notebooklm

Google tərəfindən təqdim edilən yeni bir ai alətidir. əsas özəlliyi məlumatları öz bazasından yox sizin ona berdiyiniz qaynaqlar üzərindən işləyib sizə asand formada təqdim etməsidir. daxilində bir çox özəlliyi var ona verdiyiniz mənbələri işləyib sizin istədiyiniz formada 2 nəfərlik podcast hazırlaya da bilir. hətta siz özünüz də podcasta canlı olaraq qoşulub danışa bilirsiz. elə bil ki jeo rogan podcastı yaradılır və sizin mənbələriniz üzrəindən bir mövzu altında danışıqlar gedir.

(youtube: )

azov

AZOV (tam adı: Azov batalyonu) — əvvəlcə könüllü silahlı dəstə kimi formalaşan, sonra isə Ukrayna Milli Qvardiyasının tərkibinə daxil edilmiş xüsusi təyinatlı hərbi birlikdir. Onun əsas xüsusiyyətləri və tarixçəsi belədir:

Qısa tarixi:
2014-cü ilin mayında Donbasda baş verən separatçı hərəkatlara qarşı döyüşmək üçün könüllü döyüşçülərlə yaradılıb.

ilk dəfə Mariupol şəhərində aktiv hərbi əməliyyatlarda iştirak edərək adını geniş ictimaiyyətə tanıtdı.

Daha sonra rəsmi olaraq Ukrayna Daxili işlər Nazirliyinə tabe olan Milli Qvardiyanın tərkib hissəsinə çevrildi.

Əsas funksiyası:
Şərqi Ukraynada (Donetsk və Luqansk bölgələri) Rusiya dəstəkli separatçılara qarşı döyüşlərdə iştirak edib.

2022-ci ildə Mariupolun müdafiəsi zamanı Azov döyüşçüləri uzun müddət Azovstal zavodunda mühasirəyə düşmüş, lakin ciddi müqavimət göstərmişdilər.

Məşhurluq və mübahisələr:
Hərbi bacarıqları və motivasiyası ilə tanınır.

Lakin bəziləri tərəfindən ultramillətçi və ya sağçı ideologiyalara yaxınlığı səbəbilə tənqid olunub. Bu səbəbdən beynəlxalq mediada və bəzi siyasi dairələrdə mübahisəli reputasiyası var.

Ukrayna hökuməti Azov-un dövlət strukturlarına inteqrasiyasını əsas gətirərək bu iddiaları rədd edir.

Azov təkcə bir hərbi birlik deyil, həm də ideoloji və simvolik bir qüvvə kimi Ukrayna daxilində və xaricində müzakirə mövzusudur. Onlar üçün “Azov” təkcə silah deyil — həm də milli müqavimətin simvoludur.


yutub kanal
https://www.youtube.com/@AZOV_Brigade/videos

rigetti quantum computing

vant kompüterləri sahəsində fəaliyyət göstərən ABŞ mərkəzli bir texnologiya şirkətidir. Şirkətin əsas məqsədi, kvant prosessorlarını inkişaf etdirmək, onları klassik kompüterlərlə inteqrasiya etmək və kvant bulud xidmətləri vasitəsilə istifadəçilərə təqdim etməkdir.

Təsisçi: Chad Rigetti (əvvəllər IBM-in kvant tədqiqatlarında çalışıb)

Təsis ili: 2013

Məkan: Berkeley və Fremont, Kaliforniya (ABŞ)

Rigetti nə edir?
QPU – Quantum Processing Unit
Rigetti özünün kvant prosessorlarını – QPUs – istehsal edir. Bu prosessorlar superkeçirici (superconducting) qbitlər əsasında qurulub. Bu texnologiya, IBM və Google-un da istifadə etdiyi texnologiyaya bənzəyir.

Forest – Kvant proqramlaşdırma platforması
Rigetti, Forest adlı bir proqramlaşdırma mühiti təqdim edir. Bu platformada Quil (Quantum Instruction Language) adlı özəl bir kvant proqramlaşdırma dili ilə kod yazmaq olur.

QCS – Quantum Cloud Services
Rigetti həm də kvant bulud xidmətləri (QCS) təqdim edir – bu, istifadəçilərin öz klassik kompüterlərini Rigetti-nin kvant prosessorlarına bağlayıb real kvant alqoritmlərini işə sala bilməsinə imkan verir.

Məqsəd və əhəmiyyət:
Rigetti-nin vizyonu:
“Kvant kompüterləri gündəlik texnologiyanın bir parçasına çevirmək və real problemlərin həllində istifadə etmək.”

