Avqust, 1987 - Qarabağ erməniləri Moskvaya on minlərlə insanın imzaladığı müraciət göndərdilər.
18 oktyabr, 1987 - Qarabağın şimalında ermənilərin yaşadığı Çardaxlı kəndində baş verən hadisələrlə bağlı Yerevarıda etiraz nümayişləri keçirildi.
(bax: çardaqlı hadisəsi)
21 oktyabr, 1987 - Heydər Əliyev Siyasi Bürodan kənarlaşdırıldı.
Noyabr, 1987 - Qafanda icmalararası zorakılıq.
16 noyabr, 1987 - Mixail Qorbaçovun məsləhətçisi Aqanbekyan Parisdə çıxış edərək, Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsinin tərəfdarı olduğunu bildirir.
25 yanvar, 1988 - Azərbaycanlılar Qafandan qaçırlar.
21 may, 1988 - Kamran Bağırov və Karen Dəmirçyan Azərbaycan və Ermənistanın partiya rəhbərliyindən kənarlaşdırılırlar.
15 iyun, 1988 - Ermənistan Ali Soveti Dağlıq Qarabağın Ermənistanla birləşməsinə səs verir.
17 iyun, 1988 - Azərbaycan Ali Soveti Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi olduğunu yenidən təsdiq edir.
18 iyul, 1988 - SSRi Ali Sovetinin Prezidiumu Dağlıq Qarabağın Azərbaycan tərkibində qalmasına qərar verir.
26 iyul, 1988 - Arkadi Volski Siyasi Büronun nümayəndəsi qisminda Dağlıq Qarabağa göndərilir.
18-20 sentyabr, 1988 - Ermənilər Şuşadan, azərbaycanlılar Stepanakertdən çıxarılır.
21 sentyabr, 1988 - Qarabağda "xüsusi rejim” tətbiq edilir.
Noyabr, 1988 - Azərbaycanlılar kütləvi şəkildə Ermənistandan qovulurlar.
(bax: quqark qırğını)
17 noyabr - 5 dekabr, 1988 - Bakıda kütləvi nümayişlər keçirilir.
7 dekabr, 1988 - Ermənistanda zəlzələ baş verir.
(bax: Spitak zəlzələsi)
10-11 dekabr, 1988 - Qorbaçov Ermənistana səfər edir. “Qarabağ” komitəsinin üzvləri həbs edilir.
12 yanvar, 1989 - Dağlıq Qarabağda Volskinin rəhbərliyi altında Xüsusi idarəçilik Komitəsi yaradılır.
31 may, 1989 - “Qarabağ” komitəsinin üzvləri azadlığa çıxır.
11 sentyabr, 1989 - Azərbaycan Xalq Cəbhəsi qeydiyyatdan keçir.
25 sentyabr, 1989 - Azərbaycan Ali Soveti suverenlik bəyannaməsini qəbul edir.
Noyabr, 1989 - Ermənistanın və Naxçıvanın dəmir yolu blokadası.
28 noyabr, 1989 - Xüsusi idarəçilik Komitəsi buraxılır.
1 dekabr, 1989 - Ermənistan Ali Soveti və Qarabağ ermənilərinin Milli Şurası Qarabağın Ermənistanla birləşməsini bəyan edirlər.
13-15 yanvar, 1990 - Bakıda ermənilərə qarşı basqınlar baş verir.
15 yarıvar, 1990 - Dağlıq Qarabağda fövqəladə vəziyyət tətbiq edilir.
19-20 yanvar, 1990 - Rus qoşunları Bakıya daxil olur, etiraza çıxan insanlar qətlə yetirilir.
(bax: 20 yanvar 1990-cı il hadisələri)
20 yanvar, 1990 - Ayaz Mütəllibov Azərbaycanda Partiya rəhbəri təyin edilir.
26 yanvar, 1990 - Azərbaycanın Kommunist partiyasının ikinci katibi Viktor Polyaniçko yeni Təşkilati Komitə yaratmaq məqsədilə Dağlıq Qarabağa gəlir.
May, 1990 - Erməni Milli Hərəkatı Ermənistanda parlament seçkilərində qələbə qazanır.
May, 1990 - Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın büdcəsinə qaytarılır.
