verizm

italyanca həqiqət, düzgünlük kimi mənaları verən vero sözündən yaranmış 19-cu əsrin sonunda italyan ədəbiyyatı ,musiqisi və təsviri sənətində realist cərəyan. verizmin nümayəndələri dövrün ictimai-psixoloji konfliktlərini əks etditməyə çalışırdılar. ədəbiyyatda verizmə emil zolyanın naturalizm nəzəriyyəsi , habelə italyan sosialist hərəkatı ideyalarının təsiri olmuşdur. verizmin mühüm xüsusiyyəti məzlum zəhmətkeşlərə (başlıca olaraq isə əyalət yoxsullarına və kəndlilərə) dərin rəğbət hissidir. bu verizm nəzəriyyəçiləri covanni verqa (kənd namusu , Malavolyalar ailəsi və .s.) luici kapuana kimi yazarların romanlarında əksini tapmışdır. veristlər xalq dilində yazır , dialektlərdən geniş istifadə edirdilər. lakin veristlər ictimai ədalətsizliyin aradan qaldırılması yollarını görmürdülər. əsərlərindəki ümidsizlik motivləri , fizioloji amillərin şişirdilməsi də bununla bağlıdır. musiqidə verizmin ilk nümunəsi c.verqanın novellası əsasında bəstəkar Pyetro Maskanyinin bəstəsi olduğu kənd namusu (it. Cavalleria Rusticana) və rucero leonkavallonun məzhəkəçilər (it. pagliacci) operalarıdır. giacoma puccininin manon lesko (it. manon lescaut) , bohema (la boheme) , toska , çio-çio san ( madama butterfly kimi də bilinir) ,qərbli qız (La fanciulla del West) kimi operalar verizm nümunələridir. emosionallıq ,melodiyanın ifadəliliyi operalara müvəffəqiyyət qazandırsa da ,naturalizmə meyl ,melodramatizm, səthilik sürətlərin dolğunluğuna xələl gətirməmişdir. təsviri sənətdə isə verizm fəhlə və kəndlilərin həyatına maraq , ictimai tənqidi meyllərlə yanaşı , gerçəkliyə bədbin , bəzən isə passiv ,naturalistcəsinə münasibətilə xarakterizə olunur. rəssamlıqda verizmə nümunə:
cüzeppe pellissa da volpedonun dördüncü qüvvət (il quarto stato) rəsmi. rəsmdə işçi sinifi təsvir olunur. yəni əsas qüvvə bu sinifdir. digər siniflər isə adlı-sanlı insanlar , din adamları və avam xalq.

heykəltaraşlıqda verizm:
vinçenzo cemitonun The philosopher or Saint Paul heykəli :

boqomilçilik

x əsrdə çar birinci pyotrun dövründə balkan ölkələrində meydana gəlmiş dualist ,neoqnostik sekta. adını hərəkatın rəhbəri keşiş boqomildən alıb. tarixin ilk anarxist xristian məzhəbi sayılır. boqomistlər sərvəti ,dövlət hakimiyyətini feodal istismarını pisləyir , şərqi xristian kilsəsini və onun ayinlərini ümumilikdə isə
yer üzündəki bütün zənginlikləri rədd edirdilər. onlar belə fikirdə idilər ki bütün bunlar satanael (şeytan) tərəfindən yaradılıb. ona görə də boqomillər ətlə təması, ət yeməyi , evliliyi və şərab içməyi qadağan edirdilər. varlıları tənqid edib alçaldaraq kasıb təbəqəyə məxsus insanların haqqlarını müdafiə etmiş və onları öz ağalarına qarşı baş qaldırmağa səsləyirdilər. işləməyə xor baxan boqomilləri bəzən torbeshi (torba sözündən) adlandırdılar. buna səbəb isə gəzəyən boqomil keşişlərinin çiynində kasıblara vermək üçün sədəqə dolu torbanın olması idi. 17-ci əsrə qədər mövcud olduğu bildirilir

el greco

əsl adı domeniko teotogopuli olan və 1541-ci ildə kritdə doğulmuş mənşəcə yunan olan ispan boyakar. el qrekonu (yunan) təxəllüs olaraq istifadə etmişdir. 1565-ci ildə italiyaya gedən rəssam burada venesiya boyakarlığının təsiri ilə bir sıra əsərlər yaratmışdır. o əsərlərdən biri olan ''korun şəfa tapması''

yaradıcılığının formalaşmasında tisian , tintoretto , bassano və mikelancelonun təsiri olmuş , dini, mifoloji , məişət süjetlərində tablolar , portret və mənzərələr çəkmişdir. 1577-ci ildə isə ispaniyaya üz tutan el qrekonun gələcək yaradıcılığına manyerizm öz təsirini göstərmişdir. məhz bu dövr rəssamın işlərində realizm əlamətləri dini ehkamlarla , obrazların gərgin ekspressiyası , dünyanı və insanları idarə edən irrasional qüvvələrin əzəmətinin dramatik duyumu ilə əvəz olunmuşdu. bu işlərdən bəzilərinə nümunə olaraq 1586-88-ci illərdə çəkdiyi qraf orqazın dəfni :