Süni intellekt, optimizasiya, maliyyə modelləşdirmə, dərman dizaynı və daha bir çox sahədə kvant üstünlüyü əldə etməyi hədəfləyirlər.
Tam-stack yanaşma: Rigetti yalnız qbit istehsalı ilə məşğul deyil, həm də proqram təminatı, arxitektura və bulud inteqrasiyası ilə bütöv ekosistem yaradır.

Açıq və müstəqil platforma: IBM və Google-dan fərqli olaraq, Rigetti platforması daha açıq və araşdırmalara daha əlçatandır.

səhmləri son bir ildə təxminən 1,100% artaraq kvant hesablama sahəsində diqqət çəkən bir performans sərgilədi .

ipəkqurdu

(baxma: barama qurdu)
Əvvəlcə o, sadəcə bir qurddu.
Nə qanadı var, nə də göz oxşayan rəngi. Sadəcə sürünür, çalışır, bir yarpaq tapıb onu səssiz-səmirsiz yeyir. Hər gün bir az daha böyüyür, amma heç kim ona baxıb “gözəl” demir.

Sonra qəribə bir şey edir – özünü dünyadan çəkir. Sanki deyir:
“indi mənimlə məşğul olmayın. Daxilimdə bir şeylər dəyişəcək.”

Tut yarpaqlarından topladığı güclə, öz əlləri ilə öz zindanını hörür. O zindan ipək olur – dəyərli, bahalı, lüks. Amma o, lüks üçün deyil, dəyişmək üçün içəri girir.

Sonra uzun bir sükut başlayır.
Kənardan baxan biri “bitti” deyə bilər. “Hər şey buradaca sona çatdı.”
Amma yox.

içində bir möcüzə yetişir.
Günlər keçir, sonra qəfildən o qurd — kəpənəyə çevrilir.
Uçur. Sərbəst. Gözəl. Azad.

Və onu böyüdən zindan?
indi dünyanın ən qiymətli ipəyidir.

Hekayəmi oxuyub keçmə.
Sən də bir ipəkqurdusan bəlkə.
indi çətinlikdə sürünürsən, içini yeyən suallar, yorğunluqlar, gecikmələr var.
Amma bəlkə sən də içində uçmağa hazır bir versiyanı yetişdirirsən.
Sadəcə, səbir elə. Hör. Gizlən. Güclən.
Və bir gün... uç!

öyrənməyi öyrənmək

Bəzən düşünürük ki, öyrənmək üçün sadəcə yaxşı müəllim, bahalı kurs, ya da məşhur bir akademiya kifayətdir. Amma həqiqət çox acı və çox sadədir:
Əgər sən özün öyrənməyi bacarmırsansa – heç nə kifayət deyil.

Ölkədə IT sahəsində elə kurslar var ki, 6 ayına 5000 AZN istəyirlər. Əgər sən ortatəbəqə bir ailədə böyümüsənsə, bu pulu ya illərlə yığmalı, ya da ailəndən borc almalı olursan. Bəzən isə bir ata maaşının yarısından çoxunu ayırır – “övladım yaxşı gələcək qursun” deyə. Bu, artıq sadəcə bir kurs olmur. Bu, ümid yatırımı olur.

Amma gəlin bir az da açıq danışaq.

Bu kursda sənə verilən materiallar – PDF-lər, video dərslər, slaydlar – çox vaxt o qədər çox, o qədər böyük olur ki, kursdan çıxdıqdan 3 ay sonra baxmağa belə ərinirsən.
Niyə? Çünki oxumağın özü bir problemdir, təkrarlamaq isə bir stress. Beyin də elədir ki, onu yükləməyə çalışanda, tənbəllik siqnallarını aktivləşdirir. Səni sosial mediaya, musiqiyə, dostlarla yazışmağa dartır.

Amma...
Əgər sən kursa gedəndə öz şəxsi qeydlərini aparırsansa – məsələn, fiziki dəftərə və ya Obsidian kimi bir proqramla – onda vəziyyət dəyişir.

Çünki o qeydlər sənin beyninlə kağız arasında qurduğun körpüdür.
Sənin öz xəttin, öz sözlərin, öz dilinlə yazılmış məlumat – sənin öz tərcüməndir.
Ona qayıtmaq həm rahatdır, həm də motivasiya vericidir. Hətta üstündən keçəndə yeni qeydlər əlavə etmək də asan olur.

Pullu ola bilərsən.
5k sənin üçün heç nə ola bilər.
Amma itirilmiş vaxt heç zaman geri qaytarılmır.
Bu günün enerjisi, zehni təmizliyi, motivasiyası sabahkına bərabər deyil.

