəzakətlilik, səbrlilik, şəxisyyətin davranışını formalaşdırır. Şəxsiyyətin əməli əlamətləri başqa insanlarla ünsiyyətdə əmələ gəlir. Bundan yetgin şəxsiyyətdə daimiləşir. Şəxsiyyət məhz əlamətləri ilə tanınır. Hər bir şəxsiyyətdə müəyyən əlamətlər dominantlıq edir. Bu əlamətləri yalnız şəxsiyyəti. ətarafı müşahidə edərək , öyrənərək müəyyənləşdirmək mümkündür. Bu əlamətlər şəxsiyyətin rəftar və davranışından biruzə verir.

biheyverizm nəzəriyyəsi

20-ci əsrin əvvəllərində amerikada yaranmış, tərcümədə "davranış" mənasına gələn anlayış.

. Bu məktəb psixika haqqında ənənəvi təsəvvürləri alt-üst etdi və göstərdi ki, psixologiya elminin predmeti davranışdır. Bihovioristlər hesab edirdilər ki, şüur psixologiya elminin predmeti ola bilməz, ona görə ki, onu eksperimental öyrənmək mümkün deyildir. Bu məktəb psixologiya elminə yeni bir metod olan eksperimental (təcrübə) metodunu gətirir və bununla da əsrlər boyu psixologiyada əsas metod hesan edilən introspeksiyaya son qoyulur. Biheyviorizm fəlsəfi köklərini pozitivizm təşkil edirdi. Pozetivist fəlsəfə hesab edir ki, həqiqi biliklər yalnız təcrübi yolla əldə oluna bilər.

Bihovioristlər davranışı stimulla (S) reaksiya (R) arasında yaranan əlaqə kimi təsvir edirdilər. Onlar hesab edirdilər ki, orqanizmin müvafiq davranışını yaratmaq üçün adekvat stimul seçmək lazımdır. Onlar heyvanların davranışı ilə insanların davranışı arasında fərq görmürdülər, ona görə ki, şüuru kənara satırdılar. Bihovioristlər heyvanlar (itlər, pişiklər, göyərçinlər) Üzərində çoxlu eksperimentlər aparır və aldıqları nəticələri olduğu kimi insanlara şamil edirdilər. O dövrdə Rusiyada i. P. Pavlovun və V. M. Bexvepevin apardığı eks-perimentlərin də Bihoviorizmə böyük təsiri oldu. Adları çəkilən alimlər hey-vanların davranışını öyrənmək üçün eksperimental metodlar işləyib hazırla-mışdılar. Nümayəndələri: Torndayk Uotson, Qazri, Vays və b. Beləliklə, Bihovioristlər psixologiya elmində XX əsrin əvvəllərində əmələ gələn böhran-dan çıxış yolunu davranışı eksperimental yolla öyrənməkdə görürdülər.

E. Torndayk Biheyviorizm haqda

Biheyviorizm ilk yaradıcılarından biri Edvard Torndayk (1874-1949) idi. Bu məktəbin yaranmasına Funksionalizm məktəbi həlledici təsir göstərdi. Belə ki, Torndayk Ceymsin “Psixologiyanın əsasları” əsərini oxuduqdan sonra psixolo-giya ilə maraqlanmağa başlayır. O, özünün “Heyvanların ağlı” adlı ilk əsərində öyrənmə prosesinin tədqiqində obyektiv müşahidə metodundan istifadə edir.
Torndayk kəşf etdiyi “problemli yeşiyə” (labrintə) müxtəlif heyvanları (itləri, pişikləri, meymunları) salır və onların davranışını müşahidə edir. Heyvanlar labrintdən çıxmaq üçün cəhdlər göstərir. Onların labrindən çıxmağa yönəlmiş hər hansı bir davranışını Torndayk qida ilə möhkəmləndirirdi. O, təcrübənin gedişini və nəticəsini qrafikdə götərir. O, bu qrafiki heyvanların yoxlamasının təkrarına və sərf olunan vaxta əsasən tərtib edir və “öyrənmə əyrisini” yaradır. Məhz, bu öyrənmə əyrisinin xarakteri Torhdayka heyvanların davranışı-nın”yoxlama və sərf etmə” “təsadüfi nailiyyət əldə etmə metodu əsasında qurduğu ideasını söyləməyə əsas verir. Onun fikrincə, öyrənmə stimulla (S) reaksiya (R) arasında əlaqə yaratmaqla baş verir. Torndayk öyrənmənin üç qanunu kəşf edir: “məşq qanunu” “səmərə qanunu”, “hazırlıq qanunu”. O, heyvanların vərdişləri və öyrənməsini insanların vərdişləri və öyrənməsi ilə eyniləşdirirdi.

