ingilis dilində qrammatik cəhətdən düzgün omonimlərin və homofonların mürəkkəb quruluşlar yaratmaq üçün necə istifadə edilə biləcəyini göstərmək üçün istifadə olunan bir cümlə.
Cümlədə durğu işarələri yoxdur. Burada "buffalo" sözü üç şəkildə istifadə olunur:
modern dünyada, 21-ci əsrdə hələ də generasiyalararası fərqdən, yaş fərqindən istifadə edərək mübahisə edən, özünü haqlı çıxarmaq üçün təhqirdən istifadə edən 9-cu nəsil neandertal. göz yumulsa, igidim 1 qəpikdən təhqir edər də -*. üzdə intellektual görsənib, mesajda ağzının danışığını bilməyən "yazar", yeniyetmə.
Bəstəsi Gökhan Kırdara aid olan, kurtlar vadisi, kurtlar vadisi pusu seriallarının, filmlərinin əsas soundtracki. 30-dan çox versiyası olan bu musiqi, dünyada ən çox axtarılan serial və film musiqilərindən biridir.
diablous humanos adəti üzrə yenə fizikadan test işləyirdi. Yuxu onu tutmuş, arada mürgüləyirdi. Yuxunu qaçırmaq üçün, üzü mətbəxə doğru getdi. Kofe qoydu. Özü isə televizoru açaraq, xəbərlərə baxırdı
Öz-özünə deyinərək, kofeyə baxma getdi. Birdən qapı, ardı arası kəsilmədən döyülməyə başladı:
- Bu andıra qalmış qapıya qlazok qoyun demişəm, balacasan deyə, heç vecinə alan yoxdu.
Əlinə bıçaq alaraq qapıya doğru yaxınlaşıb, anidən qapını açdı.
- yaxınlıqdakı poçt idarəsindən gəlmişik. valideynlər evdədir?
- yox, işləri var, bir azdan gələrlər
- qaqa, al imzala bu vərəqi, rədd olum gedim.
- hansı vərəqi?
- ala, al imzala da blət, sənin vaxtunda mən min uşağın ölüm fərmanına imza çəkirdim
diablous məktubu alaraq, qapını bağladı. məktubu açmağa ehtiyat edir, həyəcanlanırdı. Məktubu açdı, məktubda yazılmışdı:
"25 yazar seçmişik, rus ruleti oynayacaqsınız. Şükür elə ki, adın bu siyahıda var, səni yadına salan olub. Bu oyunu oynatmaqda məqsəd sadəcə əyləncədir. Sən o birilərdən narahat olma, hamı gələcək, təki sən gəl. Məbədə səni, səhər xüsusi adamlar gəlib, gözüyumulu şəkildə aparacaqlar. Bəxt üzünə gülsə, onlar da qaytaracaqlar. Di hazırlaş"
Diablousun evinin önünə maşın gəldi, diablousu çağırdılar, evdə yox idi.
Əlindəki çörəyi yelləyərək evə doğru gəlirdi, adamlar onu zorla tutaraq maşına mindirdi, gözlərini yumdular.
Yolda, bir mühafizəçi ona sual verdi?
- heç bəxtə inanırsan?
- bəxtimi yoxlamamış bilmərəm, var, ya yox.
- rus ruleti oynaya bilirsən?
- mənim ruslardan xoşum gəlmir, yalnız qızları
- hamıya Sözlükdə favori atırsan, ruslara da atarsan
- ...
onlar məbədə çatdı, qapıda ciddi yoxlamalardan sonra içəri keçdilər. diablous qapını açanda, 24 yazar artıq masanın qırağında idi.
o, ehtiyat və həyəcan hissini özü ilə masanın qırağına daşıdı, oturdu. Bəziləri mahnıları öz-özünə mızıldayaraq oxuyur, bəziləri köks ötürür, o isə sakitcə oturmuşdu. ilk gün hamı həyəcanlı və utancaq olduğu üçün, bir-biri ilə söhbət edən olmurdu.
birdən qapı açıldı, səliqəli, duruşu, qaməti gözəl bir oğlan otağa daxil oldu. Əlində epik bir revolver (altıpat), yalnız bir güllə və kağızlar var idi. revoleri masaya qoyaraq dedi:
- şərt deyil ki, bir-birinizə ardıcıl şəkildə atəş açasınız. Öz vicdanınız ilə oynayın, dürüst oynayın. Dürüst oynamasanız da, vecimizə deyil. Kağızlara isə bir mesaj yazaraq bir-birinizə ötürün. Bizə günün sonunda birinizin kəlləsi lazımdır.
Bu sözlərdən sonra, o təmkinlə otağı tərk etdi
Qapıya ən yaxın oturan yazar dilləndi:
- onsuzda hamımız poxa düşmüşük, qurtuluşu yoxdur. heç olmasa düşəndə, poxun iy gəlməyən yerinə düşək. Mənim vicdan filan, zərrə qədər, qozuma da deyil. Alın doldurun bu zəhrimarı - sözlərini deyərək, revolveri masanın üstünə atdı
ən yaxın oturan yazarın qarşısındakı yazar revolverə gülləni qoydu, topu dəfələrlə çevirdi. Silah artıq hazır idi
kağız mərasimi gəldi. hamı bir-birinə yazı yazırdı. silahı dolduran yazar, yoxlama məqsədi ilə, özündən 4 masa ayrı oturan şəxsə bu mesajı yazdı:
"sənində mənim kimi gəşəng xasiyyətin ola bilər"
Bu kağızın arxa hissəsində ona yazı gəldi:
"də ayrı, qəşəng yox, gəşəng"
yazar, dərhal düşünmədən əlinə revolveri aldı, və bu mesajı yazanın başına doğru tapançanı doğrultdu:
- ay umbay, həyatdır da, bağışla məni, yaşamaq üçün öldürürəm
- bir dəqiqə dayan, mən maskamı da çıxara bilərəm. mən sadəcə qrammatik normanın pozulmasının qarşıs...
- (silah səsi)
ölən şəxsin başını açdılar, tanıyan olmadı. Olsa da, heç kəs tanımadığını söylədi, ölməmək üçün. hamı, bayaq revolveri qoyan şəxsin gəlişini gözləyirdi, sakit. Bir neçə saat sonra şəxs gəldi. Ölən şəxsin başını üzü yuxarı çevirdi və baş barmağını dişlədi:
- bundan sonrakı işiniz, daha da çətin olacaq. Açığı, yerinizdə mən olsam, onun yerinə özümü öldürərdim.
- kimdir axı, zəhmət olmasa, nikini söyləyin
o kağıza faşist almaniyasının simvolunu çəkdi... qatilin gözündə fəxr, sevinc hissi var idi. ölən şəxsin gözlərində isə, həyata, gələcəyə baxdığı ümidin sönmüş işığı.
Entrylərində yeniyetməliyi, faşist, radikal fikirləri ilə seçilən, başlığa tərif verməmiş, orfoqrafik qanunların və qaydaların anasına ağlar qoyan, bununla belə "ilin yazarı" nominasiyasının namizədi olan 9-cu nəsil yazar.
Qeyd: bu yazını oxuyan şəxslərdən, əsas da, sincab pərəstişkarlarına tövsiyyə edirəm, yanınızdakı ən yaxın masaya, içinizdəki sincab sevgisini müvəqqəti olaraq masanın üstünə qoyun. Umbaydan danışmıram, şitlik çıxar
sözaltı sözlük instagram səhifəsinin storysində, "favoriniz hansı yazardır?" tipli sual qoyulmuş, çox istifadəçi sincab deyə bir cavab vermişdi. Bu vaxtdan bəri bu yazarı izləyirəm. Beynimdə, öz-özümə suallar verirdim :
"Bir insan, qısa müddətdə, necə belə sevilə bilər?". Bu sualı, çox yazar üçün vermişdim. amma, onların entryləri həqiqətən də, inanılmaz dərəcədə cəlbedici idi.
Bunu keçdim. Bu yazarı, ilin yazarı nominasiyasına namizəd kimi irəli sürmək, və hər iki pollda da birinci seçmək, bilmirəm hansı ölçüdür. Demək ki, böyük ordusu var imiş.
Qeyd: Bilirəm, yazar deyəcək ki, sözlükdə heç kəsə mənə səs ver deməmişəm. Amma link atmaq da çətin iş deyil, atarsan, seçə bilərlər. Belə edirsən ya yox, bilmirəm.
Zövqləri sorğulamıram, amma gedin, yazarın entrylərinə baxın. Formatı düzgün mənimsəməyib, sincab əfəndi. 90 faiz entrysində başlıqlara tərif verməmiş, dərhal keçib entryə. Şəxsən, mənim gözümü yorduğu kimi, bəzilərinin də gözünü yorur, əminəm. Durğu işarələri, ələxsus, vergül ilə yazarın düşmənçiliyi var qədimdən -*
Entrylərin kontentinə gələk. Orfoqrafik yerinə toxunmuram, özünüz açın baxın, gün hansı tərəfdən çıxır, görün. -*. Köhnə sevgililərindən və qadınlardan bəhs etdiyi entrylərdən danışmaq istəmirəm
Dəhşət radikalsan, ay sincab. Entrylərində, fərqinə varmadan oğlanlar belə, oğlanlar elə, ex sevgililərim belə maldılar kimisi hava verirsən, mən isə yazılarından günlük Tükəzban dozamı alıb otururam yerimə.
Entry nömrələri ilə mühakiməni sizə buraxıram:
1. Yazar bir entrysində yazmışdı ki, azərbaycanlılara erməni başı kəsmək yaraşmaz, biz Oğuz türküyük. Yəni yazar, bizim və özünün humanist olması fikrini qoruyurdu. Amma, #310592 nömrəli yazısında, Kəlbəcərdə ermənilərə 10 gün vaxt verməyi qınamış, humanist olduğumuza görə tənqid edir, radikalsan. #310581 entrysindəki yansın tökülsün erməni xatirələri fikrindən danışmıram belə
2. #309701, #312764 nömrəli entrysində də radikallıq gözə çarpır, hələ #309590 makiyaj radikallığı.
3. #310320 geylərə hər pis şeyi atmaq, #310448 qadının kişi öldürməsinə, qadını da başa düşmək lazımdır deyib tərəfini saxlamaq.
Qalanlarını da, neytral gözlə görə bilərsiniz, yazarın bu kimi nöqsanları ortadan qaldıracağına ümid edirəm.