Günün sonunda sən özünə qalacaqsan.
Heç bir mentor, müəllim, təcrübəli dost, kurs materialı 7/24 yanında olmayacaq.
Tək olacaqsan.
Sən və sənin notların.
Sən və sənin beynin.

Əgər öyrənməyi öyrənməmisənsə, öyrəndiklərin buxarlanacaq.
Əgər öyrənməyi öyrənmisənsə, hətta kursa belə ehtiyac qalmayacaq.

öyrənməyi öyrənmək

“Öyrənməyi öyrənmək” — XXI əsrin ən vacib metabiliyidir.

informasiyanın çoxluğu dövründə insanın əsas problemi məlumat çatışmazlığı yox, məlumat bolluğudur. Ona görə də artıq “nəyi bilmək” deyil, “necə bilmək”, “hansı qaynaqdan öyrənmək”, “öyrəndiyini necə tətbiq etmək” əsas suallara çevrilib.

Buraya aşağıdakı bacarıqlar daxildir:

Kognitiv strategiyalar: yadda saxlama texnikaları (spaced repetition, memory palace və s.)

Aktiv öyrənmə: sual vermək, təcrübə ilə öyrənmək, özünə testlər etmək

meta-cognition: “Nəyi bilirəm?”, “Nəyi bilmirəm?”, “Öyrənmə prosesimi necə dəyərləndirə bilərəm?”

Mənbə seçimi: Doğru qaynaqları müəyyən etmək, səhv informasiyanı ayırd etmək

Sosial öyrənmə: başqalarının təcrübələrindən öyrənmək, müzakirə və tənqid mədəniyyəti

Bu bacarığı inkişaf etdirmək üçün:

Hər mövzuda öyrənmə metodologiyanı test et (məsələn, audio dinləmə ilə vizual oxuma)

Fəal qeyd apar – sadəcə oxuma, anladığını yaz

Öyrətdiyini düşün – sanki birinə dərs keçirsən

Refleksiya et – öyrəndiklərindən nə qaldı? nəyə ehtiyac var?

Əgər sən “öyrənməyi öyrənmisənsə,” bu artıq sənin ən böyük superqüvvəndir. Çünki nəyi biləcəyinə özün qərar verirsən. Qalan hər şey Google-a qalır.

Hamı öyrənir. Amma hamı eyni cür öyrənmir.
Mən öyrənməyə belə yanaşıram:
Əvvəlcə düşünürəm: bu bilik mənə həqiqətən lazımdırmı? Əgər cavab “bəli”dirsə, artıq içimdəki tənbəllik üçün azadlıq yoxdur.

Sonra... başlayıram düzən qurmağa.

Ən vacibi – fiziki və ya rəqəmsal bir “mərkəz” qurmaqdır.

Obsidian kimi tətbiqdən istifadə edirəm. içində hər öyrəndiyim sahə üçün öz “öyrənmə ekosistemimi” qururam.
Məsələn:
Ana Folder: Süni intellekt
├── Yol Xəritəsi
│ ├── ChatGPT versiyası
│ └── X Academy versiyası
├── Mənbələr
│ ├── Kitablar
│ ├── Məqalələr
│ ├── Video materiallar
│ ├── Kurslar
│ └── Sosial şəbəkə qeydləri
├── Addımlar / Steps
│ ├── Haradan başlayım.md
│ ├── ChatGPT ilə danış.md
│ ├── LinkedIn axtarışı.md
│ └── Google araşdırması.md
├── Terminlər (hər termin ayrıca not şəklində)
├── Hesablılıq (özümə verdiyim hesabatlar)
└── Potensial iş yerləri

Bu struktur sizin prosesi izləməyinizi və diqqətinizi cəmləməyinizi gücləndirir. Hər addım bir iz buraxır. Hər qeyd bir izahatdır. Hər alt-qovluq bir təcrübədir.

Öyrənməni adaptasiya etmək
Bu strukturu istənilən mövzuya uyğunlaşdırmaq mümkündür:
Yeni texnologiya öyrənəndə
Uşaq təhsili planlayanda
işdə çətin bir layihə idarə edəndə
CV-nizə yeni skill əlavə etmək istəyəndə
Hətta… ev tikəndə belə

Bəli, hələ tam ideal öyrənmə sistemim yoxdur. Amma bir çox insandan daha sistematikəm.
Hər şeyi bilmirəm. Amma nəyi, necə, haradan öyrənəcəyimi bilirəm.

Bu, kifayətdir.

modern monetary theory

MMT — "Modern Pul Nəzəriyyəsi" deməkdir. Əsas fikir budur:
Bir ölkənin öz valyutasını çap edə bilməsi onun borc və xərc limitlərini əslində məhdudlaşdırmır.

