dövlət rəhbərləri və hökumət başçıları üçün keçirilən öz möhtəşəm, ehtişamlı, təmtəraqlı və təntənəli ateistsayağı dəfn mərasimlərini izləyərkən bədii və estetik cəhətdən opera və ya tamaşa izlərmişcəsinə mənə heyrətamiz dərəcədə zövqlər bəxş edən dövlət... sanki, dəfn ediləcək şəxs insan deyil, tanrıdır... minlərlə insan isə ölmüş tanrını dəfn etmək üçün qırmızı meydana yığışıb... müqəddəs bir varlıq kimi ilahiləşdirilən, xalq üçün ata rolunu oynayan partiya rəhbərinin vəfatı ilə keçirilən bu mərasim sovet ittifaqının dünyaya güc nümayişi idi, həmçinin... çünki o dünyaya sübut etməli idi ki, ola bilər bu dövləti idarə edən şəxs artıq dünyada yoxdur, ancaq bu dövlət yenə də məğrur bir aslan kimi ayaqdadır, uzun illər də ayaqda da qalacaq... hər dəfə izləyərkən məni həmin "tanrı"nın yerinə keçib ölməyə sövq edir. təsəvvür edin bir anlıq... partiyanın rəhbəri - baş katibsiniz və vəfat etmisiniz...
vəfatınızdan sonra politbüro daxilində hakimiyyət uğrunda güc mübarizəsinin nəticəsi olaraq hakimiyyətə gələcək olan şəxsin kimliyi müəyyənləşdikdən və sizin vəfatınızla bağlı xəbərin elan edilməsi məqbul hesab edildikdən sonra, həmin an içində televiziya və radioda bütün verlişlər və proqramlar dayanar, unikal səs tembrinə malik diktorlar rəsmi qiyafədə dövlət televiziyasının efirinə çıxar, ciddi səs tonunda və gözləri dolmuş bir şəkildə sizin vəfat xəbərinizi bütün sovet ittifaqına və dünyaya elan edər və 5 günlük matəm elan olunar. dəfnin ən yüksək səviyyədə təşkil edilməsi üçün mərkəzi komitə üzvlərindən ibarət dəfn komissiyası qurular, ümumittifaqda və ittifaqın xarici ölkələrdəki diplomatik korpuslarında və nümayədəliklərində bayraqlar yarıya endirilər, strateji və həyati əhmiyyətə malik olmayan bütün müəssisələr, zavodlar, fabriklər fəaliyyətini dayandırar. vida mərasiminizin baş tutacağı məkan olan "dom sovetov" - "sovetlər evi" qırmızı partiya və dövlət bayraqları, kommunist attributları, ağ və al-qırmızı güllər - lalələr, qərənfillər, qızılgüllər ilə bəzədilər, cənazəniz əsas zalın mərkəzindəki katafalkın üzərinə yerləşdirilər. moskva dövlət simfonik orkestrının ifa etdiyi klassik musiqi parçaları - beethovenın 3-cü simfoniyası "eroica"-nın, mosartın "requiem"-inin, albinoninin "adagio"-sunun sədaları altında, 5 gün ərzində, 15 respublikadan könüllü və ya məcburi surətdə milyonlarla adam sizinlə vidalaşmaq üçün moskvaya axışar...