Azərbaycan ərazisində yaşayan azsaylı xalq olan, Ləzgi xalqının ana dili.
Qədim tarixə və mədəniyyətə malik ləzgilərin və bu dil qrupuna daxil olan xalqların əcdadları eramızdan əvvəl IV əsrdə Qafqaz Albaniyası dövlətinin əsas yaradıcıları olmuşlar. Ləzgilərin dili də dünyanın qədim dillərindən biridir. Dahi rus yazıçısı M.A.Şoloxovun dediyi kimi, bu xalqın ən böyük dövləti onun
dilidir.
Bəzi alimlər qədimlik baxımından ləzgi dilini hind-çin dilləri ilə müqayisə edir və onun 7 min il bundan əvvəl mövcud olduğunu göstərirlər. Bu dildə sözlərin əksəriyyəti bir və ikihecalıdır. Ləzgi dilinin feil və say kimi nitq hissələrinə aid 17 elmi əsərin müəllifi olan məşhur gürcü alimi Q.V.Topuria ləzgi dilində birhecalı sözlərin 4-5 min il bundan əvvəl yarandığını və onların xalis ləzgi sözləri olduğunu bildirir.
Ləzgi dilinin meydana gəlməsi tarixi, ayrı-ayrı nitq hissələri, sözlərin yaranmasındakı məntiq və uyarlıq, onun qədim xett, xürrit, urartu dillərinə yaxınlığı və diğər məsələlər alimləri getdikcə daha çox cəlb edir. Təsadüfi deyil ki, ləzgi dili hazırda ən çox tədqiq olunan dillərdəndir. 2004-cü ilədək olan məlumata görə dünyanın müxtəlif dillərində bu dil ilə bağlı 3300 elmi məqalə, monoqrafiya, dərslik və başqa kitablar çap olunub. Təkcə son 40 il ərzində müxtəlif müəlliflərin imzası ilə 2 mindən çox elmi məqalə, 30-dan çox kitab işıq üzü görüb.
Ləzgi dilinin tədqiqi ilə hələ XVIII əsrdən başlayaraq alman, ingilis, fransız, rus, gürcü alimləri məşul olmuşlar. XVIII əsrdə P.S.Pallasın, N.A.Güldenştedtin, XIX əsrdə Y.Klaprotun, R.F.Erkertin, A.A.Şifnerin, B.Dornun, A.Zavadskinin, XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində K.F.Qanın, A.M.Dirrin, N.J.Marrın, N.Trubeskoyun, A.N.Qenkonun və başqalarının ləzgi dili ilə əlaqədər apardıqları tədqiqatlar bu gün də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hazırda Rusiya, ABŞ, Norveç, Fransa, ingiltərə, Türkiyə, isveçrə, Gürcüstan, Qırğızıstan, Qazaxstan, Ukrayna və başqa ölkələrin dilçiləri ləzgi dilini tədqiq edirlər. Gürcü alimləri bu sahədə xüsusilə fəallıq göstərirlər. Təkcə ötən əsrdə 34 gürcü alimi ləzgi dili haqqında 200-ə yaxın elmi məqalə və kitab yazıb. Onlardan akademik A.S.Çikobava, filologiya elmləri doktorları i.B.Abuladze, Q.V.Topuria, Ş.Q.Qaprindaşvili, Q.T.Burçuladze, V.N.Pançvidze, B.Q.Qiqineyşvili, T.V.Qudava, E.F.Ceyranaşvili kimi alimlərin bu dil haqqında elmi məqalələri dünyanın müxtəlif dillərinə tərcümə olunub.
Ötən dövrdə ləzgi dilçilərindən Dağıstanın məşhur alimi Hacıbəy Hacıbəyov başda olmaqla filologiya elmləri doktorları, professorlar Məhəmməd Hacıyev, Uneyzat Meylanova, Bukar Talibov, Şəmsəddin Sədiyev, Faida Qəniyeva, Kərim Kərimov, Ənvər Şeyxov, israfil Əfəndiyev, akademiklər Racidin Heydərov, Əhmədulla Gülməhəmmədov, filologiya elmləri namizədi Nəriman Abdulmütəllibov və başqaları da doğma dilin tədqiqinə böyük töhfələr vermişlər.
Dilçiləri maraqlandıran məsələlərdən biri qədim ləzgi yazısının və ədəbi abidələrinin yaranmasıdır. Bu barədə alimlər müxtəlif fikirlər söyləyirlər.
Ədəbi abidələr
Ləzgi yazısının hələlik aşkar edilmiş ilk nümunələri V-VII əsrlərə aiddir. Kitabələr şəklində üzə çıxan bu münunələrdə çoxlu ləzgi sözləri və toponimlər aşkar edilmişdir. Elmi əsərləri dünyanın 40-dan çox dilinə tərcümə olunmuş filologiya elmləri doktoru, professor, akademik, Rusiya Federasiyasının və Dağıstan Respublikasının əməkdar elm xadimi, 3 cildlik “Ləzgi dilinin izahlı lüğəti” kitabının müəllifi Əhmədulla Gülməhəmmədov ilk dəfə olaraq sübüt etdi ki, hələ 1500 il bundan əvvəl ləzgi dilində ədəbiyyat və yazılı məxəzlər mövcud idi. (baxma: Журнал «Возрождение» №6, 2000-ci il, s. 112). Həqiqətən də tarixi mənbələrdən məlum olduğu kimi, “hələ V əsrdə Arranda zəngin ədəbiyyat var idi, lakin sonralar bu ədəbiyyat yox olmuşdur”. (baxma: Ziya Bünyadov. Azərbaycan VII-IX əsrlərdə. Bakı, 1989, səh. 56). Təbiidir ki, o vaxt Qafqaz Albaniyasında yaşayan ləzgilərin ədəbi nümunələri də yoxa çıxıb, işğalçılar tərəfindən məhv edilib. Lakin II əsrə aid “Şarvili” eposu, III-V əsrlərə aid bir neçə dastan və rəvayət şifahi xalq ədəbiyyatı nümunəsi kimi bizə çatıb.
Tanınmış ləzgi şərqşünası, tarix elmləri doktoru, professor, Rusiyanın və Dağıstanın əməkdar elm xadimi, Rusiya Federasiyasının Dövlət mükafatı laureatı Amri Şixsaidov yazır ki, X əsrdə ləzgilərin ana dilində özünəməxsus ədəbiyyatı var idi. Bunu məşhur Dağıstan alimi, tarix elmləri doktoru, professor P.M.Maqomedov və başqaları da təsdiq edir. X əsrdə “Axtınamə” və “Abumüslümün tarixi”, XII əsrin əvvəllərində “Şirvanın və Dərbəndin tarixi” kimi qiymətli əsərlərin yaranması deyilənlərə yaxşı sübutdur. (baxma: Шихсаидов А.Р. Очерки истории, источниковедения, археографии средневекового Дагестана. Махачкала, 2008, с. 254-257, 338).
1179-1229-cu illərdə yaşamış ərəb coğrafiyaçısı və səyyahı Yaqut ibn Abdullah ər-Rumi əl-Həməvinin verdiyi məlumata görə XII əsrin məşhur alimi və şairi Musa ibn Yusif ibn Hüseyn əl-Ləzgi həm nəzmlə, həm də nəsrlə fəlsəfi əsərlər yazırdı. (baxma: Yaqut, IV c, səh. 324. SMOMPK, buraxılış 29). X-XII əsrlərdə ləzgi yazısından geniş istifadə olunduğu, həmçinin ləzgi mədrəsələri və ədəbiyyatı haqqında XIII əsrin ərəb coğrafiyaçısı və kosmoqrafı Zəkəriyyə ibn Məhəmməd ibn Mahmud Əbu Yəhya əl-Qəzvini də məlumat verib. Onun yazdığı kimi, “məşhur vəzir Nizam ül-Mülkün Dərbənddə və onun ətrafındakı kəndlərdə tikdirdiyi mədrəsələrdə ləzgi və ərəb dillərində dərslər keçilirdi”. (baxma: Şerafeddin Erel. Dağıstan və dağıstanlılar. istanbul, 1961. Səh. 211).
Orta əsrlərin ləzgi yazısı və ədəbi abidələri haqqında rus alimi N.B.Xanıkov belə yazıb: “Ləzgi kəndlərindən XIII əsrə aid kitabələr çox tapılıb. Qədim tarixin izlərini saxlayan bu daşların üzərində şeir və rəvayətlərdən parçalara da rast gəlinir. Bu yazılar həmin dövrün ləzgi şairlərinin yaradıcılığından xəbər verir”. (baxma: Ханыков Н.Б. Археологические следы. // “Кавказ” №53, 1850).
Dağıstan tarixçiləri X.X.Ramazanovun və A.R.Şixsaidovun 1964-cü ildə Mahaçqalada rus dilində çap olunmuş “Cənubi Dağıstan oçerkləri” kitabında göstərildiyi kimi, XIII əsrin məşhur fransız səyahətçisi Gilyom de Rubruk yazmışdı ki, “ləzgilərin öz ana dillərində yazdıqları çoxlu qiymətli əlyazma kitabları var. Onlar bu kitabları böyük məhəbbətlə oxuyur və saxlayırlar”.
Bəzi məxəzlərdə ləzgi yazısının əksər səsləri ifadə etməyə qadir hərflərindən söhbət açılır, onların bu dilə tam uyarlı olduğu göstərilir. Rus alimi P.K.Uslar hələ XIX əsrdə ləzgi dilinin səslərini ifadə etmək üçün “hərflərin möcüzəsi gərəkdir” demiş və yeni ləzgi əlifbası yaratmışdı.
Hərflərin möcüzəsi
Ləzgilərin ilk istifadə etdikləri alban əlifbası 52 hərfdən – 9 saitdən və 43 samitdən ibarət idi. Bu əlifba ləzgi dilinin səslərini dolğun əks etdirirdi. Təəssüf ki, sonralar müxtəlif əlifbaların tətbiqi nəticəsində müasir ləzgi ədəbi dilindən bəzi saitlər və samitlər çıxarılıb. Lakin alimlərin tədqiqatlarından məlum olduğu kimi, ləzgi dilinin Quruş, Qımıl-Küsnət ləhcələrinin, həmçinin Küre dialektinin bəzi ləhçələrinin fonetikasında 9 sait və 43 samit mövcuddur. Ləzgi dil qrupuna daxil olan buduq, qrız və xınalıq dillərində də fonemlərin 9-u saitdir.