Sadə şəkildə desək:
Əgər dövlət öz valyutasını çap edə bilirsə (məsələn, ABŞ dolları), o zaman:
istədiyi qədər borc götürə bilər
Vergi yığmaqla deyil, pul çap etməklə də xərclərini qarşılaya bilər
Əsas narahatlıq borc yox, inflyasiya olmalıdır

MMT-nin əsas tezisləri:
1. Dövlətin borc limiti yoxdur (öz valyutasını çap edə bildiyi müddətcə)
ABŞ, Yaponiya, ingiltərə kimi ölkələr istədikləri qədər borclana bilər.
Çünki öz borclarını öz çap etdikləri pulla ödəyə bilərlər.

2. Vergi — dövlət üçün pul qazanmaq deyil
Ənənəvi yanaşma: Dövlət vergi yığır → sonra pul xərcləyir
MMT yanaşması: Dövlət pul xərcləyir → vergi ilə dövriyyədəki pulu azaldır (inflyasiyanı idarə edir)

3. inflyasiya həddi əsas sərhəddir
Pul çapı yalnız inflyasiya yaratmadığı müddətcə problem deyil
Pul dövriyyəsi iqtisadi artımı təmin edirsə, çap et, xərclə

MMT tərəfdarları deyir ki:
“Əgər ölkədə işsizlik varsa, hökumət daha çox pul xərcləməlidir. Bu, həm iqtisadiyyatı canlandırar, həm də cəmiyyətə fayda gətirər.”

MMT tənqidçiləri isə deyir:
“Bu, hiperinflyasiya ilə nəticələnə bilər (baxma: Venesuela, Zimbabve) və dövlət məsuliyyətsiz xərclərə sürüklənə bilər.”

Harada tətbiq olunub?
ABŞ və Yaponiya bəzən MMT-yə bənzər siyasətlər tətbiq edir (amma rəsmi olaraq MMT deyillər).

Pandemiya zamanı ABŞ trilyonlarla dollar stimulus paketi çap edib dağıtdı — bu, MMT təcrübəsinə çox bənzəyir.

Bu nəzəriyyə göstərir ki, "dövlət borcludur" dedikdə, qorxmalı deyilik — əsas məsələ o borcun düzgün idarə olunması və pulun real iqtisadiyyatda işləməsidir.

wework

WeWork — bir zamanlar “ofis icarəsinin Uber-i” kimi tanıdılan, amma sonradan “şişirdilmiş startap köpüyü” simvoluna çevrilən bir co-working startup-ıdır.

Nə iş görür?
WeWork fərdi freelancer-lardan tutmuş böyük komandalaradək hamıya paylaşılmış ofis sahəsi təqdim edir. Sən sadəcə masa və WiFi yox, iş mühiti, qəhvə, iclas otağı, networking fürsətləri alırsan. Bir növ modern iş yoldaşlığı evi.

Məqsədi nədir?
Silikon Vadisinin “paylaşım iqtisadiyyatı” ruhuna uyğun olaraq, insanlara çevik və rahat iş sahələri təqdim etmək. Müqavilə bağlama, depozit ödəmə kimi ofis klassikasını yığışdırıb, sadəcə bir app-lə ofisə girmək.

(baxma: SoftBank və səhv yatırım)
WeWork-un ən böyük sərmayəçilərindən biri SoftBank idi. CEO Masayoshi Son, bu startup-a milyardlarla dollar yatırdı və hətta “WeWork yeni nəsil həyat tərzidir” deyəcək qədər inanırdı.

Ancaq… ?

IPO (birja çıxışı) zamanı şirkətin maliyyə vəziyyəti və CEO Adam Neumann'ın qəribə davranışları (alko-hallüsinativ qərarlar, şəxsi brend almaqlar və s.) investorları qorxutdu.

IPO ləğv olundu, Neumann vəzifədən uzaqlaşdırıldı, şirkətin dəyəri 47 milyard dollardan 8 milyarda düşdü.

Sonradan Masayoshi Son özü etiraf etdi:

“WeWork, SoftBank-ın etdiyi ən səhv yatırımlardan biri oldu.”
Bu, təkcə maliyyə yox, reputasiya baxımından da böyük zərbə idi.

(baxma: WeWork qiymətləri)
Qiymətlər ofisin yerləşdiyi şəhərə və seçdiyin planlara görə dəyişir:

Hot Desk (gəldiyin yerdə oturursan): ayda təxminən $250+

Dedicated Desk (öz masan var): $350–$500+

Private Office (qapalı ofis): $500–$1000+

Buna kənardan baxanda, bu qiymətlər bir çox şəhərdə sadə ofis icarəsi ilə rəqabət apara bilir. Amma sənə çeviklik, icma və estetik qəhvə təklif edir.

