+3 əjdaha
1. Ölkəmizdə qaraçı və ya çiqan olaraq tanıdığımız insanlar, əslən hindistanın şimal hissəsindən* daha dəqiq desək Rajasthan bölgəsidən yaxın Şərq və Avropaya yayılımış romanilərdir. kimliksiz köçəri həyat yaşıyan bu cəmiyyət, ilk dəfə dəri rənglərinə görə misirdən gəlidiyi zənn edilərək yunanlar tərəfindən "Aigyptos" (misirli) deyə çağrılmağa başlayıb. sonralarda bu " gypsy" sözünə çevrilib. dilimizdə istifadə olunan "Çiqan", türkcədə "Çingene", balkanlarda "Cigani", ruscada "Tsygan" və rumın dilində "Țigan" sözləri isə törəmə formada yayılıb və tezliklə təhqir kimi istifadə olunmağa başlayıb.
xalqı bu gün 30-dan çox ölkədə, çoxluqla Şərqi Avropa və Balkanlarda yaşayır: Rumıniya (1.8 milyon), Macarıstan (700 min), Slovakiya (500 min), Bolqarıstan (750 min), Serbiya (500 min), Fransa (400 min), ispaniya (700 min), Türkiyə (1.5 milyona yaxın). sayca çox olan bu millət, söz haqqı baxımından yoxsuldurlar. nə parlamentdə, nə mediada, nə də yerli idarələrdə təmsil olunurlar. Böyük qismi yoxsulluq, təhsil böhranı, işsizlik və rəsmi diskriminasiyaya məruz qalır. bir çox uşaq şəxsiyyət vəsiqəsi olmadan böyüyür.
romanilərin bayrağıAvropa insan Haqları Məhkəməsi tərəfindən diskriminasiya hesab edilsə də, Slovakiya və Çexiyada romani uşaqları tez-tez "əqli zəif" kimi qiymətləndirilib ayrı sinifə salınır. Təhsil və iş imkanlarının olmaması bu insanlarını qeyri-rəsmi işlərə sürükləyir: misgərlik, at alveri, səbət hörmək, çalğı çalma, bazar səyyarlığı.
qeydiyyatsız, vergi sisteminə dəxli olmayan, bir yerdə durmayan, rəsmi qoruma altında olmayan əmək tərzi. Bu onları qismən azad, qismən sistem xaricində saxlayır.
Katolik, pravoslav, müsəlman, protestant icmaları var. Mistik inanclar, mərasimlər, cadugərlik, şəfa duası, amulet istifadəsi kimi elementlər yerli dini sistemlərə qarışaraq qorunub. "Drabarni" adlanan qadınlar şəfa verən, dua oxuyan, cadunu pozan, qoruyucu əşyalara sahib qadın fiqurlardır. Romani toplumlarında bu qadınlar həm ruhani vasitəçi, həm də praktiki müalicəçi kimi qəbul olunur.
18-ci əsrdə bir çox Şərqi Avropa ölkəsində Romanilər qanuni şəkildə kölə idi. Məsələn, Moldova və Valaxiya * indiki Rumıniya torpaqlarında yüz minlərlə ailə kilsənin və ya zadəganların mülkü sayılırdı.
daha bir digər tarixi fakt, bilinən ən ağır soyqırım nazi almaniyasının reallaşdırdığı Porajmosdur. II Dünya Müharibəsində təxminən 500,000 romani insan qətlə yetirilib. qurtulmuş insanlar arasında Schindlerin siyahısında yer alan yəhudilərlə yanaşı romanilər də var idi.
2007-ci ildən Rumıniya Avropa ittifaqına üzv oldu. eyni vaxtda da “Roma məsələsi” gündəmə düşdü.
“Roma” etnik qrupun adı idi -> romanilərin adı
“România” isə ölkənin adı -> Rumıniyanın
Avropada bir çox media və siyasətçi bu iki anlayışı bilərəkdən və ya bilməyərəkdən qarışdırmağa başladı: “Roma-lılar iş tapa bilmir”; “Roma-lılar problem yaradır”. Bunu oxuyan insanlar normal olaraq düşünürdü ki, problem rumıniyalılar ilə bağlıdır.