Məlum olduğu kimi, ləzgi dilləri samitlərin çoxluğu ilə seçilir. Ağul dilinin fonetikasında 45, tabasaran dilində 55, xınalıq dilində 64, rutul dilində 68, arçi dilində 70 samit var. Sait və samitlərin çoxluğu alban əlifbasında da öz əksini tapıb. Bu, ləzgi dillərindən ötrü həmin əlifbanın daha məqsədəuyğun olduğunu və vaxtilə ondan istifadə edildiyini bir daha sübut edir.
415-ci ildə Mesrop Maştos alban əlifbasını sadələşdirərək 37 hərf saxladı. V-VII əsrlərdə ləzgilər həmin əlifbadan istifadə etdilər. Ərəb işğalından sonra ləzgilərə alban əlifbası qadağan edildi. Ona görə də xalq təxminən min il ərzində əcəm əlifbasından istifadə etmək məcburiyyətində qaldı. Bu, 12 boğaz səsi alban hərfləri, qalanları isə ərəb hərfləri ilə ifadə olunmuş əlifba idi. Onun 788-ci ilə aid olan ilk nümunələrindən biri Cənubi Dağıstanın Quruş kəndi ərasizində Hacı Zengi Buba pirinin daşı üstündə həkk olunub. IX əsrin əvvəllərində boğaz səslərini göstərən alban hərfləri xüsusi işarələr əlavə olunmuş ərəb hərfləri ilə əvəz edilib. Tarixçi A.R.Şixsaidov Dağıstanın ləzgi rayonlarının ərazisində mətnləri əcəm əlifbası ilə yazılmış XII-XIV əsrlərə aid onlarca epiqrafiya abidələri aşkar edib. (baxma: Эпиграфические памятники Дагестана. М., 1984).
Əcəm əlifbasından ləzgilər XX əsrin 30-40 illərinədək istifadə etmişlər. Sovet hakimiyyətinin ilk illərində Moskvada ləzgicə çap olunmuş “Ləzgi şairlərinin poeziyası”, “Yetim Eminin seçilmiş əsərləri” kitabları bir neçə il əvvəl Cənubi Dağıstanın Kiri kəndindən tapılmiş, XVIII-XIX əsrlərin ləzgi şairlərinin əsərləri toplanmış XIX əsrə aid almanax da əcəm əlifbası ilə qələmə alınıb.
Dilçi alimlərin qeyd etdikləri kimi, əcəm əlifbası ləzgi dilinin səslərini tam və dolğun ifadə etmək qabiliyyətinə malik deyildi. Bu əlifbada bir çox səsləri göstərən hərflər yox idi. Г, гъ, к, кк, кI, кь səsləri və bəzi başqa səslər bir hərflə, bir işarə ilə yazılırdı. Ona görə də həmin səslərdən ibarət sözləri təyin etmək çətinlik törədirdi və bu iş oxuyanın öhdəsinə düşürdü. Odur ki, XIX əsrin sonlarında ləzgi maarifçiləri əcəmi əvəz edəcək başqa əlifba yaratmağı qərara alırlar. 1871-ci ildə Cənubi Dağıstanın Mamraç kəndindən olan məşhur ləzgi alimi Qəzənfər bəy tərəfindən tərtib olunmuş yeni əlifbadan və oxu mətnlərindən ibarət kitab çap edildi. Bundan sonra rus qafqazşünası P.K.Uslar ləzgilər üçün əlifba yaratmaq qərarına gəldi. O, ləzgi dilinin fonetikasını və morfologiyasını Qəzənfər bəydən öyrənirdi.
P.K.Uslar 1896-cı ildə Tiflisdə “Küre dili” adı ilə çap etdirdiyi kitabda özünün yaratdığı ləzgi əlifbasını və bu əlifba ilə qələmə alınmış mətnləri oxuculara çatdırdı. Alim Küre dairəsində tədqiqatlar apardığı üçün kitabını belə adlandırmışdı. Onun əlifbası 49 hərfdən – 7 saitdən və 42 samitdən ibarət idi. 37 hərf rus, 12 hərf isə latın və gürcü qrafikaları əsasında tərtib edilmişdi. Usların əlifbasından ötən əsrin 20-ci illərinədək istifadə olunmuşdur. Ləzgi maarifçisi Abucəfər Məmmədovun 1911-ci ildə Tiflisdə çap etdirdiyi əlifbadan və oxu mətnlərindən ibarət kitabda da bu əlifbadan istifadə olunub. Təəssüf ki, Usların əlifbası xalq arasında geniş yayılmadı. Çünki bu əlifba da ləzgi dilinin səslərini tam əks etdirmirdi. Ona görə də yeni əlifba yaratmaq zərurəti meydana gəldi.
Yeni əlifba uğrunda mübarizə
Oktyabr inqilabı başqa sahələrdə olduğu kimi, bu sahəyə də öz təsirini göstərdi. Sovet hökuməti köhnəliyi ləğv etmək, yeni həyat qurmaq adı ilə Dağıstanda milli dilləri tamamilə sıxışdırıb aradan çıxarmaq, respublikanı başdan-başa ruslaşdırmaq istədi. Lakin ləzgilərin, avarların və darginlərin güclü müqavimətinə rast gəldi. Bu xalqların qabaqcıl elm və maarif xadimləri milli dillərdə dərslərin keçilməsindən və yeni əlifbanın tətbiq edilməsindən ötrü mübarizəyə başladılar. Hətta Hacıbəy Hacıbəyovun rəhbərliyi altında Moskvada bu şəhərdə və Leninqradda təhsil alan 200-dən çox ləzgi tələbəni və ziyalını birləşdirən “Ləzgi dərnəyi” yaradıldı. Tezliklə bu dərnək böyük qüvvəyə çevrildi və bolşevik rəhbərləri müəyyən güzəştlərə getməyə məcbur oldular.
Başqa xalqlar kimi, ləzgilər üçün də vahid şəklə salınmış əlifba latın qrafikasına əsaslanan əlifba idi. Bolşevik rəhbərləri Hacıbəy Hacıbəyovu və Əlibəy Şamxalovu belə əlifba yaratmağa məcbur etdilər. Onlar rus dilçiləri N.F.Yakovlevin və L.i.Jirkovun iştirakı ilə ləzgi, avar, dargin və lak dilləri üçün latın qrafikası əsasında əlifba yaratdılar. Lakin onun ömrü uzun olmadı. Yeni əlifba özünü doğrultmadı.
Latın qrafikası niyə özünü doğrultmadı?
1928-ci ildə latın əlifbasının işə salınması Dağıstanda birmənalı qarşılanmadı. Yeni əlifbanın Dağıstan dilləri üçün müsbət cəhətlərindən daha çox mənfi cəhətlərinin olduğunu görən həmin dövrün bəzi dilçiləri və yazıçıları – Alqadar Abdul-Qadir, Ziyauddin Əfəndiyev və başqaları mətbuatda öz fikirlərini bildirdilər. Ləzgicə çıxan “Yeni dünya” qəzetinin 1929-cu il saylarının 11-i bu məsələyə həsr olundu. Tezliklə “Krasnıy Daqestan” qəzeti də əlifba məsələlərindən yazdı. Latın əlifbası Dağıstanın ayrı-ayrı təşkilatlarının, yerli mətbuat orqanlarının da müzakirə obyektinə çevrildi. Hətta Ümumittifaq Yeni Əlifba Komitəsinin rəyasət heyətinin geniş iclasında “Yeni əlifbaya keçməyin çatışmazlıqları” mövzusunda çıxışlar dinlənildi. (baxma: “Yeni dünya” qəzeti (ləzgicə), 16 iyul 1929-cu il). iş o yerə çatdı ki, məcburiyyət qarşısında yeni əlifbanın tərtibçilərindən və təbliğatçılarından birinə çevrilmiş Hacıbəy Hacıbəyov da Dağıstan dillərindən ötrü bu əlifbanın yararsız olduğunu etiraf etməyə başladı.
48 ləzgi hərfini əks etdirən latın əlifbasında bir neçə fonem aradan çıxarılmışdı. O, dildəki bütün səsləri əhatə edə bilmirdi. Xüsusən də dodaq səslərini əmələ gətirən 17 fonemi olduğu kimi çatdırmaq mümkün deyildi. Bu isə ədəbi dildə ən çox işlənən 250-dək sözü itirmək demək idi. Г, гъ, з, к, кк, къ, кь, кI, с, т, тт, тI, х, хъ, цц, цI, чI hərflərinin yanında dodaqlanan “в” yazılmayanda sözlər başqa mənanı verirdi. Məsələn: гъвар (tir) – гъар (mala); гъвел (qırıntı, ovuntu) – гъел (kirşə); къвана (yağdı) – къана (üşüdü); кIватI (topa, yumaq) – кIатI (taxıl saxlanan qab); свас (gəlin) – cac (diş); cвал (dağ sərçəsi) – cал (dirrik); тIвар (ad) – тIар (ağrı) və s.
Ləzgi dilçiləri yeni əlifbanın çatışmazlıqlarını nəzərdə tutaraq, onu “latınlaşdırılmış əlifba” adlandırırdılar. Bu əlifbanın ən böyük qüsurlarından biri o idi ki, bir sıra hərflər eyni işarələrlə yazılırdı. Məsələn, къ və кь hərfləri q, п və пI hərfləri p, т və тI hərfləri t, х və хь hərfləri x, ж və з hərfləri z hərfi ilə ifadə olunmuşdu. Bu isə sözləri düzgün oxumaqda çətinlik yaradırdı. Məsələn, oxucu başa düşə bilmirdi ki, “тар” sözünü тар “ağac”, тар “tar” kimi oxusun və ya тIар “ağrı” kimi. Başqa sözlərin oxunuşunda da belə çətinliklər var idi.
Məlum olduğu kimi, ləzgi dilində б, г, д, гъ, ж (дж), з (дз) kimi cingiltili partlayıcı samitlər vurğulu hecalarda müvafiq kar samitlərə çevrilir: п [пп], к [кк], т [тт], ц [цц], ч [чч]; къиб “qurbağa” – хъипер [хъиппер], муг “yuva” мукар [муккар]. Latın qrafikası bu fonetik prinsipi gözləməklə səsi eşidilən kimi yazmağa imkan vermirdi.