(bax: Nəticə)
WeWork bir dövrün həyat tərzi brendi olmaq istəyirdi, amma yanlış idarəetmə və şişirdilmiş hype onu çökdürdü. indi hələ də var, fəaliyyət göstərir, amma “dünyanı dəyişəcək” iddiası yerini sadəcə “işləyən bir modelə” verib.

rəhab muğamı

Muğam bir dənizdisə, Rəhab onun dərinliklərində, axşam vaxtı sakitcə dalğalanan bir səssizliyə bənzəyir.
Adı çox çəkilmir, amma onu dinləyənlər bilir – səssiz, ağır və təsirli bir iz qoyur.

Musiqi baxımından:
Rəhab muğamı Şur şöbəsinə mənsub olan, lakin öz melodik və emosiya çalarları ilə fərqlənən nadir muğamlardandır.

O, adətən klassik muğam dəstgahlarında əsas muğam kimi yox, əlavə və ya keçid muğamı kimi səsləndirilir.

ifa zamanı dərin boğaz texnikası, ağır temp, və fərdi improvizasiya tələb olunur.

Bu muğam ne şən, ne də qəmli – daha çox qəbul edən, içə dönük bir hiss yaradır. Elə bil “hər şey keçəcək” demir, amma “keçdiyini qəbul et” deyir.

Fəlsəfi çalar:
Rəhab muğamı, daxildə olan sükutun səsi kimidir.
Əgər muğamlar danışsaydı, Rəhab deyərdi:

“Dərdin varsa, danışma. Otur, bir az dinlə məni. Onsuz da səni başa düşən azdır.”

Tarixi və ifaçılıq:
Rəhab muğamının tarixi qədimdir, amma həmişə kütləvi populyarlıqdan kənarda olub – bu da onun təbiətidir.

Ustad xanəndələrdən Seyid Şuşinski, Zülfü Adıgözəlov və Ağaxan Abdullayev bu muğama öz nəfəsini vermişdir.

Sovet dövründə daha “parlaq” və “populyar” muğamlar (Rast, Segah, Bayatı-Şiraz) səhnədə üstünlük təşkil etsə də, Rəhab muğam bilicilərinin seçimi olaraq qalmağa davam etdi.

Ədəbi assosiasiya:
Rəhab – nəğmə içində nəğmədir.
Bir az susmaq istəyənlərin muğamı.
Bir az da heç kimə danışa bilməyənlərin.
Əgər muğamlar içində bir şair olsaydı, Rəhab Rəsul Rzanın “Sükut” şeiri olardı: az söz, çox anlam.

Son söz:
Rəhab muğamını dinləmək, bəzən dərman içmək kimidir – acılıqdan başlayar, dərinliklə rahatlıq gətirər.
Bu muğam səni oynatmaz.
Sadəcə yerində oturdar. Düşündürər.
Ona görə də, Rəhab – çoxlarının adını unutduğu, amma ruhunun xatırladığı bir səslər silsiləsidir.

vape

Bir vaxtlar mən də istifadə edirdim. Əvvəlcə “siqareti tərgitmək üçün alternativdir” dedilər, sonra “az ziyanlıdır” dedilər, daha sonra “dadı yaxşıdır, dumanı çoxdur, artistikdir” dedilər.
Amma nəticə olaraq əlində parıldayan, ağzında rəngli qoxular verən bir soskaya çevrilirsən. Və məsələ təkcə görünüş deyil.

Zərərsiz deyil — əksinə, zərəri sübut olunub.
Elmi fakt #1:
2022-ci ildə Harvard School of Public Health tərəfindən aparılmış araşdırmaya görə, vapelərdəki aromatik kimyəvi maddələr (məsələn, “bubblegum” və ya “watermelon” dadlı olanlar) ağciyər toxumasında iltihaba və hüceyrə zədələnməsinə səbəb olur.

Elmi fakt #2:
American Lung Association qeyd edir ki, vapelərdə olan propylene glycol və vegetable glycerin, uzun müddət tənəffüs ediləndə bronxial qıcıqlanma və tənəffüs yolu xəstəliklərinə gətirib çıxarır.

Elmi fakt #3:
Vapelərin çoxunda nikotin var və bu maddə beyində asılılıq yaradan ən güclü komponentlərdən biridir.
Bəziləri “nikotinsizdir” deyə aldadıcı təqdim olunsa da, bir çox “nikotinsiz” məhsulda aşağı doza ilə gizli şəkildə nikotin olur.