25 iyul, 1990 - Moskvada Mərkəzi Komitə qeyri-qanuni hərbi birləşmələrin silahsızlaşdırılması barəda qərar qabul edir.
4 avqust, 1990 - Levon Ter-Petrosyan yeni Ermənistan parlamentinin spikeri seçilir.
25 avqust, 1990 - Ermənistan parlamenti suverenlik barada qətnamə qəbul edir.
17 mart, 1991 - Sovet ittifaqının saxlanılması barədə referendum. Azərbaycan iştirak edir, Ermənistan iştirakdan imtina edir.
30 aprel, 1991 - Qoşunlar və Azərbaycan omonçuları ermənilərin yaşadığı Getaşen (Çaykənd) kəndinə hücum edir və kənd sakinlərini kənddən çıxarmağa başlayır, “Halqa əməliyyatına” başlanılır.
(bax: halqa əməliyyatı)
12 iyun, 1991 - Boris Yeltsin Rusiya Federasiyasının prezidenti seçilir.
4 iyul, 1991 - Şaumyan rayonunda erməni kəndlərində əməliyyat başlayır.
10 avqust, 1991 - Valeri Qriqoryan Stepanakertdə qətlə yetirilir.
19-21 avqust, 1991 - Mixayıl Qorbaçova qarşı çevriliş cəhdi baş tutmur.
30 avqust, 1991 - Azərbaycan müstəqilliyini bəyan edir.
Sentyabr, 1991 - Ermənilər Şaumyan rayonunu geri alırlar.
2 sentyabr, 1991 - Dağlıq Qarabağ müstəqil Azərbaycandan ayrılmasını elan edir.
3 sentyabr, 1991 - Heydər Əliyev Naxçıvan parlamentinin spikeri seçilir.
8 sentyabr, 1991 - Mütəllibov Azərbaycanın prezidenti seçilir.
23 sentyabr, 1991 - Ermənistanı öz müstəqilliyini bəyan edir. yeleznovodskda Rusiya və Qazaxıstanın təşəbbüsü ilə sülh planı imzalanır.
16 oktyabr, 1991 - Ter-Petrosyan Ermənistarın prezidenti seçilir.
20 noyabr, 1991 - Qarabağda göyərtəsində yüksək rütbəli Azərbaycan məmurlarını daşıyan vertolyot ermərtlər tərəfindən vurulur. 22 nəfər həlak olur, nəticədə sülh planı iflasa uğrayır.
(bax: qarakənd faciəsi)
26 noyabr, 1991 - Azərbaycan parlamenti Dağlıq Qarabağın muxtariyyətinin ləğvini bəyan edir və Stepanakertin adını dəyişdirib Xankəndi qoyur.
10 dekabr, 1991 - Dağlıq Qarabağ erməniləri referendumda müstəqilliyə səs verirlər.
25 dekabr, 1991 - Mixail Qorbaçov Sovet ittifaqı prezidenti vəzifəsindən istefaya gedir.
12 iyun, 1992 - Azərbaycanlılar hücuma keçib, Şaumyan rayonunu alırlar.
4 iyul, 1992 - Azərbaycanlılar Mardakerti ələ keçirirlər (adını dəyişib Ağdərə qoyurlar).
15 avqust, 1992 - Qarabağ erməniləri Robert Koçaryarın rəhbərliyi altında Dövlət Müdafiə Komitəsini yaradırlar,
1 sentyabr, 1992 - Azərbaycanlılar Srxavend kəndini alırlar və Dağlıq Qarabağın demək olar ki, yarısına nəzarəti qaytarırlar.
qeyd. Azərbaycanın müharibə zamanı Laçın koridoru və ətraf 7 rayonun nəzarətinin onda olmaq şərtilə, keçmiş dağlıq-qarabağ muxtar vilayətində nəzarətə keçirə bildiyi ərazilərin maksimal sərhədlərini göstərən xəritə.
19 sentyabr, 1992 - Rusiya müdafiə nəziri Pavel Qraçov Soçidə Qafqaz dövlətləri müdafiə nazirlərinin görüşünü təşkil edir.
24 oktyabr, 1992 - ABŞ Konqresi Azadlığa Dəstək Aktına 907-ci düzəlişi qəbul edir, Azərbaycana Amerika dövlət yardımına qadağa qoyulur.