Digər bir məsələ к, т, п, ц, ч qrafemləri ilə bağlı idi. Ləzgi dilində bu qrafemlər həm nəfəsli, həm də nəfəssiz fonemləri (кк, тт, пп, цц, чч) ifadə edir. Məsələn: чил “tor” – ччил “yer”, чуру “sarı” – ччуру “saqqal, кун “sürü saxlanan yer” – ккун “yanmaq”, кар “iş” – ккар “yara” və s. Latın qrafikası bu fonetik prinsipə də uyarlı deyildi. Bütün bunlar nəzərə alınaraq, Dağıstan hökumətinin xüsusi qərarı əsasında 1938-ci ildə latın qrafikası kiril qrafikası ilə əvəz olundu.
Əslində ləzgi yazısından ötrü bu, yenilik deyildi. Hələ 1860-cı ildə kiril qrafikası əsasında ləzgi əlifbası yaradılmışdı. Hazırda Dağıstanın arxivlərində həmin dövrdə rus əlifbası ilə ləzgi dilində yazılmış sənədlər saxlanılır. (baxma: Heydərov R.i. Vacib sənəd. “Kommunist” qəzeti (ləzgicə), 24 mart 1985-ci il; Heydərov R.i. Əlifbamızın 120 illiyi. “Лезги газет”, 31 avqust 1991-ci il).
1938-ci ildə kiril qrafikası əsasında yaradılmış əlifbanın da latın qrafikalı əlifba kimi bir sıra çatışmazlıqları var. Bu əlifba 12 ləzgi fonemini aradan çıxarıb. Əvəzində ləzgi əlifbasına rus dilindən ehtiyac duyulmayan ё, щ, э, ю, я kimi hərflər gətirilib. Lakin bu əlifbanın latın qrafikalı əlifba ilə müqayisədə bir sıra üstünlükləri var.
Kiril qrafikası ilk növbədə nəfəssiz fonemlərdən istifadə etməyə imkan verdi. Görkəmli ləzgi dilçi alimi Məhəmməd Hacıyevin təşəbbüsü ilə bu fonemlər qoşa qrafemlərlə yazıldı: ттар “ağac”, ппар “yük”, ккун “yanmaq”, ккал “inək”, ччин “üz” və s. Təəssüf ki, alim dünyasını dəyişəndən sonra bu qayda əsassız olaraq aradan götürüldü və hazırda nəfəssiz fonemli sözlər bir işarə ilə yazılır: кар [кhap] “iş”, кар [кhap] “talvar” кар [ккap] “yara” və s. Müasir ləzgi ədəbi dilində Məhəmməd Hacıyevin qoyduğu qaydanın bərpasına ehtiyac var. Bunu neçə illərdir ki, ləzgi ədəbi ictimaiyyəti, dilçilər və təhsil sahəsində çalışanlar da tələb edir.
Digər üstünlük rus əlifbasından gəlmiş ъ və ь qrafemləri ilə bağlıdır. Məsələn, ъ qrafemi üç halda dildə əvəzsiz rol oynayır: 1) гъ, къ, хъ kimi dilçək samitlərini ifadə edir: гъед “ulduz”, къад “iyirmi”, хъен “kölgə” və s.; 2) rus dilindən və başqa dillərdən alınmış sözləri olduğu kimi yazmağa imkan verir: адъютант, таъмин, таъсир və s.; 3) laringal abruptivləri ifadə edir: ваъ “yox”, яъ! “di!”, неъ “ye” və s. Rus dilindən gəlmiş ь qrafemi başqa hərflərlə birlikdə ləzgi dilinin spesifik fonemlərini əmələ gətirir: гь, кь, хь, уь; гьакIан “adi”, кьантIар “təpə”, “sədd”, хьел “ox”, уьцIуь “duzlu” və s.
Nəhayət, müasir əlifbadakı I (dik xətt) başqa hərflərlə birlikdə yazıldıqda ləzgi dilindəki partlayan boğaz samitlərini göstərir: кI, пI, тI, цI, чI; кIар “oxlov”, пIатI “ördək”, тIал “ağrı”, чIагъ “qarğa”.
Göründüyü kimi, kiril qrafikasına əsaslanan müasir ləzgi əlifbası bəzi çatışmazlıqlarına baxmayaraq, latın əlifbası ilə müqayisədə dilin ehtiyaclarını daha yaxşı ödəyir. Ona görə də müasir əlifbanı yenidən latınlaşdırmaq istəyənlər bilməlidirlər ki, bu, qəti yolverilməzdir.
Şübhəsiz, müasir ləzgi əlifbasının təkmilləşdirilməsi vacibdir. Ozündən əvvəlki əlifbalar (alban əlifbasını çıxmaq şərti ilə) kimi bu əlifba da dilimizdəki аь, гI, хI, дж, дз, кh, уъ, цh, чh kimi səsləri ifadə etməyə qadir deyil. Bu məsələ ilə əlaqədar dilçi alimlərimiz haqlı olaraq yazırlar: “Ləzgi dilinin orfoqrafiya qaydalarının mükəmməlləşməsi sahəsindəki böyük uğurlarla yanaşı, hələ tam həll olunmamış bəzi mühüm məsələlər də vardır. Bunlar əlifba, orfoqrafiya və punktuasiya ilə bağlı məsələlərdir. Onların elmi cəhətdən tam və uğurla həll olunmasından ötrü ləzgi dilinin fonetikası, morfologiyası, sintaksisi və leksikası daha dərindən və geniş tədqiq edilməlidir”. (baxma: Гайдаров Р.И., Гюльмагомедов А.Г., Мейланова У.А., Талибов Б.Б. Современный лезгинский язык. Махачкала, 2009, с. 99).
Göründüyü kimi, əlifba sahəsində qarşıda duran əsas məsələ bir əlifbanı diğəri ilə əvəz etməkdən deyil, onu təkmilləşdirməkdən ibarətdir. Bu işi isə təsadüfi adamlar deyil, yalnız ləzgi dilçi alimləri görə bilərlər.
insanların fikrinə hörmət etmək istəməyən yazar. Ən azından mənə belə auranı bağışladı.
1. #309333 nömrəli entryində joe bideni tənqid etməyə çalışmısan, amma mən səndən obyektivlik istəyirəm. mühacirlər və miqrantlara qarşı sərt tədbirlər görən, "ermənilər yaxşı insandır" deyən, Türkiyə iqtisadiyyatına diz çökdürən, tvitterdə radikal və irqçi fikirləri ilə tanınan insan Donald trumpdır, biden yox
2. #309231 nömrəli entryində biden tərəfdarlarını açıq təhqir etmisən. Deyə bilərdin ki, bideni dəstəkləyən insanlar səhv yoldadır, araşdırma etmələrini istəyirəm və s. Təhqirlə ifadə olunan fikir elə də effektiv olmur
P.s: özün #308991 nömrəli entrydə təhqir işlədən insana aciz demisən, burdan nə demək istədiyim anlaşılar yəqin -*
3. #308973 nömrəli entrydə ateistlərə alçaldıcı ifadən, #308372, #306643 nömrəli entryidə jurnalistdən səs yazısı, fakt istəyib, #308232 nömrəli entrydə Laçının alınmasını yazmısan, hələ də fakt yoxdur və #306093 nömrəli entrydə erməniləri sevənlərin vicdanını sikim deyib, #306968 nömrəli entrydə Paşinyanın qızına "gözəl qadın" ifadəsini işlətmisən
marjinal, ikibaşlı fikirlərini qoyuram qırağa, amma təhqirlə ona alçaq, buna şərəfsiz deməklə radikallığı qarışdırma, Əziz yazar
gedənin yox, daxilində məlum şəxslərə görə səhv gedənin banlandığı məkan, qrup, yer.
Son zamanlar qəribə, təəcüblü banlar başladı, səbəbini trol olmaqda görürlər. Bu lap, məlum şəxsin icra hakimlərinə qarşı etdiyi islahata oxşadı, ad da sözlüyə islahatçı kimi keçir. Whataboutism sorğulayınca, öz ironiya və yumor anlayışını sorğulasan, pis olmaz
Mən eynək taxmağı məsləhət görərdim, həm entrymi oxuyanda, həm də ban verəndə
Trolluq etmə, whataboutism səbəbindən ban veriblər. Ümumiyyətlə, troll sözünün mənasını araşdıraq:
"internet jarqonunda trol, alovlu müharibələr başladan və ya internetdə insanları qəsdən narahat edən, onlayn topluluqda iltihablı və yayındırıcı, kənar və ya mövzudan kənar mesajlar göndərərək (məsələn, qrup, foruma fake xəbərlər atan,, trolun əyləncəsi üçün istifadəçinin onlayn fəaliyyətini pozmaq və ya siyasi prosesi idarə etmək kimi müəyyən bir nəticə əldə etmək üçün oxucuları emosional reaksiyalar göstərməyə təhrik etmək"
bunlardan hər hansını etmədiyimdən, whataboutism olmadığından tam əminəm. insanın içində isə başqa şübhələr yaranır. Trolluq etməmişəmsə niyə? ya fikir və tənqidlərimə görə? Bilmirəm.
hadisənin məntiqinə uyğun olaraq, yerə düşən və çirklənmiş məhsulların təhlükəsiz istehlakının mümkünlüyünü ifadə edən stereotipik bir anlayışdır. Qayda yerə və ya döşəməyə düşmüş peçenye kimi sərt qidalara aiddir. Bu qayda bir neçə saniyə ərzində yerə düşən qidaya keçə bilən mikrobların mədə turşusu ilə asanlıqla məhv olacağı və bədənə zərər verməyəcək qədər az olacağını iddia edir
Beş saniyə qaydası deyimi adətən istehza ilə və ya zarafat kimi də tələffüz olunur.
Ümumilikdə yerə düşən yeməyi yeməyin gigiyenası, xüsusən də beş saniyə qaydası ciddi elmi əsaslarla həvəskarlar, o cümlədən tələbələr və alimlər tərəfindən dəfələrlə sınaqdan keçirilmişdir. Düşən qidanın yoluxuculuğu bir çox amillərdən - təbiətindən, səthin materialı və təmizliyindən, qida xüsusiyyətlərindən təsirlənir, lakin məruz qalma müddəti (əgər dəqiqələr və saatlar haqqında danışmırıqsa) ziyanlı olmasına ən az təsir göstərir.
xülasə, 5 saniyədən keçməyibsə, yerə düşəni götürüb yemək "olar"
eyyub yaqubovun sayca ikinci, pop və şanson janrlı studiya albomu. hər bir mahnı haqqında fikirlərim:
(youtube: )
- ağabala çaykovski. albomla eyniadlı musiqi parçası. musiqidə sovet dövründən yeni çıxmış cəmiyyətin bir parçası olan, bakının qədim məhəlləsi olan sovetskidə yaşayan kişi obrazından söhbət gedir.