matəmin sonuncu günü növbə ilə onlarla xarici dövlət rəhbərləri - abş vitse prezidenti george bush və dövlət katibi george schultz, almaniya kansleri helmut kohl, fransa prezidenti François Mitterrand, böyük britaniya baş naziri margaret thatcher, yaponiya baş naziri zenko suzuki, kanada baş naziri pierre trudeau, hindistan baş naziri indira gandhi, pakistan prezidenti ziya-ül həqq, əfqanıstan prezidenti bəbrək kamal, suriya prezidenti hafiz əsəd, kuba komunist partiyası 1-ci katibi fidel castro, şərqi avropa sosialist bloku ölkələrinin rəhbərləri şərqi almaniyadan erich honecker, macarıstandan janosh kadar, rumuniyadan nicolae chauseusku, polşadan wojciech jaruzelski, çexoslovakiyadan gustav gusak, sovet müdaxiləsi ilə sosializm yolu seçmiş afrika dövlətlərinin rəhbərləri, dünya ölkələri kommunist partiyalarının liderləri sizin sərgilənən cansız bədənizin önündə ehtiramla baş əyməyə gələr. vida mərasiminin sonunda isə, dövləti idarə edən ali şəxslər - matəm əlaməti olaraq sol qollarına qırmızı sarğı bağlamış 12 politbüro üzvü zala daxil olar və bir neçə dəqiqə katafalkın ətrafında fəxri qarovulda dayanar, ardınca isə ailə üzvlərinizə baş sağlığı verərlər.
nəhayət, qırmızı rəngli tabutunuz "dom sovet"-dən çıxarılar, zirehli hərbi maşına bərkidilmiş top qundağına yerləşdirilər, qırmızı və qara bayraqlarla bəzədilmiş, yüzlərlə əsgərin çiyinbəçiyin mavzoleyə kimi kənarlarda dayanaraq sədd çəkdiyi karl marx prospekti ilə qırmızı meydana doğru asta addımlarla irəliləyər. kortejin önündə 2 zabitin əlində saxladığı baş katibin nəhəng portreti, onların arxasıyca baş katibə göndərilmiş olan yüzlərlə çələng, ardınca baş katibin qırmızı atlaz parçadan tikilmiş döşəkciklərə bərkidilmiş orden və mükatlarını daşıyan 42 general, ardınca baş katibin cənazəsini daşıyan hərbi zirehli maşın və cənazənin kənarlarında keşik çəkən və asta addımlarla irəliləyən 6 əsgər, arxada isə aşağı ranklı politbüro üzvləri - leningrad şəhər soveti sədri grigori romanov, nazirlər soveti sədrinin 1-ci müavini heydər əliyev, moskva şəhər soveti sədri viktor qrişin, mərkəzi komitə katibi mixail qorbaçov, arxada isə chopinin minor laddakı dəfn marşını ifa edən səyyar hərbi orkestr.
kortej ali sovetin və millətlər sovetinin deputatları, moskva sakinləri və miləmil şəkildə düzülmüş moskva qarnizonun əsgərləri, və mavzoleyin ətrafında gözləyən xarici dövlət başçıları ilə dolu olan qırmızı meydana gəlib çatar, dəfn komissiyasının üzvləri asta addımlarla mavzoleyin üzərinə çıxar. ilk öncə dəfn komissiyasının sədri, ardınca ssri elmlər akademiyasının prezidenti, sonra təsadüfi bir zavod direktoru, sonra isə təsadüfi bir fəhlə çıxış edər və bununla da dəfn mərasimi qapalı elan edilər. 2000 nəfərlik hərbi orkestr yenidən chopinin dəfn marşını ifa etməyə başlayar, və bu qəmgin marşın sədaları altında cənazə dəfn edilmək üçün son mənzilə doğru yola düşər. cənazə kreml divarları nekropolundakı dəfn olunacaq yerə çatdıqdan sonra ailə üzvləri sonuncu dəfə öz yaxını ilə vidalaşar, tabutun qapağı örtülər və 2 qoluzorlu əsgər tabutu kənarlarına keçirilmiş ağ sərt kəndirdən tutar və ehtiyatla, asta bir şəkildə tabutu əvvəlcədən qazılmış qəbrə doğru endirməyə başlayar. bu an 21 topdan yaylım atəşi açılar və aleksandr aleksandrovun tükürpədici və əzəmətli sovet himninin sədaları altında baş katib dəfn edilər. ardınca yuxarı ranklı partokratların hər biri qəbrin üzərinə bir ovuc torpaq səpər və yenidən moskva qarnizonunun əsgərlərinin həyata keçirəcəyi paradı izləmək üçün mavzoleyin üzərinə qalxarlar. təntənəli hərbi marşın sədaları altında əsgərlər mavzoleyin önündən keçərlər.