D. Uotson ənənəvi Biheyviorizm məktəbinin nəzəri lideri kimi. Biheyviorizmməktəbinin nəzəri lideri Uotson (1878-1958) oldu. O, psixologi-yanı yenidən qurmaq proqramı ilə çıxış edir və göstərirdi ki, psixologiyanın predmeti şüur deyil davranışdır. Uotson qeyd edirdi ki, şüuru yalnız intros-peksiya metodu vasitəsi ilə öyrənmək olar. O, obrazlar, hislər, fikirlər, ideyalar haqqındakı köhnə anlatışları əzələ reaksiyaları anlayışları ilə əvəz etməyi təklif edirdi. Uotson Pavlovun təlimindən birtərəfli istifadə edir. Belə ki, o, ali sonir fəaliyyətinin davranışı tənzim etməsi funksiyasını görmürdü. Uotson 1913-cü ildə “Psixologiya, onu bihoviorist necə görür” adlı məqaləsini çap etdirir. Bu məqalədə o, Biheyviorizm əsas ideyalarını əks etdirir. Bu məqalə sonralar Biheyviorizm manifesti adını alır. Uotson bu məqalədə qeyd edirdi ki, psixologiya elmi şüuru öyrənməyə son qoymalı və S-R münasibət-lərini, yəni stimulun yaratdığı davranışı öyrənməlidir. O, 1915-ci ildə 37 yaşında Amerika psixoloji assosiasiyasının prezidenti seçilir.

Əvvəllər ekspe-rimentləri heyvanlar üzərində apararaq nəticələri insanlara da aid edən Uotson sonralar eksperimentləri insanlar üzərində aparmağa başlayır. O da heyvan davranışı ilə insan davranışı arasındakı fərqi görmürdü. Gəncliyin-də D. Uotsonun psixologiyanı-davranışı kontrol edən və nəticələri qabaqcadan söyləməyə imkan verən elmə çevirmək arzusu var idi. XX əsrin 40-cı illərində o bu arzunu inkişaf etdirir və Bihoviorist proqramı (S-R) əsasında cəmiyyəti dəyişdirmək fikrinə düşür. Uotsona görə xarici qıcıqları (stimulları) dəyişdirməklə istənilən davranışlı, xarakterli insan hazırlamaq olar. Bununla o, şəxsiyyətin anadangəlmə xassələrini, əqidəsini, ustanovkasını, münasibətlərini və nəhayət bütövlükdə psixoloji xüsusiyyətlərini inkar edirdi.
Uotson bu barədə yazırdı: “Mən dyuijin (12 ədəd) normal uşaq onları tərbiyə etmək üçün spesifik mühit verin, mən onlardan hər hansı birini götürüb istənilən tipdə mütəxəssis edim: həkim, hüquqşünas, tacir, oğru, quldur və s.” Göründüy kimi nə talantını, nə meyillərini, nə də qabiliyyətlərini nəzərə almırdı. Artıq XX əsrin 20-ci illərindən başlayaraq Biheyviorizmtədricən dağıldı və onun əsaslarında yeni istiqamətlər (məktəblər) yaranmağa başladı. Bu istiqamətlərdən -Heştalt- psixologiyasının, Freydizmin, Neobiheyviorizm adlarını çəkmək olar.

freydizm

üç hissəyə böləcəyimiz bir istiqamətdir:

freydizm məktəbinin planları;
Freydin psixoanalitik tədqiqatları;
freydin şəxsiyyət nəzəriyyəsi.