(youtube: )
- nurcana. bizim kişilərin həmin dövrdə rusiyada, moskvadaki macəralarından bəhs edir -*
(youtube: )
- kişidir bu. hələ 90-cı illərdəki marjinallara "həsr" olunub, məncə. axırdakı segahfason muğam da eyyub yaqubovun istedadından xəbər verir. bir sözlə, mükəmməl
(youtube: )
dama-dama. yadıma düşən ilk söz "ay qız, ay qız, ay qız baxsana, ceyran mənə baxsana" olur -*. qəşəng mahnıdır, belə flirt etdiyin qıza həsr olunası -*
(youtube: )
- yol polisi. maarifləndirmə xarakteri daşıyan musiqidir
(youtube: )
- fəvvarə. 6/8 yaxşı işlənən musiqi. fəvvarə adlı qıza həsr olunub. peşmanlıq hissi var musiqidə bu qızla tanış olduğu üçün
(youtube: )
- mister əlibala. təyyarə ilə səyahətdən bəhs olunur. stüardessa fatmanisəni və təyyarəni elə təsvir edib ki, heç vaxt təyyarəyə minməyən məndə belə həvəs oyatdı, ən əsası təsəvvür oyatdı.
(youtube: )
- qarabala 2. albomda mənası aydın şəkildə olmayan musiqi. ironiya olaraq da, neft maqnatlarına tənqid və ya həmin həyatı təsvir ola bilər "isveçdədir indi ofisi, internetdə var səhifəsi", mahnıdan həmin illər "yağır"
(youtube: )
- içərişəhər. adından da məlum olduğu kimi, bakının qədim məhəlləsini sözləri sapa qüsursuz düzülən muncuq kimi olan musiqidə təsvir edib. içərişəhərdə qulaq asmaq tövsiyyə olunur.
(youtube: )
- kapitan nemo. içki nəticəsində gəmisiz qalan kapitandan bəhs edən musiqi
(youtube: )
- instrumental musiqi. mən biləni, albomun outrosu olmalıdır. 6/8 və milli musiqi notlarımız qəşəng işlənib
Sübh vaxtı idi, Ömər onların evinə yaxın olan məscidin qabağında xəyala dalıb, azan səsinə qulaq asırdı. Azan qurtardı, minarədən düşən şəxs, məscidin yanında Öməri gördü. o addımlarının sürətini artıraraq özünü ömərə çatdırmağa çalışırdı, o ömərə çatdı və qucaqlaşdılar
- qasim ata, səndən ötrü çox darıxmışam, səsindən isə lap çox
- mən də sənin üçün darıxmışam övladım, necəsən? işlərin necə gedir? Serbiyada işlər necədi?
- şükür ata, hər şey yaxşıdır
- heç ananı soruşmursan, yaddan çıxıb deyəsən
- yox ata, siz heç yadımdan çıxarsız?
- nəysə, gəl gedək evə
onlar evə çatdılar, Ömər qapını döydü, ana qapını açdı
- (sevinc göz yaşları ilə) Ömər, oğlum.
- ağlama ruqiyəm ana
- ağlamıram oğlum, sadəcə gözümə toz qaçdı, elə-belə
- yeməyə nə var?
- mən də yaxşıyam Ömər
- pomidor-yumurta istəyirəm
- üzünü dəyişdirsələr belə Ömər olduğunu əminliklə deyə bilərəm, kobudsan -*. mən gedim yemək bişirim
- mən də gedim ana, işlərim var
- oğlum, o işi tez gör, yoxsa qızın toy şəkillərinə baxarsan ancaq
- öpdüm ana
Ömər bu 36 saatdan yaxşı yararlanmaq istəyirdi. o, evlərindən 2 dayanacaq qədər uzaqlıqda yerləşən məhkəmə binasına gedirdi. onun sevgilisi və yaxın dostu vəkil işləyirdi.
o binaya girəndə, mühafizəçidən sabi və hailluciferin otağını soruşdu. otağın nömrəsini öyrənəndən sonra, otağa doğru yaxınlaşırdı, qapını döydü, qapını hail açdı. Ömər əli ilə hailə sakit durmasını işarə etdi. yavaşca içəri girdi:
- ən gözəl vəkilin qəbuluna necə yazılmaq olar?
- gərək binaya girəndə qəbula yazıla... Ömər
o Ömərlə bir yerdə sevdikləri restorana, məkanlara getdilər, uzun-uzun söhbət etdilər. Ömər bu axşam sabiyə onlara getməyi təklif etdi, sabi razılaşdı
axşam düşdü, sabi ilə Ömər Ömərin ailəsigilə getdi.
qasim: xoş gördük, xoş gördük, kimləri görürəm -*. Ömər də olmasa heç bizi yada salmazsan qızım
ruqiyəm: qasim, xətrə dəyəcək zarafatlar etmə, qızımız həmişə bizi yada salır, buyurun, keçin içəri
onlar içəri keçdi, qasim ata sabi ilə qonaq otağında oturdu, ana ilə Ömər isə mətbəxdə idi. ana yemək bişirir, Ömər isə söhbət edirdi
- oğlum, bax, sabi necə gözəl, boylu-buxunlu qız olub, oturuşunu, duruşunu bilən. artıq evlənməlisən
- ay ana, ömründə bir dəfə ölkəyə gəlirəm, onda da günümü qara edirsən
- sabi gününü qara edir?
- yox ana, sən
- indidən sabi tərəfə yıxılmısan?
- of ana, sözbazsan, sözdən söz qoşursan
- al bu yeməkləri apar
Ömər və ruqiyəm ana yeməkləri gətirdi. hamı yeməklərə başladı. birdən ömərə zəng gəldi:
- ana, mən təcili getməliyəm, qismət olsa, görüşərik
- hara oğlum?
- sinif yoldaşlarım çağırdı, getməliyəm, öpdüm
Ömərin telefonuna gravitondan mesaj gəlmişdi. Ömər gravitonun ofisinə gedərkən, maşın saxladı. Qapı açıldı, ömərin qolundan dartaraq maşına mindirdilər:
- nolub aslanım, öldürsələr ruhun inciməz
- şef, fikirliyəm
- niyə?
- əməliyyata görə, istəmirəm
- təşkilata girəndə and içmisən, bu sənin borcundur
- borca görə yox şef
- sabi?
- hə
- narahat olma, uzağı bir ilə unudar səni
- inanmıram şef, biz bir-birimizi çox sevirik axı, sabi ölər
- ölsə dəfninə gedərik aslanım, narahat olma. 20-ci əsrdə bir insanın acısı uzağı bir il çəkirdi. indi 21-ci əsrdəyik
- indi hara gedirik?
- əməliyyata, əfsanəyə şahid olmağa
- o kimdir?
- mariya kürüsü
onlar kəşfiyyat idarəsinin gizli binası - xəstəxanaya çatdılar, Ömər əməliyyata girdi.
____________________
qumarxananın açılışına 1 həftə vaxt qalmışdı. kafka isə, hələ də heyətdən icazə gözləyirdi:
- bu heyətdən çəkdiyimiz nədi ala. 3 adam dediniz, öldürdüm, özümü riskə atdım, məhv olurdum az qala. sədaqətin qarşılığı hardadı?
- narahat olma rəis, hamısı düzələcək, hər şey yaxşı olacaq
- Budda ağzı ilə danışma diablous
- tamam rəis
- phoenix hardadı?
- uşaqlarla qumarxana üçün çılçırağa baxma getdi
- çılçırağ nədi ala?
- lyustur
- adam dilində danış da aq. phoenixə de, evə tez gelsin, işim olacaq.
- əstağfirullah rəis
- oldu blin, oldu, gedim evə, görüm nə var-nə yox.
qumarxananın qapısı açıldı, phoenix içəri girdim
phoenix: kafka, bağışla, bir az gec gəldim, bax, bu lyusturları bəyənmişəm
kafka: bacı, bunları boş ver, belə getsə qumarxananı aça bilməyəcəyəm.
diablous: Boss, uşaqlar xəbər verdi, momoko gəldi, çoxdular
kafka: xeyirlisi
onlar qumarxananın üstündəki restorana getdilər. restoranın qapısında momokonun ordusu dayanmışdı.
kafka: xoş gördün, momoko, sən bizim böyük qardaşımızsan, rəis. necəsən? çoxdandı görmürəm səni
momoko: salam kafka qardaş, səndən ötrü çox darıxmışam, gəl qucaqlaşaq
kafka: buyur keç, masada otur
onlar masada oturdu, bir qədər söhbət etdilər
momoko: pul hardadır?
kafka: hansı pul?
momoko: sənin mənə hər ay verməli olduğun pul. heyət məni sözlüyün səfiri seçib. böyüyün mənəm, pulları mənə verməlisən
kafka: Boss, əlim aşağıdır, qumarxana açacam, icazə almaq üçün heyətə xəbər göndərmişəm, baron razı olsa, qumarxananı açacam. indi əlim aşağıdır
momoko: mən də qumarxana açılışı üçün icazə gözləyirəm, nə xoş təsadüf. kafka, boşuna əziyyət çəkmə, heyət icazəni mənə verəcək. sən kiçiyim olaraq həmişə hörməti saxlamısan, bu dəfə də saxla. icazə gözləməyin barədə istəyini geri götür
kafka: böyük olaraq hörmətini saxla momoko. bu aləmdə etmək istədiyin böyük səhvdir. qumarxanaya kim layiqdirsə, icazəni o alsın
momoko: özün bil. cibinə görə deyirdim, ziyana düşərsən, biabır olarsan
momoko bu sözləri deyərək kafkanın məkanından ayrıldı.
kafka: diablous, alçağa bax ala, gəlib mənə zakon kəsir. alçaq, şərəfsiz.
diablous: Boss, nə vaxt hərəkətə keçək?
kafka: gözlə, qoy birinci o hücum etsin. Biz hücum etsək, heyət bizi nəinki aləmdən, həyatdan ayağımızı kəsər
________________
graviton və mariya kürüsü oturmuşdular. mariyanın üzündə sarğılar çox idi, əməliyyatdan yeni çıxdığı üçün. Graviton saata baxırdı, saat 21:00 olan kimi xəbərləri açdı, ilk xəbər bu idi:
Aldığımız xəbərə görə, sözaltı respublikasının Serbiyadakı konsulluğunun birinci katibi Ömər Əfəndiyev, maşın qəzası nəticəsində vəfat etdi.