ən sonda, mavzoleyin üzərində nitq söyləyən həmin 4 şəxs kreml sarayında xarici nümayəndələrin baş sağlığını sırayla qəbul edər və baş sağlığı verən hər bir nümayəndə yenidən gedər, zalda yerləşdirilmiş baş katibin nəhəng portretinin önündə baş əyər. bununla da matəm bitər...
qeyd. entry sovet ittifaqında dövlət səviyyəsində keçirilən dəfn mərasimlərini ümumi şəkildə xarakterizə edir.
entry-də adı çəkilən klassik musiqi parçaları: chopin, marcia funebre
qeyd. mətn latın dilindən ingilis dilinə tərcümə edilmiş hərfi və poetik tərcümələrdən istifadə edilərək azərbaycan dilinə tərcümə edilmişdir. bəzi misralar birəbir eyni mənanı verməyə bilər.
"Danışmaq bütün insanların inhisarında olan bir şeydir, ancaq yazmaq xüsusilə mədəniyyətli insanlara xasdır. Danışıq dili ilə müqayisədə yazılı dil nəinki qismən, hətta tamamilə dünya tarixinin siyasi və dini prosesləri ilə şərtləndirilib. Bütün əlifbalar individual mədəniyyətlərdə mövcudiyyət tapıb və bu mədəniyyətlərin ən dərin məna daşıyan simvolları arasında yer alır. ... ... ... . Yazmaq uzaqlığın ən böyük simvoludur, hətta nəinki məkana xas olan uzaqlığın, həmçinin və ən önəmlisi zaman üzrə olan uzaqlığın və gələcəyin və əbədiliyə-doğru-iradənin. Danışmaq və dinləmək yaxın məsafədə və indiki zamanda baş verir, lakin əlifba vasitəsilə insan heç vaxt görmədiyi və bəlkə də, hələ doğulmamış olan insanlarla danışır; insanın səsi onun ölümündən əsrlər sonra belə eşidilir. Bu tarixə "bağışlanan ianənin" - yazının ən xarakterik xüsusiyyətlərindən biridir. Bu önəmli səbəbə görə də başqa heç bir şey mədəniyyət üçün yazının ona qarşı olan içdən münasibəti qarşısında daha səciyyəvi deyil."
qeyd.bu sözlər yazının ixtirasından ta ki, xx əsrə qədər öz aktuallığını qoruyurdu. ancaq, bugün burada səsləndirilən bir çox mülahizələr öz əhəmiyyətini itirib. bugünün yox, 100 il əvvəlin perspektivi nəzərə alınaraq gərək ki, oxuna.
1917-ci il oktyabr inqilabından öncə irandakı iqtisadi vəziyyətin ağırlığı ilə əlaqədar olaraq özlərini və irandakı ailələrini dolandırmaq üçün azərbaycana, xüsusən bakı və gəncəyə gələn iran azərbaycanlıları üçün işlədilən ifadə. qismən mənfi mənada işlədilib və demək olar ki, 80-ci illərə - sovet hökuməti dağılana kimi istifadə olunub. həmşərilər əsasən, çətin işlərdə - neft mədənlərində və hamballıqla məşğul olurdular. ancaq sonrakı dövrlərdə onlar cəmiyyətə tamamilə inteqrasiya olmağı bacardığına görə, bu ad tamamilə unuldu və getdi. akademik şəfayət mehdiyev və yazıçı mir cəlal paşayev də həmşərilərdən olub.