14-15 dekabr, 1992 - Stokholmda ATƏM-in görüşü keçirilir.
10 fevral, 1993 - Surət Hüseynov Qarabağ üzrə “xüsusi nümayəndə” vəzifəsindən kənarlaşdırılır.
20 fevral, 1993 - Rəhim Qazıyev Azərbaycan müdafiə naziri vəzifəsindən çıxarılır.
27 mart - 5 aprel, 1993 - Ermənilər Kəlbəcər rayonunu işğal edirlər.
30 aprel, 1993 - BMT-nin 822-ci qətnaməsi qəbul edilir və erməniləri Kəlbəcərdən çıxmağa çağırır.
4 iyun, 1993 - Surət Hüseynov Gəncədə Elçibəy hökumətinə qarşı qiyam qaldırır.
(bax: 4 iyun 1993 gəncə qiyamı)
14 iyun, 1993 - Ter-Petrosyan ATƏM-in sülh prosesinə dəstək qazandırmaq üçün Stepanakertə səfər edir.
15 iyun, 1993 - Heydər Əliyev Azərbaycan parlamentinin spikeri seçilir.
17-18 iyun, 1993 - Elçibəy Naxçıvana qaçır.
24 iyun, 1993 - Parlament Heydər Əliyevə fövqəladə səlahiyyətlər verir.
27 iyun, 1993 - Ermənilər Mardakerti yenidən ələ keçirirlər.
30 iyun, 1993 - Əliyev Hüseynovu baş nazir təyin edir.
23 iyul, 1993 - Ermənilər Ağdamı işğal edirlar.
23 avqust, 1993 - Ermənilər Füzulini işğal edirlər.
25 avqust, 1993 - Ermənilər Cəbrayılı işğal edirlər.
28 avqust, 1993 - Azərbaycanda Elçibəyə etimadsızlıq referendumu keçirilir.
31 avqust, 1993 - Ermənilər Qubadlını işğal edirlər.
24 sentyabr, 1993 - Azərbaycan MDB-yə qoşulur.
25 sentyabr, 1993 - Əliyev va Robert Koçaryan Moskvada gizli görüşürlər.
keçmişiniz, keçmişdə yaşamış əcdadlarınız və ya əcdadlarınızın yaşadıqları yerlər barəsində məlumat əldə etməyinizə kömək etmək məqsədilə açılmış başlıq.
"entry"də əhalinin siyahıyaalınmasının dünyadakı və azərbaycandakı tarixi, internetdə müxtəlif mənbələrdən tapdığım və istanbuldakı, moskvadakı, həştərxandakı arxiv sənədlərinin əsasında hazırlanmış kitabları, eyni zamanda tapdığım sənədlərə aid mənbələri paylaşacam. ancaq, yenə də daha ətraflı tədqiqat aparırsınızsa, mütləq şəkildə dövlət arxivlərinə müraciət etmək məcburiyyətindəsiniz. azərbaycan dövlət tarix arxivində saxlanılan orjinal sənədlər əsasən, 1800-cü illərdən - müasir azərbaycan respublikasının yerləşdiyi ərazilərin rus imperiyası tərəfindən işğal olunduqdan sonrakı dövrləri əhatə edir və rus dilindədir. ancaq, daha qədim dövrlərdəki - 16-18-ci əsrlərdəki əcdadlarınız haqqında məlumat əldə etmək istəyirsinizsə, onda istanbulda yerləşən Osmanlı arxivinə, Tehran Milli Kitabxanası və Arxivinə müraciət etmək məcburiyyətindəsiniz. *
təbii ki, uyğun əlifbanı və dili də bilməlisiniz
hətta mümkündür ki, əldə etdiyiniz məlumatlara əsasən, digər dövlətlərdəki arxivlərə də müraciət etmək məcburiyyətində qalasınız.