Freydizm məktəbi Avstriya psixoloqu və psixiatrı freydin adın uyğun olaraq adlandırılmışdır. Freyd bu istiqaməti özü yaratmışdır və bu istiqaməti də "psixoanaliz" adlandırmışdır. Freydizm qısa müddətdə təkcə psixologiya sahəsində deyil, həm də digər sahələrdə, məsələn: tibdə, fəlsəfədə, incəsənətdə, ədəbiyyatda, sosiologiyada, antropogeniyada böyük töhfəsi olmuşdur.

Freydizm tezliklə insan cəmiyyət və mədəniyyət problemlərini öyrənilməsinə nüfuz edir.
Freyd insanlarda anadangəlmə aqressivliyin olmasını qeyd edir və göstərirdi ki, bu aqresivlik onun təbiiliyini əlindən alan reallaşmasına imkan verməyən cəmiyyətə, cəmiyyətdə mövcud olan sivil qadağalara yönəlmişdir. Insanı biolojı varlıq kimi nəzərdən keçirən Freyd insanda bioloji” Şüuraltı tələbatların aparıcı rol oynamasını qeyd edirdi.o hesab edirdi ki, bu bioloji tələbatların ödənilməsinə qadağaların sosial mühit tərəfindən qoyulması insana mənəvi travma verir, şüuraltı həvəslər, istəklər enerjisini boğur. Bu enerji şəkil dəyişmiş formada: nevrotik simptomlar, röyalar, səhv hərəkətlərdə (çalışıb nəyisə deməkdə), xoşagəlməz hadisələrin unudulmasında və .s. formalarda transformasiya edir.

Z. Freyd Çexoslavakiyada kiçik komersant ailəsində dünyaya gəlir. O, Vyana Universitetinin tibb fakultəsində oxuya oxuya fiziki –kimyəvi məktəbin yaradıcılarından biri olan Bükkenin fiziologiya institutunda bir neçə il işləyir. O, məhz bu institutda fiziki-kimyəvi məktəbin ənənəsini, yəni orqanizmə enerji tutumu kimi baxmaq ənənəsini mənimsəyir və gələcəkdədə bu ənənəyə sadiq qalır.


freydin psixoanalitik tədqiqatları

Z.Freydim ilk əsərləri müqayisəli anatomiya və fiziologiya sahəsinə aid edilir. O, 1881-ci ildə Vyana Universitetində də elmi dərəcə alır və 1885-ci ildən həmin universitetdə privat –dossent , 1902-ildə isə həmin Universitetinin nevropotologiya üzrə professoru olur.1882-ci ildə Freyd hakimlik praktikası ilə məşğul olmağa başlayır. 1891-1896-cı illərdə o, məşhur fransız həkim –psixiatoru Breyerlə birlikdə xüsusi hipnoterapiya metodikası işləyib hazırlayır. Freyd isteriya nevrozu xəstəliyinə tutulmuş xəstələri hipnoterapiya metodu ilə müalicə edirdi. Xəstələrin sağalmasını Breyr “ Katarses” adlandırırdı. Bu termində ilk dəfə Aristotel istifadə etmişdir, mahiyyəti-ruhun təmizlənməsidir.