kiçik ölçülü, sadə quruluşa malik, heyvan, bitki və bakteriya kimi canlıların hüceyrələrində çoxala bilən, canlı ilə cansız arasındakı sərhəd olan infeksion mikroorqanizm. Adı öz mənşəyini latın dilindən götürmüş - "zəhər" mənasını verir. virusların araşdırılması ilə mikrobiologiyanın məşğul olan sahəsi virologiya adlanır.
ilk dəfə fransız alim Louis Pasteur quduzluğa səbəb olan patogen orqanizmi tapa bilmədiyinə görə, optik mikroskopla görünə bilməyəcək patogenlərin varlığı haqqında fərziyyə irəli sürdü. 1884-cü ildə fransız mikrobioloq chamberland üzərindən axan məhluldan bakteriyaları tutub saxlaya bilən süzgəc hazırladı. 1892-ci ildə isə rus bioloq dmitri ivanovsky bu süzgəcdən istifadə edərkən, tütün mozaikası virusunu kəşf etdi. məhlulun tərkibində olan ovulmuş tütün yarpaqları bu süzgəcdən keçdikdən sonra belə infeksiya yoxa çıxmamışdı. ilk başlarda, ivanovski xəstəliyin səbəbinin bakteriyalar tərəfindən ifraz olunan toksinlər olduğunu düşündü. O dövrdə dəbdə olan və orta insan ömrünün 40 ildən 70 ilə qaldırılmasında mühim rol oynayan "xəstəliklərin mikrob nəzəriyyəsi" dəbdə olduğuna görə, belə düşünülürdü ki, ən kiçik canlılar bakteriyalardır və buna görə də bütün infeksion orqanizmləri bu süzgəc saxlaya bildiyinə görə infeksiyaya səbəb hər hansı bir orqanizm yox, elə toksindir. ancaq 1898-ci ildə holland mikrobioloq Martinus beijerinck təcrübələri təkrarladı və infeksiyanın səbəbinin yeni həyat formaları - viruslar olduğunu qəbul elədi. O müşahidə etdi ki, həmin canlılar bölünməkdə olan hüceyrələrdə çoxalırlar, ancaq o, onların maye şəkildə olduğunu güman etdi və onları "contagium vivum fluidum" ("mayedə həll olmuş halda yaşayan mikroblar") adlandırdı. ancaq sonra wendell stanley onların maye halda yox, bərk halda olduğunu sübut etdi. həmin ildə loeffler və həmkarı ilk heyvan mənşəli virusu (apthovirus) kəşf etdi.
Louis Pasteur
dmitri ivanovsky
20-ci əsrin əvvəllərində artıq bakteriyaları da yoluxduran və bakteriofaq adlandırılan viruslar kəşf edildi. ilk başlarda bu tipli viruslar tipoid və xolera kimi bakteriyalar tərəfindən törədilən xəstəliklərin müalicəsi üçün mümkün vasitə kimi görünsə də, penisillinin kəşfi ilə öz əhəmiyyətini itirdi, ancaq hal-hazırda bakteriyalarda antibiotikə qarşı yaranmış müqavimətə görə yenidən bu tipli viruslar tədqiq olunmağa başlayıb. 1906-cı ildən başlayaraq viruslar bitkilər ve heyvan toxumalarının üzərində yetişdirilməyə başladı. 1931-ci ildə abşlı patologiya üzrə mütəxəssislər adi qrip virusu və bir sıra virusları mayalanmış toyuq yumurtalarının üzərində yetişdirməyi bacardılar. ilk dəfə 1949-cu ildə insan embriyonlarında, heyvan toxuması istifadə edilmədən viruslar (polioviruslar) yetişdirildi.