Elmi fakt #4:
2020-ci ildə ABŞ-da EVALI (e-siqaretlə əlaqəli ağciyər zədəsi) diaqnozu ilə 2800-dən çox nəfər xəstəxanaya yerləşdirildi, 68 nəfər isə həyatını itirdi. Bunların əksəriyyəti birdəfəlik vape istifadəçiləri idi.

Problem təkcə sağlamlıq deyil – psixoloji və sosial asılılıqdır.
Çox adam siqareti tərgitmək üçün başlayır, sonra gündə 600 puff-a keçib, siqaretdən də çox nikotin qəbul etməyə başlayır.

Sırf “dadlıdır”, “rənglidir”, “instagrama yaraşır” deyə 15 yaşında uşaqlar belə vape ilə tanış olur.

Fiziki zərəri bir yana, psixoloji olaraq əlində nəsə saxlamazsan, narahat olmağa başlayırsan. Elə bil... səssiz soska.

Qısa nəticə:
Bəli, siqaretdən fərqli görünür.

Bəli, dadı şirindir, dizaynı parlaqdır.

Amma nəticədə: zəhər zəhərdir, istər paketdə olsun, istər parlaq alüminiumda.

gülümsədən mesajlar

“kofe içməyə düşürük, gəl sən də.
icazən yoxdu? bizdə də yoxdur.”
— qanunsuz kofe birliyi.

“qaçın, rəhbər əhvalat danışır.”
— bu mesaj gələn anda hamı birdən qulaqlıq taxır.

“bax bu mənə səni xatırlatdı”
— və yanında çay içən pişik memesidir.
əvvəl incimək istəyirsən, sonra gülürsən. çünki... doğrudan da oxşayırsan.


“səninlə danışmaq həmişə serial izləmək kimidi — hər bölüm başqa janr.”
— rom-com, triller, bəzən də dram.
rejissor sən, aktyor da sən.
və bu sözlər səni qəhrəman kimi hiss etdirir.

“sənin adın hələ də WhatsApp-da ‘qırmızı ürək’lə qalır. dəyişə bilmədim.”
— çoxdan yazmırsız. çoxdan danışmırsız.
amma ürəklər emoji olsa belə, hisslər realdır.

süni intellekt

Mən 90-ların əvvəllərində doğulmuşam. Və bəli, mənə görə 2000-ci il bəşəriyyətin zirvə nöqtəsiydi. Amma biz bunu o zaman anlamadıq. Sonra hər şey çox sürətlə dəyişdi: əvvəl internet, sonra smartfonlar gəldi... indi isə sanki yeni bir qırılma nöqtəsinə doğru sürüklənirik.

Biz – yəni 80 və 90-larda doğulanlar – texnologiya ilə doğulmayan sonuncu nəsilik. Biz köhnə dünyanın bir parçasını yaşadıq. Sonra 1996-cı ildə internet gəldi. Və o internet... möhtəşəm idi. Çünki həyatın içində deyildi, kənarında idi. Həvəslə, könüllü şəkildə daxil olurdun. Orda olmaq istəyənlər həqiqətən istəyirdi. MSN, AIM, ICQ, IRC, MySpace... və təbii ki, oyunlar tam olurdu, yəni DLC-nin kabusu yox idi.

Musiqini tapmaq çətin idi, bəli, amma elə ona görə daha qiymətliydi. O dövr bir dönüm nöqtəsiydi. indi çoxumuz içimizdən deyirik: “Kaş biləydim, MSN-i son dəfə bağlayanda bir dövrü də bağlayıram.” Və ya “Kaş o səbəbsiz küçə gəzintilərinin birini daha çox xatırlayaydım.”

Sonra telefonlar gəldi. Və o qədər sürətli inkişaf etdilər ki, beynimiz hələ də adaptasiya ola bilməyib. Sadəcə axına qoşulduq. Hamımız. Axı yaşından, zəkasından, sosial statusundan asılı olmayaraq, bu sistemin içində yaşamaq üçün texnologiyanı qəbul etməli olduq.

90-ların sonu və 2000-lərin əvvəli tarazlıq dövrü idi. Yetərincə texnologiya vardı ki, həyat rahat olsun, amma o səviyyədə yox idi ki, hər nəfəsimizi izləsin.