2010-cu ildə fransa hökuməti kütləvi şəkildə romani düşərgələrini söküb təxminən 1000 insanı Rumıniyaya və Bolqarıstana deportasiya edir. bəlkə də bundan sonra fişək allovlanır.
eyni ildən, parlamentdə rumıniya höküməti bir təşəbbüs irəli sürür və deyir ki: “Roma” yox, “Țigan” deyək. Çünki "Roma" bizi gözdən salır. Prezident belə buna dəstək verir. rəsmi sənədlərdə “Roma” sözü qadağan olunmasını, əvəzinə köhnə, təhqiramiz “Țigan” sözü ilə əvəzlənməsini tələb edirlər. təbii ki, bu beynəlxalq qalmaqala səbəb olur və nəticədə bu tələb rədd edilir.
bəs yaxşı bu Falçı roman qadın obrazı hardan gəlib?
18–19-cu əsr ingiltərə və Fransada formalaşan bu obraz Roman qadınların “keçmişi və gələcəyi bilən” falçılar kimi təsviri teatrdan, ədəbiyyatdan və sirklərdən çıxıb. Həmin dövrdə Romani qadınlar yaşayış üçün küçə falçılığı, tarot kartları, əllə işlənmiş əşyaların satışı ilə məşğul olurdular. bu isə tez bir zamanda mifik bir obraz yaradıb: şal bağlamış, qızıl sırğalı, kart açan sehirli qadın.
indi soruşursan, başqa işmi yox idi? yox. ona görə ki ənənəvi işlərə buraxılmırdılar. Sənədsiz idilər. Səyyar həyat tərzi onları küçədə pul qazanmağa vadar edirdi. xalq özü belə bunu sadəcə maskalanma və gəlir mənbəyi kimi görürdülər.
bu günlərdə də bu ənənə turistik mal olub. xüsusən Macarıstan, Slovakiya, Rumıniya turistlərə "Gypsy Fortune Teller" təcrübəsi təklif edir. əsrlərlə “çiqana inanma, yalançıdır” deyilir. indi eyni insanlar bütün taleyini həmin insandan öyrənir, buna görə növbəyə dururlar.
bundan əlavə məşhur Roman rəqsləri ki var, onları qeyd etməsək olmaz. hansılar ki regionlara görə fərqlənir. Roman havası (Türkiyə), Čoček (Balkanlar) və Flamenko (ispaniya) ən tanınmış romani rəqslərindəndir.
rəqsdən danışmışkən, stereotipin necə komediyaya çevrilməsinədən danışaq. cennet mahellesi Serialında roman obrazlar ancaq qışqıran, gah rəqs, gah dava edən, hər şeyə qarışan tiplər kimi göstərilir. Bütün səhnələrdə rəngli paltarlı, ağızı pozulmuş türkcə ilə danışan, “roman havası” eşidən kimi oynamağa başlayan tiplərlə doludur. burada real insan yox, “çingene karikaturası” var.
təsəvvür elə, parkda gül satan roman xalasan. təbii ki, ənənələrinə görə sən işləyib evə pul aparırsan, roman olduğun üçün daha qazanclı normal iş də tapa bilmirsən. və hər həftə trend olan roman serialında çıxan hər tema sənin olan imicinə də təsir edir və səni məsqərə obyektinə çevirir.
Qaraçıların sayı Azərbaycanda digər ölkələrlə müqayisədə az olsa da, yazılmış hekayəyə əsaslanan və sonradan ekranlaşdırılan "Qaraca qız" filmi həm estetik, həm də sosial baxımdan dəyərli, dərs çıxarıla biləcək Azərbaycan kinolarından biridir. ona görə də entirini qaraca və ağca qızın rəqsi ilə bitirək:
(youtube: 
)
)