Digər önəmli nailiyyət 1931-ci ildə alman mühəndisləri Ruska və Knoll-un elektron mikroskopu kəşf etməsi ilə virusların görüntülərinin əldə edilməsi idi. 1935ci ildə məlum oldu ki, tütün mozaikası virusu demək olar ki, zülallardan ibarətdir. Ancaq sonradan virusların 2 hissədən ibarət olduğu məlum oldu: zülal və nuklein turşusu. 1941-cı ildə x-şüa diffraksiyası üsulu ilə kristallaşdırımış virusun görüntüləri əldə edildi. 1955-ci ildə isə bu şəkillərə əsasən, rosalind franklin adlı gözəl xanım virusların tam quruluşunu kəşf etdi. Hansı ki, onun bu üsul ilə həmkarları ilə etdiyi digər kəşflər, onun həmkarlarına 1962-ci ildə "nobel mükafatı" qazandırdı. bütövlükdə 20-ci əsrin ikinci yarısında 2000-dən çox virus tam ətraflı şəkildə tədqiq olundu.
elektron mikroskop
rosalind franklin
Virusların mənşəyi indiyədək dəqiq bilinməsə də, yer kürəsində ilk həyat yarandıqdan bəri var olduqları ehtimal olunur, ancaq indiyədək ortaya mənşələri barədə 3 mühim hipotez atılmışdır:
- regressiv hipotez və ya cırlaşma hipotezi: bu hipotezə görə başlanğıcda viruslar böyük hüceyrələrdə parazit kimi həyat fəaliyyətini davam etdirən kiçik hüceyrələr kimi qəbul oluna bilər. müəyyən müddət sonra onlar lazım olmayan genləri itirib cırlaşaraq, virus halını alır. bəzi bakteriyalar var ki (rickettsia və chlamydia onlar daşıyıcı hüceyrələrdə virusa bənzər həyat tərzi sürür və bu fakt bu hipotezi dəstəklməyə əsas verir.)
- hüceyrəvi mənşə hipotezi: bu hipotezə əsasən viruslar iri bir orqanizmin nuklein turşularının tərkib hissələri olub, sonradan oradan xilas olmuş orqanizmlər ola bilər. Xüsusi genlər mövcuddur ki hansı ki, elmi ədəbiyyatda "tullanan genlər" adlanır, bu hipotezin də doğruluğuna ehtimal verməyə imkan verir.
- mütəşəkkil-təkamül hipotezi: digər 2 hipotezdən fərqli olaraq bu hipotez belə qəbul edir ki, viruslar yer kürəsində həyat meydana gəlməyə başladıqda ilk əmələ gələn canlılar olub. Onlar yer kürəsində həyatın meydana gəlməsi zaman baş verən vacib reaksiyalar nəticəsində (baxma: miller-urey eksperimenti əmələ gəlib.)
eyni zamanda viruslardan fərqli olan prion adlanan zülalar var ki, onlar dnt və ya rnt daşımır, ancaq heyvanlarda müxtəlif xəstəliklərə səbəb olurlar.
viruslar haqqında ən çətin məsələlərdən biri onların canlı və yaxud cansız kimi klassifikasiya olunması barədədir. onlar genetik kod kimi həyata məxsus vacib elementləri özündə birləşdirsə də özlərinin hüceyrəvi strukturları yoxdur. özlərinə lazım olan maddələri ancaq daşıyıcı orqanizmdə parazit şəkildə yaşayaraq istehsal edirlər.
viruslar quruluş cəhətdən olduqca müxtəlif formalarda olur. ölçüləri isə əsasən 20 - 300 nanometr arasında dəyişir. Demək olar ki, çoxu optik mikroskoplarla görünmür. əsasən tərkibində ağır metallar həll olmuş məhlullar tökülmüş lövhələrin üzərini elektron mikroskopları ilə müşahidə etməklə onları təyin etmək olur.
tam bir virus hansı ki, virion adlandırılır, nukleid turşusu və onu qoruyan kapsid adlandırılan zülaldan ibarət olur. Kapsid virusa formanı verən hissədir və bu formanın özü virusun genomunda kodlaşdırılmış şəkildə olur. kodun zülallarla əlaqəli bu hissəsi nukleokapsid adlanır. ümumilikdə viruslar morfoloji xüsusiyyətlərinə görə 5 əsas formada olur:
-spiralşəkilli (helical);
-ikosaedr (20 üçbucaq üzə məxsus çoxüzlü);
-Prolate (orta basıq, qütblərə doğru meyilli);
-Qabıqlı və ya torbaşəkilli;
-mürəkkəb - yuxarıdakı halların heç birinə uyğun olmayan formada.