Peter Steiner tərəfindən, 5 iyul 1993-cü ildə New Yorker qəzetində dərc edilmiş və iki itin təsvir olunduğu şəkil: biri kompüterdə oturur və eyni bu frazanı söyləyir, ikincisi isə oturur və ona diqqətlə qulaq asır. Bu şəkil, 2011-ci ildən bu yana The New Yorker-in səhifələrindəki ən populyar rəsm idi və Steiner müntəzəm yenidən çapından 50.000 dollar qazanır. Şəkildəki yazı ingilis dilində atalar sözünə çevrilmişdir.
bu gün adının günü olan 9-cu nəsil yazar, mənim üçün çox dəyərli^∞ olan insan. intellekti, düşüncəsi, məntiqi ilə seçilən yazar, daxili və xarici gözəlliyi, incə qəlbi, incə ruhu ilə seçilən insandır. 21 may - beynəlxalq kimya günüdür!
sankt-peterburq doğumlu Sovet bəstəkarı, pianoçu, müəllim və ictimai xadim. simfonik, kamera musiqisi və opera janrında musiqilərin müəllifidir. fortepiano dahisidir. 20-ci əsrin ən böyük bəstəkarlarından biri, 15 simfoniya və 15 kvartet, 6 konsert, 3 opera, 3 balet, çoxsaylı kamera musiqisi əsərləri, filmlərin və teatr tamaşalarının müəllifidir.
7 nömrəli simfoniya "Leninqradskaya" C major, Op. 60, Waltz No. 2 kimi tanınmış əsərlərin müəllifidir. o bir dahidir. həqiqətən, əhsən!
rus dilində balaca uşağın kuklası mənasını verən söz. sözün daha bir rəsmi olmayan mənası isə "şirin" deməkdir. rus qız sizə bu xitabı edibsə, iş alınıb, bəylər
qəbul imtahanının birinci mərhələsində partlatmış yazar. pentaqonun generalları talış diyarına əməliyyata hazırlaşır, o dərəcə *
gülməli zarafat deyil, təbii ki
270, a kişi. öz fikirlərini ifadə elə, ingiliscə mətni yadda saxla, tapşırığı yaz, riyaziyyatdan bir quran düstur, gediş yaz. çətindir indiki dövrdə. amma sən bacardın, dostum, qərdeşim, təbriklər. ürəyim sənsən -*
mövcud əlli ştata əlavə olaraq, ABŞ dövləti tərəfindən ştat statusu almağa namizəd olan ərazilərə aid termindir. 1959-cu ilə - Alyaska və Havay ştatları Birliyə qoşulana qədər "qırx doqquzuncu ştat" ifadəsi istifadə edilirdi
kolumbiya dairəsi, şimali virginiya, puerto-riko əraziləri ştat statusu almağa ən iddialı namizədlərdir.
2012-ci ildə Amerikanın Yerin peyki - ayın müstəmləkəçiliyinə dəstəyini dilə gətirən Respublikaçılar Partiyasından prezidentliyə namizəd Newt Gingrich, "Ayda 13.000 Amerikalı yaşayanda, onlar bizə ştat statusu almaq üçün müraciət edə bilərlər." deyə bir ifadə söyləmişdir. Bununla birlikdə, Xarici Kosmik Müqavilənin ikinci Maddəsinə uyğun olaraq, Ay və digər səma cisimləri də daxil olmaqla, kosmos nə suverenliyin elan edilməsi, nə də istifadə və ya işğal yolu ilə və ya başqa bir yolla milli mənimsənilməyə məruz qala bilməz.
sözlüyün formatını ən çox pozan "yazar"lardan biri. sözlükdə öz "aq"-lı, randomlu, qrammatik qaydaları pozan, və ən əsası: axtarış bölməsindəki lozunqa çox az, bəlkə də heç əməl etməyən "yazar". tanımsız entrylərə girən şəxs
p.s: şəxsi münasibətlərinizi kənara qoyub bu entry-ni oxumağınızı məsləhət görürəm.
ümumiyyətlə, çox şeyi səhv qiymətləndirir, dəyər veririk. götürək, misal üçün: palandraz. biz onu fikirlərinə görə tənqid edirik. bu düzgündür, hərənin öz fikri ola bilər. amma biz fikirlərdən qabaq, fikrin necə çatdırıldığına baxmalıyıq.
#331388 - məsələn bu yazı. siz də bunu oxuyanda gözləriniz qanamamış olmaz -*. ümumiyyətlə, bu yazıda formatdan danışmıram. hərə onsuz da sikib çevirir, ona nə gəlib ki -*. bunun kimi bir çox yazılarda görmüşəm belə hallar.
mənim yazarın şəxsiyyəti ilə bağlı heç bir fikrim yoxdur. amma fikirləri ilə bağlı fikirlərim var. çox səhv çatdırırsan fikirləri, suzuki. formatı da pozursan. etməsən, daha yaxşı yazar ola bilərdin. amma mənim gözümdə hələ də yazar deyilsən. lap tutaq ki, yazarsan, amma belə olmalı deyilsən. nəysə, uğurlar
göyün "sulu" bölgəsində, Dolça bürcü, Eridanus və balıq bürcü-lərinin yanında yerləşən ekvatorial bir bürc. Azərbaycanın mərkəzi və şimal bölgələrində tamamilə müşahidə olunur. Müşahidə etmək üçün ən yaxşı aylar, oktyabr və noyabr aylarıdır.
Balina bürcü, qədim Yunanıstanda müxtəlif adlarla seçilən qədim bürcdür. Ptolemey tərəfindən yazılan Almagest ulduzlu səma kataloquna daxil edilmişdir. Qədim yunan mifologiyasında Balinanın Poseidon tərəfindən Sefey krallığını məhv etmək və Andromedanı yemək üçün göndərilmiş, bir qayaya zəncirlənmiş, lakin Perseus tərəfindən öldürülmüş bir heyvan olduğuna inanılır.
Bürcdə gözlə görünən 170 ulduz var. Sahə baxımından Kit 1231 kvadrat dərəcə (və ya səma kürəsinin 2.99% -ni) tutur ki, bu da onu ərazi baxımından dördüncü bürc vəziyyətində saxlayır.
Balina ekvatorial bir bürcdür və dünyanın hər yerindən qismən görünür: + 65 ° və -80 ° enlikləri arasında tam görünür. Balina ən yaxşı oktyabr - noyabr aylarında müşahidə olunur
Balina bir zodiak bürc deyil, bununla birlikdə ekliptik küncləri birindən yarım dərəcədən azdır. Bu o deməkdir ki, Ay, Günəş sisteminin bəzi planetləri və bir çox asteroidlər Setus bürcündə ola bilər.
Məhəmməd peyğəmbərlə eyni yaşda olan Qureyş, peyğəmbərin ən qızğın əleyhdarlarından biri.
Əbu Cəhl, islamın boykot edilməsinin təşəbbüskarlarından biri idi və islamın çıxarılmasına qarşı çıxdı. Məhəmməd peyğəmbərin Mədinəyə köçməsindən əvvəl, nüfuzlu Məkkəliləri Məhəmmədə sui-qəsd etmək üçün hər qəbildən bir nümayəndə seçməyə dəvət etdi.
Müsəlmanların Mədinəyə köçürülməsindən sonra, onlara qarşı düşmənçilik fəaliyyətinə davam etmişdir. 624-cü ildə Əbu Süfyan karvanını qorumaq üçün hərbi dəstəyə rəhbərlik edib və Qureyşlə müsəlmanlar arasında ilk böyük silahlı qarşıdurmaya girdi -Bədr döyüşü. Müsəlmanlar, bütpərəstlərin ordusunu məğlub etdilər və Əbu Cəhl bu döyüşdə həlak olmuşdur.
iranda acılığına görə, kolosint dərman bitkisinə "Əbu Cəhla" deyilir.
vladimir putin haqqında "əgər putin qadın olsaydı, mən düşünmürəm ki, o indi olduğu kimi çılğın, maço, işğalçı və zorakı müharibəyə başlayardı"
"toksik kişiliyin mükəmməl nümunəsini istəyirsinizsə, bu, onun ukraynada etdikləridir"
elə bil tetçer mənim ölkəmin baş naziri olub, hələ artyom adası üstündə argentina ilə müharibə edib -* ya kraliçaya xod eləmək üçün deyib, ya da feminizmə hesablanmış bir şeydir.
Günlük həyatımızda bizə kömək ola biləcək, sosial şəbəkə hesablarımıza təşkil olunmuş hücumlara qarşı müdafiə olunmaq üçün hazırlanan alqoritm. Zamanı olanlar oxuya bilər:
Müasir dövrümüzdə iKT sahəsi sürətlə inkişaf etməkdədir. Yeni texnologiyaların işlənib hazırlanması və həmçinin müvafiq olaraq hücum metodlarının inkişaf etdirilməsi sistemlərin təhlükəsizliyinin yüksək səviyyədə təmin olunması zərurətini meydana qoyur. Bildiyimiz kimi, web platformalarda, proqram təminatlarında, ödəmə terminallarında və digər sistemlərdə şəxsi hesabların və məlumatların qorunması məqsədilə və həmçinin identifikasiya qurğularında şəxsiyyətin və səlahiyyətin təsdiq olunması üçün şifrələrdən geniş istifadə olunur. Tədqiqatlar göstərir ki, istifadəçilərin 40%-i asan tapıla bilən (12345, admin və s.) sadə şifrələrdən istifadə edirlər. Bir sıra metodlarla bu kimi zəif şifrələrin aşkarlanması isə çox da vaxt sərf etmir. Bu səbəbdən praktikada istifadəçi hesablarının təhlükəsizliyini maksimum təmin etmək məqsədi ilə şifrə təyin olunarkən onun "təhlükəsizlik dərəcəsi" xüsusi alqoritmlər vasitəsi ilə avtomatik qiymətləndirilir və daha dayanıqlı şifrə seçilməsi təmin olunur.
indi isə şifrə təhlükəsizliyini qiymətləndirən bir sıra alqoritmlərlə tanış olaq:
SeaMonkey şifrə analizatoru
Bu parol analizatoru Seamonkey Council şirkəti tərəfindən yaradılan və təmin edilən, internetlə işləmək üçün azad proqramlar yığımı olan SeaMonkey layihəsinin bir hissəsi kimi işlənmişdir. Bu şifrə analizinin əsas mexanizmi JavaScript kitabxanasının parollarla işləmək üçün bir hissəsindən ibarətdir. Onun alqoritmi şifrənin tərkibində olan simvollar haqqında məlumata əsaslanmaqla şifrənin çəkisini hesablamaqdır. Şifrənin çəkisi aşağıdakı düstur ilə hesablanır:
pwlength şifrədəki simvolların sayı 5-dən çoxdursa və ya şifrənin uzunluğuna bərabərdirsə 5-ə bərabərdir;
numeric şifrədəki rəqəmlərin sayı 3-dən çoxdursa 3-ə, əks halda rəqəmlərin sayına bərabərdir;
numsymbols şifrədəki hərf, rəqəm və alt xətt işarələri istisna olmaqla qalan simvolların sayı 3-dən çoxdursa 3-ə bərabər hesab olunur, əks halda bu kimi simvolların sayına bərabərdir;
upper şifrədəki böyük hərflərin sayı 3-dən çoxdursa 3-ə, əks halda böyük hərflərin sayına bərabərdir.