Son 20 ildə texnologiyadan uzaq bir həyatdan… bugünkü vəziyyətə gəldik. Hər addım izlənir. Məlumatlarımız daima yığılır. Yerimizi GPS-dən bilir, kredit kartımızdan anlayır. Hətta bəzən bir düşüncə belə reklam olur. Üstəlik, insanlar az danışır, çox şübhələnir. Hökumətlərə inam yox, medianı heç kimsə dinləmir, ya da yalnız yaşlılar inanır. Və hətta əgər sən 2000-lərin internetinə nostalji duymursansa belə, hər şeyin çox sürətli və çox dəyişdiyi aydındır. Və çox vaxt bu dəyişiklik yaxşıya deyil.

Sonra AI gəldi. Möhtəşəmdir. Özüm hər gün istifadə edirəm. Sonra şəkil generasiyası çıxdı. Sonra video generasiyası... əvvəlcə Sora-nı gözlədik. Amma məlum oldu ki, hələ o qədər də hazır deyilik. Və indi VEO 3 gəldi. Və... hə. Artıq yavaş-yavaş oyun dəyişir.

Demək istədiyim budur: Bugünkü süni intellekt, bu texnologiyanın ən zəif halıdır. Və bu halı ilə belə, artıq dəhşətlidir. Hər keçən gün bu texnologiya eksponent olaraq güclənir. 2022-nin sonundan bəri AI istifadə edirəm və əvvəllər “bu süni intellektdir” deyə fərqləndirə bilirdim. indi bəzən yanılıram. VEO 3 ilə hazırlanmış bir videonu real bir videodan seçmək getdikcə çətinləşir.

Vaxtilə yaşlı insanların Facebook-da “AI olduğunu anlamadan” bəyəndiyi şəkillərə gülürdük. indi... özümə gülürəm. ChatGPT və MidJourney 4 artıq Nokia 3310 dövrünü keçib, iPhone mərhələsinə gəlib. Telefonda bu dəyişiklik 7 ilə baş verdi (2000–2007), AI-də bu 3 ilə oldu. Və indi artıq çox gec olmadan bilirik ki, etibar deyilən şey parçalanmaq üzrədir.

2029-da hara çatacağıq? Artıq bu texnologiyanı hər gün istifadə edən biz belə real olanla olmayanı ayıra bilmiriksə, bəs xəbəri belə olmayan insanlara nə qalacaq?

Bəziləri deyə bilər ki, “şişirdirsən.” Amma yox. Bu şişirtmə deyil, xəbərdarlıqdır.

96–2005 arası internetin qızıl dövrüdür deyirik. Bəlkə də AI-də həmin dövrün sonundayıq. Bu günə sevinin. Hələ çoxu hələ insandır. Hələ videoların çoxu realdır. Hələ yazılanların arxasında insanlar var. Hələ.

Və mən, bütün bu qorxulara baxmayaraq, qərar verdim: bu dövrü sonuna qədər şüurlu şəkildə yaşamaq istəyirəm. 98–2008 arası gənc olduğum üçün çox şeyi “sadəcə yaşadım”, indi isə sadəcə izləmək yox, dərk etmək istəyirəm.

Çünki bəzən ancaq keçmişdə nə yaşadığımızı bilmədiyimiz üçün gələcəyi də dərk edə bilmirik.

azərbaycanda nə olursa olsun dəyişməyəcək şeylər

Çaydan əvvəl qərar vermək olmaz
Ciddi müzakirə, həyat dəyişdirən plan, evlilik təklifi, biznes sövdələşməsi... hamısının ortasında çay süzülməlidir. Bizim üçün çay, yalnız içki yox, müqəddəs yüngülləşmə anıdır.

Mübahisə edərkən “dayı” kartı
Mövzu texnologiya da ola bilər, müasir sənət də — yetər ki qarşı tərəf “dayım işləmişdi ora, bilirəm” desin və sən bitdin. Faktdan daha güclü silah: dayı faktoru.

Növbədə dayanıqlı xaos
Bankda, aptekdə, səfirlikdə... rəsmi növbə var, amma bir də “tanışın adamı” növbəsi var. Və təbii ki, sən 32-ci olsan da 56-cı səndən qabağa düşəcək. Bu, fiziki deyil, etno-energetik sıralamadır.

Çörəyə hörmət – süfrənin müqəddəsliyi
istər gluten-free dövrü olsun, istər keto — bizdə çörək süfrənin mərkəzidir. Üstündən tullanmaq olmaz, kəsiləndə dua oxunur, yerə düşsə öpülür. Yəni, “texnologiya dəyişə bilər, amma çörək müqəddəsdir.”

“O qədər də yaxşı deyil, amma tanışımızdır” prinsipi
Xidmət keyfiyyəti sıfır olsa belə, tanışınsa, iş ona verilir. Çünki səmimiyyət, peşəkarlığın yerini tutur. Bunu da yalnız biz başa düşürük. Yaxşı iş görən yox, yaxşı tanış lazım.