Freydin fikrincə, hər hansı bir səbəbdən şüurdan çıxışdırılıb çıxarılan və çüursuzluq səviyyəsinə enən keçmiş təsürratlar insanı rahat buraxmır, onun davranışına anormal xarakter verir. Özünün pataloji vəziyyətini mənbəyini insan adı şəraitdə dərk edə bilmir. Xəsətəni müalicə etmək üçün hipnoza ehtiyac vardır.
Hipnoz vəziyyətində aparılan hipnotik təlqin onu emosional zədədən xilas edə bilər, yəni katarsus baş verə bilər. Deməli Freyd şüurdan sıxışdırılıb şüursuzluğa enən təəsüratları hipnoz vəziyyətində şüur səviyyəsinə qaldırır, xəstə hipnoz vəziyyətində şüurundan sıxışdırılan , çıxarılan, onu narahat edən hadisəni yenidən yaşayır və sakitləşir. Xəstə hipnoz vəziyyətində özünü sərdəst aparır, ətrafdakıların qınağından çəkinmiş. Isteriya nevrozun simptomlarına hərəkətlərin nitqin hafizənin, qavrayışın funksional pozmaları aid edilir.
Hər iki həkim (Freyd və Beyir) hesab edirdi ki, orqanizmdə sinir enerjisi vardır. Bu enerjinin balansı nevroz vəziyyətində pozulur və əvvəlki, normal vəziyyətdə gərginlik aradan qaldırılandan sonra qayıdır. “Gərginlik aradan katarsuz” qaldırır.”Şüursuzluq” Şüursuz psixika anlayışları Freyddə birdən birə yaranmır. Bu barədə əvvəllər Helmhols, Seçinov, Leybinits yaratmışdılar.


Freydin psixoanaliz üzrə ən başlıca əsəri” Yuxuların yozulması” əsəri 1900-cu ildə çap olunur. Bu əsərdə o psixianalizin ilk proqramını yaradır. Sonralar o, hipnoz metodundan əl çəkir. Bəzilri bunu Freydin Breyr kimi hipnoz etmək bacarığının olmaması ilə əlaqələndirirlər. əslində bunun əsas səbəbi başqadır. Beləki Freyd özünü praktikasında belə bir faktla rastlaşır ki, xəstənin fikir müstəqilliyini əlindən alır. Buna görədə bu, “sərbəst asosiasiya” metodunnan istifadə etməyə başlayır. Bu metotdan istifadə etmək xəstəyə öz təsüratları haqqında ətraflı məlumat verməyə imkan yaradırdı. Bu fikrə o birdən birə gəlmir. Birdəfə o, xəstə bir qadını danışdırarkan tez-tez onu sözünü kəsir ona əlavə suallar verir. Qadın əsabləşir, fikrini azad ifadə etməyə manə olmasına görə Freydə öz etirazını bildirir. Bundan sonra Freyd sərbəst “assasiasiya” metodundan istifadə etməyə başlayır. O, xəstəyə rahat uzanmağı təklif edir və beyninə gələn hər nə varsa sərbəst, utanmadan, çəkinmədən söyləməyi xahiş edir.


Anna adında bir xəstə isterik nevroz septomlarından əziyyət çəkirdi. Psixoanalitik müayinə zamanı məlum olur ki, onun atası ağır xəstədir. Anna özünü atasının xəstə olmasına görə günahkar hiss edir. Xəstə hipnoterapiya nəticəsində sağalır, lakin bundan sonra o yaşlı Breyerə vurulur. Breyer onu müalicə etməkdən imtina edir. Freyd qadının müalicəsi ilə özü məşgul olur və belə bir nəticəyə gəlir ki, xəstə atasına olan məhəbbətini onu müalicə edən həkimə köçürülür.

freydin şəxsiyyət nəzəriyyəsi

Z.Freyd əvvəllər xəstə adamların psixikasının öyrənib təhlil edir. Sonralar o, öz konsepsiyasını sağlam adamların psixikasınada tədqiq edir. Freyd şəxsiyyətin psixikasının təyin edən iki şüuraltı təlabatı: libidoz (əks cinsə maraq) və özünümüdafiyə təlabatları ayırırdı. Birinci dünya müharibəsindən sonra o bu təlabatlara irtıcaçılıq (aqressiv) təlabatlarını da əlavə edir. Bu müharibədə o, insan təbiatindəki anadangəlmə irticaçılığı daha parlaq görür. (Bacısını konslagerdə almanlar öldürür, onu yahüdi olduğu üçün Almanlar təqib edirlər. Onda Freydin 82 yaşı var idi: həbs olunan qoca Freydi azad etmək üçün psixoanalitiklərin ümumdünya ittifaqı çoxlu pul verərək onu azad etdirir.)

