mütləq şəkildə uşağın psixoloji problemləri olduğundan xəbər vermir məncə. uşaqlar hər şeyi ətrafındakılardan nəzəri biliklər şəklində, və/ya da özləri təcrübə edərək öyrənirlər. bu müxtəlif şəraitdə inkişaf edə bilər. (əvvəlcədən deyim ki, bunlar elmi biliklər yox, gözləmlərim nəticəsində ortaya çıxan subyektiv fikirlərimdir)
1. tutaq ki, kənddə-kəsəkdə ya da həyətdə böyüyən uşaqları götürək. uşaq valideynlərin gözündən qıraqda digər uşaqlarla oynayır, onların heyvanlara işgəncə verdiyi görür, evdə ona bunla bağlı bir məsləhət verilməyib. bu uşaq üçün tamam yeni təcrübədir. o heyvanları canlı olaraq yox, oyuncaq olaraq görür. maşının təkərlərini sökmək olarsa, deməli qarışqanın ayaqlarını da qoparmaq olar. uşağın məlumat bazasında həyatın dəyəri barədə, heyvanların da onun kimi canlı olması və acı çəkməsi barədə heç bir entry yoxdur. bu xırda canlılara işkəncə verdikdə, o təcrübi olaraq da heyvanın acı çəkdiyini anlamır, çünki onun bazasında acı çəkən canlı ağlayır, vurnuxur, qışqırır və s. Qarışqa və digər həşəratlarda, toyuq cücədə, ilan, qurbağada bu reaksiyaların heç biri olmadığına görə, uşaq onlara əziyyət verdiyini belə anlamır. it, pişik kimi normalda əksəriyyətin simpatiya duyduğu canlılara keçdikdə isə işin rəngin dəyişir. və məncə artıq bu səviyyədən sonra uşağın psixoloji simpotmları barədə danışmaq olar. deməyin o deyil ki, uşaqların bu canlılara əziyyət verməsi normaldır, amma hansı səbəblərdən baş verdiyini anlamaq olar.
2. deyək ki, uşaq daha müasir toplumda tam qayğı və sevgi ilə yetişdirilib. ona heyvanlar və həyatın dəyəri barədə kifayət qədər məlumat verilib. bu halda belə uşaq heyvanlar üzərində eksperiment aparmağa çalışa bilər. bunun səbəbi də həmin teoremləri özünə təcrübə şəkildə sübut etməkdir. 2 uşaq təsərrüv edək. 1-ciyə isti sobaya əl vurmamalı olduğunu bütün səbəbləri və misallarla izah ediblər. dərsinin yanacağını, suluq atacağını, bir neçə gün ağrıdacağını və hətta ömürlük yara izinin qala biləcəyini tam olaraq başa düşüb. 2-ci uşağa heç nə izah olunmayıb. O sadəcə bir dəfə isti sobaya yapışıb, əli yanıb və əlində yara izi qalıb. indi bu iki uşağı bir otağa qoyub qarşılarına isti soba qoyduğunuzu təsəvvür edin. hansı uşaq daha meyilli olacaq sobaya toxunmağa?
işin şiddət tərəfilə tamamilə razıyam. el bebek gül bebek, pambıq kimi böyüdülmüş uşaqda təbii ki mərhəmət və empatiya hissi daha yüksək olacaq və heyvanları incitməkdən qaçınacaq. həmçinin uşağın içində heç bir kin, şiddət yığılmayacaq ki, bunu başqa canlılara tətbiq etsin. amma bu həddindən artıq qarışıq mövzu olduğu üçün təhlil etmək də çətindir.