Qohum toyu = şəxsi büdcə fəlakəti
Qohum toyuna getmək təkcə əyləncə deyil, sözsüz qaytarılacaq maliyyə öhdəliyidir. Pul kisəsi açılır, ürək qapanır. Çünki toy dəvətnaməsi gəlirsə, artıq sən yoxsan, ailə iqtisadiyyatının qurbanısan.

“Mənim bir tanış var...” – Hər problemin qeyri-rəsmi həll düyməsi
Rəsmi yol var, hüquqi yol var, amma əsl yol “tanış yolu”dur. Nə lazımdırsa, “bir tanış” həll edəcək – və qəribəsi, bəzən həqiqətən edir də. Bu artıq xalq sehridir.

Xəstəxanada həkimə “yaxşı baxın ha” demək
Sanki pulunu verirsən, amma bir də yuxarıdan “xahiş” edirsən. Halbuki o, onsuz da baxmalıdır. Amma bizdə baxışın da sığortası var: “Həkim, baxın ha, gözümüz sizdədir.”

“Mən sənin yerində olsaydım…” – Empatiya adıyla həyat təlimatı
Sənin yaşadığın hekayəyə 0% bələd olan biri, 100% sənin yerində olmaq istəyir və sənin adından qərar verir. Və çox zaman da tam əksini deyir.

“Dövlət işidir, arxayın ol” – müqəddəsləşdirilmiş maaşlı sabitlik
Bəzən maaşı azdır, bəzən işin mənası yoxdur, bəzən isə işlədiyin yerdə siçan da darıxır. Amma cəmiyyətin gözündə “dövlət işi” müqəddəsdir. Arxayınlıq qatqılı.

30-u keçmək və hələ də evli olmamaq

insan təqvimi ilə 30 bir ədəddir. Amma cəmiyyətin gözündə bu, artıq “vaxtında qatarı qaçırmaq” deməkdir. Nə dəyişdi? Bir anda həyat sənin planlarından çıxıb başqalarının təqviminə tabe olur. Gəl, deyirlər, bu stansiyada düş, çünki növbəti dayanacaqda qatar səni gözləməyə bilər.

Ətraf susmur. “Evlən də, gecikir...” deyənlər var. “Sonra tapmazsan” deyənlər. Sanki bu həyat bir alış-verişdir və sən endirim vaxtını qaçırırsan. Amma heç kim demir ki, bəlkə mən o vitrinlərə baxmaq istəmirəm. Bəlkə mən aldığım paltarı deyil, onun mənə necə hiss etdirdiyini önəm verirəm.

Daxildə bir tərəf susur: “Heç nəyi qaçırmırsan.”
Digər tərəf isə pıçıldayır: “Bəlkə də həqiqətən gecikirəm.”
Bu, təkcə evlənmək məsələsi deyil. Bu, öz həyatına kimin hakim olduğuna dair daxili bir tribunaldır.

Sən bir tərəfdən sakitcə öz yolunda irəliləmək istəyirsən. Tələsik qərar verməmək, kimisə yalnız “evli olmaq üçün” həyatına salmamaq... Digər tərəfdən, gecə yatarkən pəncərədən çöldəki işıqlara baxıb düşünürsən: “Bəlkə mən də kiminsə qaranlığında bir işıq ola bilərdim?”

Ən çətini də budur: öz seçiminin düzgünlüyünü sübut etmək zorunda qalmaq. Sanki xoşbəxtliyin sənə yox, statistikaya bağlıdır. Sanki 30 yaşdan sonra verilən bütün qərarlar “təhlükəli” zonaya düşür.

Amma heç kim demir ki, xoşbəxtlik təkcə toy fotolarında olmur. Bəzən bir səhər çay içərkən içindəki sükutda olur. Bəzən bir kitabın ortasında, bəzən heç kimlə bölüşmədiyin bir gülümsəmədə olur.

“Təqvimlər gecikir, ruhlar yox.”

“insan, tək qaldığı üçün yox, özünü dinləyə bilmədiyi üçün narahat olur.”

“Əsl qorxu gecikmək deyil, tələsərək səhv yerə çatmaqdır.”

Bəli, bəzən təlaş gəlir. Gələcəyin qaranlığından doğan bir kölgə kimi. Amma unutma: sənin həyatın təqvimə yox, hissə bağlıdır. Və hiss etdiyin hər gecikmə, bəlkə də, səni daha düzgün bir zamana aparır.

Qatarlar çoxdur. Amma öz qatara minmək — həmişə vaxtında olur.