Hesablamadan sonra şifrənin çəkisi elə normallaşdırılır ki, onun dəyəri 0 – 100 intervalına daxil olsun. Normallaşdırma, şifrənin çəkisi bu intervala daxil olmadıqda həyata keçirilir. Əgər pwstrength-in dəyəri 0-dan azdırsa 0-a bərabərləşdirilir, 0-dan yuxarıdırsa 100-ə bərabər edilir. Göründüyü kimi, izah olunan analizatorun yoxlama zamanı heç bir hazır lüğət istifadə etməməsi onun qiymətləndirilməsini birtərəfli edir və Google və Microsoft proqramları ilə müqayisədə daha az dəqiq edir.
Password Strength Meter (jQuery plugin)
Klient tərəfində işləyən daha bir şifrə qiymətləndirmə üsulu – Password Strength Meter plagini JavaScript framework-u olan jQuery üçün hazırlanıb. Analizator şifrin keyfiyyət göstəricilərinə görə artır və ya azalır. Bütün keyfiyyət göstəriciləri yoxlandıqdan sonra şifrənin dayanıqlıq səviyyəsi haqqında qənaət əldə olunur. Şifrə qiymətləndirmə prosedurunun alqoritmini nəzərdən keçirək:
Şifrənin çəkisi 0-a bərabər edilir.
Əgər şifrənin uzunluğu 4 simvoldan azdırsa, alqoritmin işi bitir və "şifrə çox qısadır" nəticəsi qaytarılır. Əks halda 3-cü mərhələyə keçilir.
Şifrənin çəkisini 4 len qədər artırırıq, burada len – şifrənin uzunluğudur.
Növbəti alqoritmə əsasən şifrənin sıxılması cəhdi həyata keçirilir. Əgər şifrədə SS tipli qoşa simvol rast gəlinirsə (S - uzunluğu 1 olan simvoldur), bu halda mətnin birinci hissəsi silinir və sıxılma ikinci simvoldan başlayaraq davam etdirilir. Məsələn, bu alqoritmi aaabbcab mətninə tətbiq etdikdə, nəticədə abcab mətnini alırıq. Sıxılma əməliyyatı icra olunduqdan sonra şifrin çəkisi len – lenCompress dəyərində azalır. Burada, len – şifrənin uzunluğu və lenCompress – şifrənin sıxılmadan sonrakı uzunluğudur.
2, 3 və 4 simvol uzunluğunda olan S simvolları üçün də sıxılma cəhdi icra olunur. Şifrənin uzunluğu müvafiq olaraq len – lenCompress qədər azalır. Qeyd edək ki, sıxılma hər dəfə əvvəlki cəhdlərdən alınan mətnlərdə yox, yoxlanılan şifrə üzərində icra olunur.
Əgər şifrədə ən azı 3 rəqəm varsa, şifrənin çəkisi 5 vahid artırılır.
Əgər şifrədə ən azı 2 işarə varsa, şifrənin çəkisi 5 vahid artırılır.
Əgər şifrədə həm böyük, həm də kiçik hərflər varsa, şifrənin çəkisi 10 vahid artırılır.
Əgər şifrədə hərflər və rəqəmlər varsa, şifrənin çəkisi 15 vahid artırılır.
Əgər şifrədə işarələr və rəqəmlər varsa, şifrənin çəkisi 15 vahid artırılır.
Əgər şifrədə hərflər və işarələr varsa, şifrənin çəkisi 15 vahid artırılır.
Əgər şifrə yalnız hərflərdən və ya yalnız rəqəmlərdən ibarətdirsə, şifrənin çəkisi 10 vahid azaldılır.
Əgər şifrənin çəkisi 0-dan azdırsa, 0-a bərabər edilir, əgər 100-dən çoxdursa, 100-ə bərabər edilir.
Çəkisi 34-dən az olan şifrə "zəif" hesab olunur. Əgər şifrənin çəkisi 34 ilə 67 intervalındadırsa, onda şifrə "yaxşı", 67-dən çoxdursa, "əla" hesab olunur.
Baxılan analizator da həmçinin SeaMonkey məhsulu kimi mövcud lüğətlərlə (ən çox istifadə olunan standart şifrələr toplusu) yoxlama aparmır. Bundan əlavə, şifrə qiymətləndirilməsinin formalaşması zamanı çəki əmsalının müəyyən qiymətlərinin seçilməsinin etibarlılığı məsələsi qaranlıq qalır.
Cornell University — Password Strength Checker
Kornell Universitetinin (itaka, ABŞ) təhlükəsizlik mərkəzinin təqdim etdiyi rəsmi onlayn servisdir. Onun köməyi ilə istifadəçilər şifrələrinin web-forma doldurmaqla və yoxlamaya göndərməklə qiymətləndirə bilərlər. Şifrənin qiymətləndirilməsi Google servisi kimi server tərəfində həyata keçirilir.
Alqoritmin realizasiyası ümumi istifadə üçün açıq deyil, lakin xidmətin təsvirində şifrənin müvəffəqiyyətli olmasını təmin etmək üçün tələb olunan şərtlər müəyyən edilmişdir:
şifrənin uzunluğu 8 simvoldan az olmamalıdır;
şifrənin tərtib olunması üçün aşağıdakı siyahıya müvafiq simvollar seçilə bilər:
böyük latın hərfləri;
kiçik latın hərfləri;
rəqəmlər;
xüsusi işarələr (məsələn: ! ( ) : | və s.);
şifrə lüğətdəki sözlərdən ibarət olmamalıdır;
şifrə təkrarlanan hərf ardıcıllığından (məsələn, AAA) və abc, qüerty, 123, 321 kimi ardıcıllıqlarından ibarət olmamalıdır.
Bu tələblərə mütləq əməl olunmalıdır. Əgər hər hansı bir tələb yerinə yetirilməzsə, şifrə etibarsız hesab olunur.
Bu yanaşmaya aşağıdakı tənqidi fikirlər verilə bilər. Hər hansı bir uzun şifrə, məsələn təbii dildə istifadə olunan ifadə 3-cü tələbin şərtlərini ödəməyərək avtomatik mənfi qiymət alacaq ki, buna tam olaraq bəraət vermək düzgün olmaz.
Password Strength Tester
Rumkin.com-un layihələri çərçivəsində hazırlanmış bu JavaScript şifrə analizatorunda realizə olunmuş qiymətləndirmə alqoritmi informasiya nəzəriyyəsinin ümumi qaydalarına əsaslanır. Şifrənin əsas qiymətləndirilməsi kimi onun entropiyasından – ingilis dilində olan cədvəl və diaqramların köməyi ilə həyata keçirilən hesablamalardan istifadə olunur. Şifrənin entropiyası (informasiya tutumu) dedikdə, şifrəni təşkil edən simvollar sırasının təsadüfi seçilməsi nəzərdə tutulur. informasiya tutumu E bitlərlə ölçülür və şifrənin xarakteri haqqında əvvəlcədən məlumat olmadıqda tam axtarış metodu ilə şifrə seçilməsinə olan dayanıqlığı xarakterizə edir. Bu analizatorun tərtibatçısının sözlərinə görə, istifadəçi tərəfində yüklənən məlumatın həcminin azalılması məqsədi ilə hərf sayılmayan bütün simvollar vahid qrupda birləşdirilir. Bu qrup tezliklər cədvəlində istifadə olunan universal bir simvoldur. Tərtibatçı qeyd edir ki, bu halda əldə olunan entropiyanın dəyəri bütün simvolların tezlik cədvəlində ayrı-ayrılıqda təqdim edildiyi haldan az olacaqdır.
Entropiyanın alınan dəyərindən asılı olaraq şifrəyə onun dayanıqlıq xarakteri əlavə olunur.
Dayanıqlıq səviyyəsi izahı:
1. < 28 bit.Çox zəif. Yalnız dəyərsiz informasiyanı saxlamaq üçün yol veriləndir
2. 28-35 bit. Zəif. Yeni başlayan hücumçuların çoxusuna qarşı dayanıqlı hesab olunandır, desktop şifrələrində istifadə olunmaq üçün daha münasibdir
3. 36-59 bit. Məqbul. Şəbəkə və şirkət şifrələri üçün kifayət qədər təhlükəsiz hesab olunur
4. 60-127 bit. Yüksək. Maliyyə məlumatlarını qorumaq üçün yaxşı hesab oluna bilər
5. > 128 bit. Yüksək-etibarlı. Şifrə seçimə qarşı olduqca dayanıqlıdır
Bundan başqa məhsul şifrəni ən çox istifadə olunan şifrələr siyahısında (100 sözdən ibarət) axtarır və şifrənin siyahıda tapılması zamanı xəbərdarlıq bildirir. Həmçinin şifrə 4 simvoldan az olduqda ("çox qısa şifrə") və 8 simvoldan az olduqda ("qısa şifrə") müvafiq xəbərdarlıq olunur.
The Password Meter
Jeff Todnem tərəfindən hazırlamış və paylaşılmış bu şifrə analizatoru şifrə təhlükəsizliyinin riyazi hesablanması alqoritmini özündə əks etdirir. istifadəçi tərəfdə web forma daxil edilən şifrə Javascript dilində yazılmış alqoritm vasitəsi ilə qiymətləndirilir.