ümumiyyətlə, bəzi xristian dövlətlərindən fərqli olaraq - hansı ki, onlarda uşaqların xaç suyuna salınma mərasimi zamanı kilsəyə məxsus xüsusi dəftərlərdə uşağa dair bioqrafik məlumatlar qeydiyyata alınırdı, müsəlmanlarda nəsildən-nəsilə məlumat ötürmək ənənəsi olmadığından, öz geneologiyamız və ya şəcərəmiz barədə hal-hazırda məlumat əldə etmək istədikdə onu tapmaq çətin məsələdir. əhalinin fərq qoymadan kiçikdən - böyüyə dövlət tərəfindən tam şəkildə siyahıya alınma ənənəsi müasir qaydada bütün dünya üzrə avropa və abş-dan başlayaraq 18-ci əsrin sonlarına gedib çıxsa da, dövlətə vergi verə bilən şəxslərin müəyyən edilməsi üçün əhalinin qismən siyahıya alınmasının tarixi çox qədim dövrlərə gedir çıxır. herodot belə eramızdan əvvəl qədim misirdə əhalinin qazanc əldə edə bilən qisminin siyahıya alınmasının həyata keçirildiyini bildirir. bugünə qədər qorunub saxlanılmış ən qədim siyahıyaalma sənədləri isə eramızın 2-ci ilində çində qeydə alınıb. roma imperiyasında hərbi xidmətə yararlıları təyin etmək üçün, sasanilər dövründə, eyni zamanda ərəb xilafəti zamanında da xəlifə ömərdən başlayaraq vergi məqsədilə ümumi siyahıyaalınma həyata keçirilib. sonralar monqollar tərəfindən də oxşar məqsədli siyahıyaalınmalar baş tutub.
indi isə bizim yaxın qonşularımızda senzin tarixinə nəzər yetirə bilərik - hansı ki, onların arxivlərində əcdadlarımız haqqında məlumat əldə edə bilmə ehtimalımız daha yüksəkdir. rus imperiyasında əhalinin vergi verə bilən qismini təyin etmək məqsədilə aparılan, sadəcə kişiləri qeydə alındığı və "reviziya" adlanan siyahıyaalmalar birinci pyotrdan başlayaraq 1721-1860-cı illər arasında 10 dəfə müxtəlif şəhərlərdə və vilayətlərdə aparılıb. 1860-1897-ci illər arasında isə müstəqil şəkildə 39 ayrı şəhərdə belə senzlər baş tutub. ancaq, müasir qaydada bildiyimiz ilk siyahıyaalma isə 1897-ci ildə baş tutub və əhali arasında fərq qoyulmadan hər kəs qeydiyyata alınıb. sonralar bolşeviklər hakimiyyətə gəldikdən sonra 1920-ci ildə, 1926-cı ildə, 1939-cu ildə və 1959-cu ildən sonra isə hər 10 ildə bir dəfə sovet hökuməti dağılana kimi aparılıb.
osmanlıda isə bu sistem 14-cü əsrdən başlasa da, hal-hazırda türkiyədə arxivdə saxlanılmış ən qədim sənəd 1431-ci ilə aiddir. osmanlıda dövlət torpaq mülkiyətinin növü, ona tətbiq olunacaq vergi növünü, imperiyanın torpaqlarının sərhədlərini təyin etmək üçün "tahrir" sistemindən istifadə edirdi və hər vilayətin özünün müfəssəl təhrir dəftəri olurdu. bu dəftərlər hər 30-40 ildən bir yenilənirdi. maraqlıdır ki, baxmayaraq ki, müasir azərbaycan ərazisini əhatə etdiyi torpaqların hamısı və ya bir qismi 16-cı əsrdən bu yana cəmi 2 dəfə dayanıqlı bir halda osmanlının nəzarətinə qısa bir zaman kəsiyində keçsə də - üst-üstə 34 il, hər dəfə osmanlılar bu ərazilərə bu sistemi tətbiq edib, əhalini siyahıya alıblar. osmanlıda müasir formada həyata keçirilən, lakin sadəcə kişilərin qeydiyyata alındığı senz isə 1831-ci ildə baş tutub.
irana gəldikdə isə, təəssüf ki, orada osmanlıda olduğu kimi mütəşəkkil qeydiyyat sistemi olmayıb. sadəcə, səfəvilərdən sonra şah abbasın dövründə onun əmriylə yalnız əcəm iraqı və azərbaycandakı tayfa başçılarına tərkiblərində olan təsərrüfatların sayı barədə qeydiyyat ın aparılmağını tapşırılıb. ilk vergi məqsədilə aparılan geniş siyahıyalma tədbirləri isə 1699-cu ildən sonra səfəvi şahı sultan hüseynin əmriylə baş tutub. ilk müasir qaydada yalnız iri şəhərlərdə aparılan siyahıyaalınma isə 1867-ci ildən sonra - qacarlar dövründə həyata keçirilib. ancaq bütün ölkəni əhatə edən ilk siyahıyaalma 1956-cı ildən sonra baş tutub.