Freyd qeyd edirdi ki, şəxsiyyət anadangəlmə aqressiv varlıqdır, sivilizasiya onun təbililiyini əlindən alır müəyyən çərçivəyə salır. Ona görə də şəxsiyyət cəmiyyətə qarşı ölüşmən mövqeyindədir. Deməli şəxsiyyəti bioloji varlıq kimi nəzərdən keçirir ki, şəxsiyyətin inkişafını təmin edən şüuraltı aqressivlik, libidoz və özünümüdafiə instiktləridir. Bu təlabatların ödənilməsi şəxsiyyətin yaşadığı cəmiyyət tərəfindən müəyyən qadağalar rast gəlir və bu zaman çıxışdırılaraq şüursuzluq səviyyəsinə endirilir. Şüursuzluq səviyyəsində endiril. Şüursuzluq səviyyəsinə sıxışdırılmış təlabatlar müxtəlif simvollar şəklində transformasiya olunmuş şəkildə özünü biruzə verir. Şəxsiyyətin etdiyi hər nə varsa (incəsənət, elm, ədəbiyyat əsərləri) onun şüursuzluq səviyyəsinə sıxışdırılan, ödənilməmiş təlabatların sinvollar şəklindətransformasiyasıdır. Bu təlabatlar adi həyatda müxtəlif zarafatlarda, danışarkən çaşıb başqa söz deməkdə röyalardaola özünü biruzə verir.
Freydə görə şəxsiyyətin strukturunda üç komponent “şüursuzluq” (“ id”) şüur”, yaxud mən” (“eqo”); üst –mən”(super-eqo) komponentləri vardır.

franz schubert

Serenade kimi nəzih, incə musiqini bizlərə bəxş etmiş bəstəkar, yazar.

1826-cı ildə bir bazar günündə şubert bir neçə dostu ilə potzlaynşdorfdan dönürdu və wahring boyunca dolanarkən bir dostunu - "tieze"ı görür. dostunun oturduğu mənzərədən dəhşətlənən yazar dayanıb, gözəlliyə tamaşa edirdi. dostunun yanına gedib, əyləşdi. dostunun önündə bir kitab var idi, şubert səhifələri çevirməyə başladı az zaman sonra. birdənbirə dayanıb, barmağına şeirə qoyaraq: çox incə melodiya gəldi! deyə bağırdı. əgər bir nota kağızım olsaydı, bu mükəmməl melodiyanı notaya tökərdim, dedi. bir digər dostu bir çek kağızının arxasına isti bazar gününün ortasında bir neçə nota yazdı və serenad əsəri belə meydana çıxdı...

(youtube: )

fenerbahçe

əsası 1907. ildə qoyulan, ilk dəfə "siyah çoraplılar" adlanıb sonradan hazırki adına keçid edən, Türkiyənin ən böyük idman klublarından biri. istanbul şəhərini təmsil edən Fenerbahçenin, futbol, basketbol(həm kişi həm qadın), voleybol(həm kişi həm qadın), atletika, boks(həm kişi həm qadın), avarçəkmə(həm kişi həm qadın), üzgüçülük(həm kişi həm qadın), qayıqsürmə, kiberidman və para-basketbol üzrə şöbələri aktiv şəkildə fəaliyyət göstərməkdədir. Komandaya Türkiyəli tanınmış iş adamı Ali Koç prezidentlik edir. (05.18-h.h) Ənənəvi olaraq sarı-lacivert rənglərlə tanınan komanda, ən böyük uğurları, məhz ölkənin əsas idman növləri olan Futbol, Basketbol və Voleybolda qazanıb.