Şifrənin uzunluğu minimum 8 simvoldan ibarət olmalıdır;
Aşağıdakı şərtlərdən ¾-nə malik olmalıdır:
böyük hərflər
kiçik hərflər
rəqəmlər
simvollar
Qiymətləndirmə ümumi bal əsasında həyata keçirilir. Belə ki, müəyyən şərtlərə əsasən ümumi bala əlavələr və deduksiya olunmaqla alınan nəticəyə baxılır. Nəticə 0-dan kiçik olduqda 0-a, 100-dən böyük olduqda 100-ə bərabər götürülür və nəticə:
0 – 19 intervalında olduqda, "çox zəif",
20 – 39 intervalında olduqda, "zəif",
40 – 59 intervalında olduqda, "yaxşı",
60 – 79 intervalında olduqda, "güclü",
80 – 100 intervalında olduqda, "çox güclü" hesab olunur.
göründüyü kimi ümumi bala əlavə və deduksiya olunması üçün bir sıra hallar mövcuddur və hər bir halın düsturu qarşısında qeyd olunmuşdur. Burada həmçinin,
Flt: Sabit dəyişənlərə görə aparılan hesablamalar.
Inc: Dəyişənlərin sayına görə aparılan hesablamalar.
Cnd: Dəyişən faktorlardan asılı olaraq aparılan hesablamalar.
Cmp: Ümumiləşdirilməsi mürəkkəb olan hesablamalar.
n: Müvafiq şərtə uyğun simvolların sayını göstərir.
l: Ümumi şifrə uzunluğunu göstərir.
Əlavə ballar simvolların müxtəlifliyinə görə artır.
Yekun nəticə bütün balların əlavəsi və deduksiyası (çıxılması) ilə hesablanır.
Yekun nəticə 0 ilə 100 arasında bir rəqəm alır.
Nəticə və mürəkkəblik qiymətlərinin hesablanması minimal tələblərin yerinə yetirilməsindən asılı deyil.
Əlavə:
ümumi simvol sayı:
Şifrədəki simvollar çoxluğu [p, @, s, s, s, 1, 2, 3] olduğundan, şərti ödəyən element sayı – n 8-ə bərabərdir (həmçinin, len = 8) və (n * 4) = 8 * 4 = 32 düsturu ilə hesablanır;
böyük hərflər:
tələb ödənilmir, şifrədə böyük hərf olmadığından n = 0.
Baxmayaraq ki, müvafiq düsturu tədbiq edərək ((len – n) * 2) = ((8 – 0) * 2) = 16 alırıq, minimal tələblərə daxil olan müddəalar ödənilmədikdə, ümumi bala əlavə olunmur;
kiçik hərflər:
Şifrədəki kiçik hərflər çoxluğu [p, s, s, s] olduğundan, burada n = 4.
Müvafiq düsturu tədbiq edərək, ((l - n) * 2) = ((8 – 4) * 2) = 8 almış oluruq;
Müvafiq düsturu tədbiq edərək, (n * 4) = 3 * 4 = 12 almış oluruq;
qrafik simvollar:
Şifrədə qrafik simvol kimi yalnız bir @ işarəsi olduğundan, n = 1 götürülür.
Müvafiq düsturu tədbiq edərək, (n * 6) = 1 * 6 = 6 almış oluruq;
ortadakı rəqəmlər və qrafik simvollar:
Şifrədə ilk və son simvol istisna olmaqla, digər simvollar içərisində rastlanan rəqəm və qrafik simvollar çoxluğu [@, 1, 2] olduğundan, n = 3.
Müvafiq düsturu tədbiq edərək, (n * 2) = 3 * 2 = 6 almış oluruq;
minimum tələblər:
Minimal tələblərə əsasən əvvəla şifrənin uzunluğu ən az 8 simvoldan ibarət olmalıdır ki, bu tələb ödənilir (+1). Növbəti tələbə əsasən şifrədə böyük hərf, kiçik hərf, rəqəm və simvol bəndlərindən ən azı 3-ü iştirak etməlidr. Əks halda, ümumi xal 0 götürüləcək. Nümunədə isə, böyük hərf olmasa da (+0), kiçik hərf (+1), rəqəm (+1) və simvol (+1) olduğundan, ümumi 4 bəndin tələbi ödənilir ki, bu da n = 4 deməkdir.
Müvafiq düsturu tədbiq edərək, (n * 2) = 4 * 2 = 8 almış oluruq.
Deduksiya
yalnız hərflər:
tələb ödənilmir, şifrə yalnız hərflərdən ibarət olmadığı üçün deduksiya olunmur: n = 0;
yalnız rəqəmlər:
tələb ödənilmir, şifrə yalnız rəqəmlərdən ibarət olmadığı üçün deduksiya olunmur: n = 0;
təkrar simvollar (böyük/kiçik fərq etmədən):
Şifrədə "s" simvolu 3 dəfə təkrarlandığından n = 3 götürülür;
ardıcıl böyük hərf:
şifrədə ardıcıl böyük hərf olmadığı üçün deduksiya olunmur. n = 0 olduğundan:
müvafiq düsturu tədbiq edərək, - (n * 2) = - (0 * 2) = 0 almış oluruq;
ardıcıl kiçik hərf:
Şifrədə 3 ədəd "s" hərfi ardıcıl iştirak etdiyindən, ardıcıl kiçik hərf cütlüklərinə baxılır: Mətnin "sss" hissəsinə 2 ayrı hal kimi – "ss" və "ss" kimi baxılır və n = 2 götürülür.
Müvafiq düsturu tədbiq edərək, - (n * 2) = - (2 * 2) = -4 almış oluruq;
ardıcıl rəqəmlər:
Şifrədə "123" ardıcıl rəqəmlər iştirak etdiyindən, ardıcıl rəqəm cütlüklərinə baxılır: Mətnin "123" hissəsinə 2 ayrı hal kimi – "12" və "23" kimi baxılır və n = 2 götürülür.
Müvafiq düsturu tədbiq edərək, - (n * 2) = - (2 * 2) = -4 almış oluruq;
məntiqi ardıcıl hərflər (3+):
Şifrədə əlifba sırası ilə (və ya tərsinə) 3 və daha artıq ardıcıl hərf (məsələn, abc, qwerty və s.) rastlanmadığı üçün deduksiya olunmur: n = 0 olduğundan:
müvafiq düsturu tədbiq edərək, - (n * 3) = - (0 * 3) = 0 almış oluruq;
məntiqi ardıcıl rəqəmlər (3+):
Şifrədə sıra ilə (və ya tərsinə) 3 və daha artıq ardıcıl rəqəm (məsələn, 123, 54321 və s.) iştirak etdiyi üçün hər 3 simvol blokuna baxılaraq 1 hal kimi qiymətləndirilir. Nümunədə "123" ardıcıllığı yalnız 1 belə blokdarastlandığı üçün n=1 götürülür.
Müvafiq düsturu tədbiq edərək, - (n * 3) = - (1 * 3) = -3 almış oluruq;
məntiqi ardıcıl qrafik simvollar (3+):
Şifrədə sıra ilə (və ya tərsinə) 3 və daha artıq ardıcıl işarə (məsələn, !@#, ^%$#@ və s.) rastlanmadığı üçün deduksiya olunmur. n = 0 olduğundan:
müvafiq düsturu tədbiq edərək, - (n * 3) = - (0 * 3) = 0 almış oluruq;
Yuxarıda göstərilən proqramlarda şifrələrin qiymətləndirilməsinin müxtəlif üsulları istifadə olunur və onların hər birində parolun yalnız müəyyən xüsusiyyətləri qiymətləndirilir. Belə ki, SeaMonkey layihəsi olan şifrə analizatoru qiymətləndirmənin əsası kimi şifrənin uzunluğu haqqında məlumatı və şifrə yaratmaq üçün istifadə olunan bu və ya digər əlifbadan olan simvolların sayını istifadə edir. jQuery üçün olan "Password Strength Meter" pluginində qiymətləndirmə zamanı simvol qruplarının təkrarlanması üsulu ilə tərtib edilmiş şifrələrin seçilməsi həyata keçirilir. informasiya nəzəriyyəsinə əsaslanan və riyazi modeldən istifadə edərək entropiyanın hesablanması ilə çalışan "Password Strength Tester" məhsuluna da xüsusi diqqət yetirilməlidir. Jeff Todnem tərəfindən hazırlanmış "The Password Meter" məhsulu da riyazi hesablamalar metodu ilə çalışaraq yüksək dayanıqlıq təmin edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, baxılan proqram təminatlarında bir sıra problemlər vardır ki, şifrənin etibarlılıq dərəcəsinin qiymətləndirilməsini tam hesab etmək olmaz. Beləliklə, müştəri tərəfində icra edilən JavaScript mühitində reallaşdırılan onlayn analizatorlar böyük həcmli lüğətləri yoxlamaq imkanına malik olmamaqla öz resurslarında məhduddur.
Bununla yanaşı, şifrənin server tərəfində yoxlanılması lüğətlərdən istifadə olunma məsələsini həll etsə də, ötürülmənin etibarlılığını və ən əsası qiymətləndirilən şifrənin icazəsiz istifadəsi məsələsini sual altında qoyur. Sonuncu halda istifadəçi sifrə qiymətləndirilməsinin hakerlər üçün xidmət edən servis yox, yalnız "təmiz" əməliyyatlar yerinə yetirən server tərəfindən həyata keçirildiyini ümid etməli olur.
Bundan başqa qeyd etmək lazımdır ki, baxdığımız bütün proqram təminatları (məhsullar) kiril hərflərindən ibarət şifrələrin qiymətləndirilməsini dəstəkləmir.
Kompüter insidentlərinə Qarşı Mübarizə Mərkəzi istifadəçilərə şifrə seçimi edərkən Jeff Todnemin yanaşmasında oluğu kimi minimal tələbləri ödəmələrini (minimum 8 simvol uzunluğunda olmalı və böyük hərf, kiçik hərf, rəqəm və simvol istifadə etməli) məsləhət görür. Bundan başqa xüsusi əhəmiyyətli məlumatların təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə şəxsi hesabların şifrələrini təyin edən zaman şifrələrdə ad, soyad, doğum tarixi və s. kimi şəxsi məlumat istifadə etmək məsləhət görülmür və əvəzində şifrə generatorlarından istifadə etmək tövsiyyə olunur.
istinad: XÜSUSi RABiTƏ VƏ iNFORMASiYA TƏHLÜKƏSiZLiYi DÖVLƏT XiDMƏTi
)