1. 438–457-ci illərdə sasani hökmdarı ikinci yezdəgirdin əmriylə həyata keçirilən siyahıyaalma
2. 531-579-cu illərdə sasani hökmdarı birinci xosrov ənuşirəvanın əmriylə həyata keçirilən siyahıyaalma
3. 690-cı illərdə xəlifə əbd əl-məlikin əmriylə həyata keçirilən siyahıyaalma
4. 725-726-cı illərdə xəlifə hişamın əmriylə həyata keçirilən siyahıyaalma
5. 1254-cü ildə Munke xanın fərmanıyla həyata keçirilən siyahıyaalma
6. 1297-1304-cü illərdə Qazan xanın əmriylə həyata keçirilən siyahıyaalma
7. 1590-1612-ci illərdə Osmanlı tərəfindən irəvan, Gəncə-Qarabağ, Tiflis, Şirvanda həyata keçirilən təhrirlər
8. 1699-1702-ci illərdə Səfəvi şahı sultan hüseynin əmriylə həyata keçirilən siyahıyaalma.
9. 1722-1735-ci illərdə Osmanlı tərəfindən irəvan, Tiflis, Gəncə-Qarabağda həyata keçirilən təhrirlər
10. 1820-1890-cı illərdə Elizavetapol, Bakı, Tiflis, irəvan *
bu illər arasında inzibati dəyişliklər olub deyə bəzi quberniyaların adlarında və əhatə etdiyi ərazilər də fərqlər ola bilər. məsələn elizavetapol quberniyası 1867-ci ildən sonra yaradılıb
quberniyalarının ərazilərində aparılmış kameral təsvirlər
11. 1897-ci ildə rus imperiyasında aparılmış siyahıyaalmalar
12. 1920, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989-cu ildə Azərbaycan ssr-də həyata keçirilmiş siyahıyaalmalar
13. 1999, 2009, 2019-cu illərdə Azərbaycan Respublikası tərəfindən həyata keçirilmiş siyahıyaalmalar
bu fayllar isə tapdığım osmanlılar və ruslar tərəfindən aparılmış senzlərin, yaşayış yerləri haqqındakı məlumatların arxivdəki nüsxələrinin orjinalı və onların əsasında hazırlanmış kitabların rəqəmsal variantlarıdır:
1. iRƏVAN ƏYALƏTiNiN KAMERAL TƏSViRi, 1831-ci il, I CiLD. iRƏVAN ŞƏHƏRiNiN KAMERAL TƏSViRi:link
2. iRƏVAN ƏYALƏTiNiN KAMERAL TƏSViRi II CiLD, VEDiBASAR MAHALININ KAMERAL TƏSViRi. 1831-ci və 1842-ci illər, ŞƏRUR MAHALININ KAMERAL TƏSViRi, 1831-ci il:link
3. tiflis əyalətinin müfəssəl dəftəri, borçalı və qazax 1728 ci il:link
21. gəncə-qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri, 1728-ci illink
22. The 1820 Russian Survey of the Khanate of Shirvan, George Bournoutian
23. The 1823 Russian Survey of the Karabagh Province: A Primary Source on the Demography and Economy of Karabagh in the Early 19th Century, George Bornoutian
24. The 1829-1832 Russian Surveys of the Khanate of Nakhichevan, George Bournoutian
25. The 1819 Russian Survey of the Khanate of Sheki, George Bournoutian
nümunə. aşağıdakı şəkildə, ruslar tərəfindən 1860-cı ildə qazax nahiyəsindən götürülmüş kameral təsvirdə abbasbəyli kəndində olan ailələrdəki kişilərin, ata adlarının və onların yaşının siyahısını görə bilərsiniz. əgər ən azından babanızın babasını və ya babanızın babasının atasını və onların mənsub olduğu kəndi tanıyırsınızsa onları buradan tapmaq o qədər də çətin olmamalıdır.
və ya aşağıdakı şəkildə 1727-ci ildə osmanlı tərəfindən naxçıvan sancağından götürülmüş siyahıda nehrəm kəndinin sakinlərinin bir qismini görə bilərsiniz:
1.bakı quberniyası
1.1. bakı qəzası nümunə. birinci sütunda kəndlərin siyahısı, növbəti sütünlarda isə etnik tərkibə görə say verilmişdir. azərbaycanlılar zaqafqaziya tatarları olaraq qeyd olunub.