həmçinin genetik quruluşlarının morfoloji xüsusiyyətlərinə, onların tərkibində olan zolaqların sayına əsasən də viruslar klassifikasiya olunur.tərkibindəki nukleid turşusunun növündən asılı olaraq rnt virus və ya dnt virus adlandırıla bilər. genomları formaca xətti, dairəvi, və ya seqmentli ola bilər.zolaqların sayına görə 1 zolaqlı, 2 zolaqlı və ya bəzi hissələrdə 1, bəzi hissələrdə 2 zolaqlı ola bilər.
xətti genom
dairəvi genom
seqmentli genom
genom ölçüləri virusların növündən asılı olaraq dəyişir. Ən kiçik genom "circoviridae" adlı virusa məxsusdur ki, yalnız 2 zülalı öz genomunda kodlaşdırır, ən böyük genom isə 2500 fərqli zülalı kodlaşdıran "pandoraviruslar"-a aiddir. bir çox hallada rnt genomlar dnt genomlardan qısa olur. eyni zamanda viruslarda da genetik mutasiyalar müşahidə olunur. mutasiyalar vasitəsilə antiviral dərmanlara müqavimət də əmələ gətirə bilirlər. hüceyrəvi strukturları olmadığına görə hüceyrələr kimi bölünərək deyil, daşıyıcı orqanizmin resurslarından istifadə edərək öz nüsxələrini yaradaraq çoxalırlar.
adlandırılması və klassifikasıiyası virusların taksononomiyası üzrə beynəlxalq komitə tərəfindən təyin olunan sistem və baltimor sisteminə əsasən aparılır. ilk sistem virusların oxşar əlamətlərini əsas götürərək onlar növ, cins, sıra və s. formada klassifikasiya edir. indiyə kimi 14 virus sırası, 143 virus ailəsi, 64 altailəsi, 846 cins və ümumilikdə 4958 növ virus təsnif olunub. baltimore klassifikasiyası isə onları özlərini nüsxələmə mexanizminə əsasən qruplaşdırır.
Tarix ərzində viruslar insanların həyatına sarsıdıcı zərbələr vurub. Onlar həm qrip, soyuqdəymə, suçiçəyi kimi ölümcül olmayan ümumi xəstəliklərə, həm də quduzluq, ebola, qiçs, sars kimi ölümcül xəstəliklərə səbəb olublar. virusların insanlara yoluxmasını və onlara yoluxmanın idarə olunmasını araşdıran virologiya sahəsi "viroloji epidemiologiya" adlanır. Yoluxuculuq vertikal və ya horizontal ola bilər. vertikal yoluxuculuğa misal olaraq, yeni doğulan körpənin "qiçs" və ya "hepatit c" ilə yoluxmuş ana vasitəsilə ana bətnində bu xəstəliyə yoluxmuş olmasını, horizontal yoluxuculuğa isə insandan insana keçən yoluxma mexanizmlərini misal gətirmək olar.horizontal yoluxuculuq virusların ən geniş yayılmış yoluxma mexanizmdir və qan, ağız suyu, cinsi yolla, nəcis və ya sidiklə təmasda olmaqla insanlar viruslara yoluxa bilər.