Klubun futbolda, 19 Ölkə Çempionluğu, (Federasiya tərəfindən Liqanın əsası qoyulmadan öncə daha 9 çempionluq qazanıb) 6 Ölkə kuboku və 9 Super Kuboku var. Fenerbahçe, bu idman növündə qitənin əsas turniri olan UEFA Çempionlar Liqasında 1/8 final, ikinci dərəcəli turnir olan Avropa Liqasında isə üçüncü olma uğuru qazanaraq Türkiyəni beynəlxalq aləmdə uğurla təmsil edib. Sarı Lacivertlilərin hazırki baş məşqçisi, komandanın əfsanəvi futbolçusu Emre Belözoğludur. Komanda ev oyunlarını, əfsanə prezidenti Şükrü Saraçoğlunun adını daşıyan (50.300 nəfərlik tutumu var) stadionda keçirir.

Kişilərarası basketbolda "Fener" Avropanın ən uğurlu klublarınsan biridir. Klub 12 dəfə ölkə çempionu, 7 dəfə Kubok və Super Kubok, 1 dəfə qitənin nüfuzlu turniri - Euroleaguein qalibi, iki dəfə finalçısı olub. Komanda bu idman növündə, demək olar ki hər il uğurlu çıxışı ilə yadda qalır. isyanbulluların basketbol komandasına Serbiyalı mütəxəssis igor Kokoskov məşqçilik edir. "Dev Adamlar"ın ev meydanı Ülker Sports Arena'dır.

Qadın basketbolu da Türkiyə də çox böyük inkişafdadır, bu dirçəlişə Fener də çox böyük töhvələr bəxş edib. Sarı lacivərdli qadınlar bu sahədə 14 ölkə çempionluğu, 3 Türkiye Şampiyonası, 13 Ölkə Kuboku və 12 Super Kubokuna sahibdir. Bu komanda, Qitə birinciliyində iki dəfə Avropa ikincisi, üç dəfə isə üçüncüsü olub.

Voleybolda istər kişilər, istərsə də qadınlarda Fenerbahçe uğurlu çıxışı ilə seçilib. Üç dəfə qitə çempionu olan Fenerbahçe qadınları, 5 dəfə də Türkiyə çempionluğu yaşayıb. Kişilərdə isə bu göstərici çox cuzi geri qalır.(1 qitə, 5 ölkə çempionluğu)

Fərdi idman növlərində də Fenerbahçe uğurları sırlayan bir komandadır. Klubun Azərbaycan əsilli idmançısı, Sprinter ləqəbli Ramil Quliyev, yüngül atletika üzrə dünya rekordmenidir. idmançı, 2017. ildə Dünya çempionu olduqdan bir neçə ay sonra, Bakıda keçirilən islam Oyunlarının da iki dərəcədə qızıl medalçısıdır.

Fenerbahçe bir neçə dəfə Azərbaycanda səfərdə olub. 1994-95. illər mövsümü, UEFA Avropa Liqası illər mövsüm təsnifat mərhələsində, Tovuzun Turan komandası, ilk matçda 5-0 hesabı ilə məğlub olduğu sarı lacivərdliləri Sumqayıtda qonaq etmişdi, görüş 0-2 qardaş ölkənin təmsilçisinin xeyrinə bitmişdi.

2013. ildə yeni mövsümün hazırlıq periodunda, Lənkərana səfər edən Fener, burda Xəzər Lənkəran klubu ilə yoldaşlıq görüşü keçirdi. 10.000-ə yaxın azarkeşin izlədiyi görüş, istanbulluların 4-0 qələbəsi ilə yekunlaşmışdı.