1.2. şamaxı qəzası
1.3. quba qəzası
1.4. göyçay qəzası
1.5. lənkaran qəzası
1.6. cavad qəzası
dağıstanda, müasir gürcüstanda və vaxtilə müasir ermənistan ərazisində məskunlaşan azərbaycanlıların 1900-cü illərdə əsas yaşadığı kəndlərin bir qismi:
qeyd 1. osmanlılar özlərinə məxsus inzibati idarə etmə sisteminə görə zəbt etdikləri əraziləri vilayətlərə və ya əyalətlərə, bunları sancaqlara və ya livalara və ya qəzalara, bunlar isə kəndlərə və ya şəhərlərə bölünürdü. səfəvilərin məğlubiyyəti ilə nəticələnmiş istanbul sülh müqaviləsindən sonra, 1590-1612-ci illər arasında osmanlılar hazırkı azərbaycanın yerləşdiyi ərazilərdə rəvan, tiflis, qarabağ, şirvan, dərbənd əyalətlərini yaratmışdılar. 1723-1735-ci illər arasında isə rəvan, gəncə-qarabağ və tiflis əyalətləri yaradılmışdı. əyalətləri müharibə zamanı sərəskər, sülh zamanı isə muhafız və ya bəylərəbəyi idarə edirdi.
rus imperiyası isə gülüstan və türkmənçay müqavilələrindən sonra inzibati idarəetmədə bir neçə dəfə dəyişiklik etsə də, yekun dayanıqlı forma 1850-ci illərdən qərara alındı. müasir azərbaycanın yerləşdiyi ərazi qafqaz canişinliyinin tərkibində, bakı, yelizavetapol, irəvan və tiflis quberniyalarını əhatə edirdi. quberniyalar uyezdlərə və yaxud qəzalara, mahallara, naibliklərə, onlar isə öz növbəsində kəndlərə və ya şəhərlərə bölünürdü.
səfəvilər dövründə isə inzibati idarə etmə sistemi belə idi: ölkə əyalətlərə və ya bəylərbəyliklərə, bəylərbəyliklər vilayətlətə, qəzalara, mahallara və ölkələrə, onlar isə öz növbəsində kəndlərə və ya şəhərlərə bölünürdü. xanlıqlar zamanında da idarəetmə buna oxşar idi. səfəvilər zamanında azərbaycanda yerləşən bəylərbəyliklər qarabağ, çuxursəd, şirvan və gürcüstan idi.
qeyd 2. əgər mənşəyiniz və ya əcdadlarınızın keçmişdə mənsub olduğu tayfalar haqqında məlumat əldə etmək istəyirsinizsə, babalarınızın və ya nənələrinizin mənsub olduğu kəndlərin etimologiyasına "azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti"ndə baxaraq təyin edib, sonra həmin kəndlərin aid olduqları tayfaları araşdıra bilərsiniz. daha ətraflı məlumat üçün tarixçilərin xanlıqlar barədə yazdıqları monoqrafiyalara, tezislərə, həmin işlərdə istinad olunan yerli və xarici mənbələrə də baxa bilərsiniz. xüsusən şirvan və dərbənddə yaşayan tayfalar barədə abbasqulu ağa bakıxanovun "gülüstani-irəm" əsərindən ətraflı məlumat əldə etmək olar. iranica ensiklopediyasında və azərbaycan sovet ensiklopediyasında da bəzi tayfalar barədə məqalələr var.
qeyd 3.
məsləhətxanada da bu mövzu ilə bağlı aparılmış müzakirəyə nəzər yetirə bilərsiniz: ulu babanı tapmaq