yoluxuculuğun yayılma sürətinə müxtəlif faktorlar - xəstəlik qeydə alınan ərazidəki insanların sayı, yaşı, yoluxanların sayı və s. öz təsirini göstərir. demək olar ki, bütün viruslarda inkubasiya periodu var ki, bu müddət ərzində onlar heç bir simptom biruzə vermirlər. Məsələn, "hiv" üçün bu rəqəm 2-20 il arası, quduzluq üçün 1 həftə- 1 il arası ola bilər. virusların yayılmasının qarşısını almaq üçün yoluxan şəxslər karantin altına alına, kütləvi tətillər elan oluna və vaksinlər istifadə oluna bilər. yayılma 1 ölkəni və ya reginonu əhatə etdikdə epidemiya, dünyaya yayıldıqda isə pandemiya adlanır.epidemiyalara, avropalı kolonistlərin amerikaya gətirdikləri çiçək xəstəliyini misal gətirmək olar. bunun nəticəsində güman olunur ki, amerikanın yerli əhalisinin 70 faizi məhv oldu və bunun nəticəsində də avropalılar orada rahat şəkildə koloniylar qura bildi. Digər bir pandemiya 1918-1920-ci iləəri əhatə edən ispan qripidir. Bu pandemiya nəticəsində müasir hesablamalara görə 100 milyon insan həyatını itirmişdir. Bu rəqəm təqribi olaraq o dövrkü dünya əhalisinin 5 faizini təşkil dir. "hiv" virusu da hal-hazırda pandemiya halını almışdır, və müasir dövrdə ən çox insanın yoluxduğu viruslardan biridir. dünyada təqribən 38.6 milyon insan hal-hazırda "qiçs" xəstəliyindən əziyyət çəkir. Dünya sağlamlıq təşkilatının hesablamalarına görə indiyə qədər 25 milyon insan bu xəstəlikdən vəfat edib. viroloji epidemiyalara 1976-cı ildə ilk dəfə qeydə alınan və əsasən qərbi afrikada yayılmış olan ebolanı da misal gətirəmək olar.
virusların onkovirus adladırılan növləri də var ki, onlar insanlarda onkoloji xəstəliklərə (bax: xərçəng)
səbəb olurlar. xəçəngin baş vermə səbəbi əsasən daşıyıcının immun sistemindən asılı olsa da, "insan papillomavirusu", "hepatit b", "hepatit c", "kaposi sarcoma" virusları genetik kodda dəyişiklik yaradaraq hüceyrələrdə mutasiyalara səbəb olurlar. xüsusilə də, papiloma virusu dəri, anus və penis xərçənginin əsas səbəblərindən biridir.
viruslara qarşı müdafiə mexanizmi ya daşıyıcının öz immun sisteminin mübarizəsi ilə ola bilər və yaxud da vaksinlərin ya da antiviral dərmanların köməyilə. Vaksinaniya antiviral dərmanlarla müqayisədə həm daha effektiv, həm də daha ucuzdur. Hal-hazırda 13 növ viroloji xəstəliyi insanlardan tamamilə uzaq tuta bilən vaksinlər mövcuddur.
viruslar insanlarla yanaşı heyvanları, bitkiləri, bakteriyaları da yoluxdura bilər.çox halarda bitkilərə yoluxanlar heyanlara və insanlara, heyvanlara yoluxanlar isə insanlara və bitkilərə yoluxmur.virusların bakteriyalara yoluxan növləri bakteriofaqlar - virusların növlərinin sayının böyük hissəsini təşkil edir. eyni zamandan dünya okeanında ən çox tapılan orqanizmlər viruslardır. dünya okeanında bakteriofaqların sayı bakteriyalardan 10 dəfə daha çoxdur və hər 1 kub millimertr dəniz suyunda 250 milyon bakteriofaq mövcuddur.
tütün mozaikası virusunun tütündə törətdiyi xəstəlik
quduzluq virusuna yoluxmuş it
viruslar təkamülü sürətləndirən ən əsas faktorlardan biridir. Onlar genlərin növlər arasında ötürülməsində ən effektiv vasitə hesab olunur.onlar bakteriyaların son universal əcdadının ayrılmasından əvvələ qədər təkamüldə təkbaşına ən zəruri rolu oynayıblar.
)