Qadın Voleybolda klublarımız dəfələrlə Fenerbahçe ilə qarşılaşıb. Bunların birində Rabitə, 2011. ildə rəqibini üstələyə bilmişdi.

galatasaray

1905-ci ildə yaranan, Türkiyənin ən güclü komandalarından biri. Komandanın qurucusu qeyd etmişdirki, komandanın yaranma məqsədi: “ingilislər kimi toplu halda oynamaq, türk olmayan klubları məğlub etməkdir”. Komandanın prezidenti Mustaf Cengiz rəhbərlik edir. Sarı-qırmızı rəngləri ilə tanınan komanda, ən böyük uğurları basketbol və futbolda qazanıb. Klubun futbol üzrə 22 Liqa Çempionluğu, 18 Türkiyə Kuboku və 16 Super Kuboku var. Qalatasaray, futbol üzrə qitənin ən nüfuzlu klub turniri olan UEFA Çempionlar Liqasında 1/8 final, ikinci dərəcəli turnir olan UEFA Avropa liqasında isə qalib gələn ilk və hələki tək türk klubudur. Bunlardan əlavə “cimbom” ilklərin komandası da adlanır. Beləki: 2000-ci ildə paylaşılan Dünya sıralamasında 1-ci sıraya yüksələn ilk türk klubu olaraq, Çempionlar liqasına ən çox qatılan türk klubu olaraq, Çempionlar liqasına ilk qatılan türk klubu olaraq, professional liqada 4 dəfə ardıcıl olaraq, çempion olaraq tarixə keçib. Türkiyənin bu nəhəng klubu qazandıqları nailiyyətləri ilə “Avropa Fatehi” adını qazanmışdı. Komandanın indiki baş məşqçisi yaşayan əfsanələrindən olan Fatih Terimdir. Qalatasaray ev oyunlarını Türk Telekom Arenada oynayır. ( 52.223). Bu arenada bir sıra dünya nəhəngləri Qalatasarayla bacara bilməyib. Real Madrid, Manchester United, Juventus və s. Qeyd etdiyimiz ilk və tək Avropa kuboku məhz Fatih Terim sayəsində qazanılıb, klubun 22 çempionluğundan 8-ində biləvasitə Fatih Terim-in payı var. Hal-hazırda sarı-qırmızılılar Türkiyə liqasında 3-cü pillədə qərarlaşıb. indiki heyətində 16 legioner futbolçu (57.1%) olan komandanın yaş ortalaması 27.9-dur. Klubun rekord transferlərinə gəldikdə isə ilk 3 sırada Jardel (17milyon), Mbaye Diagne (13milyon) və Bruma(13 milyon) yer alır. Rekord satışlarda isə ilk 3 sırada Badou Ndiaye (16 milyon), Bruma (15 milyon), Arda Turan ( 13 milyon) yer alır. Klub tarixində ən çox matça çıxan futbolçular isə Bülent Korkmaz, Hakan Şükür və Arif Erdemdir. Bu cür adlardan əlavə Qalatarasay tarixində oynamış və hazırda oynayan bir sıra ulduz futbolçular var: Gheorghe Hagi, Ribery, Wesley Sneijder, Lukas Podolski, Didier Drogba, Radamel Falcao və s.
Qalatasaray ötən il paytaxtımıza da səfər etmişdi. Belə ki, 2020/21-ci mövsümdə UEFA Avropa Liqasının II təsnifat mərhələsində ölkəmizin Neftçi klubu ilə qarşılaşan Qalatasaray ölkəmizə gəlmişdi. Covid-19 pandemiyası səbəbilə bu qarşılaşma tək matçdan ibarət olmuşdu və stadiona azarkeşlər buraxılmamışdı.

teymur rəcəbov

14 yaşındaykən garry kasparovu məğlub edən oyunçu. Kasparov aldığı məğlubiyyəti özünə sığışdıra bilməmişdi, hətta oyunu tərk etmək yerinə həmlə edib, zalı tərk etmişdi.

Normalda isə böyük ustalar matı öncədən gördükləri üçün oynamırlar, oyundan çəkilirlər ("resign"). Kasparov isə həmlə edib, işinə getmişdi, yəni oyundan çəkilməmişdi. Üç saat boyunca həmyerlimizi eqosu səbəbindən boşu-boşuna gözlətmişdir.

Əgər bir oyunçu böyük ustadırsa, onun zəif olduğunu demək məntiqsizlik olar, sadəcə günlərində olmurıar, ya da yaxşı hazırlaşmırlar.