Rəsmdə özünə də yer verib:

rəsmin maraqlı cəhətlərindən biri də təsvir edilən şəxslərin rəssam tərəfindən ayrı-ayrılıqda portretləri də var ki qreko bu şəkil də onlardan bəzilərinə yer verib. misal olaraq Antonio de Covarrubiasın portreti

rodrigo vazkez de arkenin portreti

apostol pyotr və pavel

toledonun görünüşü və ya toledoda tufan

el qrekonun avtoportiret və portretləri psixoloji xarakteristikasının kəskinliyi ilə fərqlənir.
Kardinal Don Fernando Ninyo de Qevaranın portreti :

rəsmləri və həyatı bəzi yaradıcı insanlara ilham mənbəyi olmuşdur. örnək olaraq alman şairi Rainer Maria Rilke və yunan yazar , şair niko kazancakis bu şəxslərdəndir. rəssamın həyatı və yaradıcılığı ilə bağlı 2007-ci ildə yunan rejissor Yannis Smaragdis tərəfindən el greco adlı film də çəkilib

jan jak dessalin

1758ci il doğumlu haitinin (əvvəllki adı ilə santo daminqo) gələcək inqilabının liderlərindən biri , ilk imperatoru. adının tarixə həkk olunması haitidə başlanan zənci və mulatların fransa əsarətindən qurtarmaq uğrunda baş verən üsyanın rəhbərlərindən olması idi. 1790-cu ilədək dessalin familiyalı bir nəfərin qulu olmuş və onun soyadını daşımışdır.1791-ci ildə zənci qulların və mulatların plantasiya sahiblərinə qarşı üsyanında iştirak etmiş, tüssen lüverturun (haiti generalı və üsyanın liderlərindən biri) yaxın köməkçilərindən olmuşdur. t. lüvertur fransızlar tərəfindən 1802-ci il iyunun 15-də fransız general leklerk tərəfindən əsir götürüldükdən sonra da mübarizəni davam etdirərək işğalçıları adadan qovmuş özünü 1804-cü ildə birinci yakov adı ilə haiti imperatoru elan etmişdir. imperator olduqdan sonra zənci və mulatlara torpaq paylaması iri torpaq sahiblərinin narazılığına səbəb olmuşdur. ona qarşı qalxan üsyan nəticəsində 1806-cı il 17 oktyabr tarixində amansızca qətlə yetirilmişdir. haiti üsyanı tarixdə qulların qələbəsi ilə bitən yeganə üsyandır

cockaigne

orta əsrlər avropasında insanların işləmədən dəbdəbəli, bolluq içində yaşadığı xəyal edilən utopik yer. ayrı-ayrı avropa xalqlarında bu utopik yerlə eyni dəb-dəbəyə sahib olduğu təsəvvür edilən bir neçə yerlər var. misal olaraq italyanlar həmin yeri Paese della Cuccagna , hollandlar Luilekkerland yəni tənbəl, ləzzətli torpaq , almanlar Schlaraffenland , ispanlar sausa (sausa peruda həm də zəngin şəhərdir . şəhərin belə adlanmağına səbəb elə bu əfsanəvi yerdir) norveçlilər isə Lubberland (lubber - tənbəl şişman dost mənasındadır. ) adlandırıblar. əfsanələrə görə burada şərablar çay kimi axır , evlər tortdan hazırlanır , küçələr xəmirdəndir. mağazalarda hər kəsə pulsuz mallar verilir. əfsanənin irlandiya mədəniyyətində olan versiyası aislinge Meic Conglinne (MacConglinnenin xəyalı) parodiyasıdır. xalq parodiyasında yeməkdən doymayan cinin əsarətində olan kralın cockaignenin xəyalını gördükdən sonra sağalmasından bəhs olunur. başqa bir əfsanəyə görə xııı əsr fransız təmsili olan cocagne-nin ilahiləşdirilmiş sehrli ada olan avalonu məzhəkə etmək üçün yazıldığı güman edilir. ingilislərin monastr həyatını satira mövzusu edən “The Land of Cockaygne” şeiri də o ərəfələr yazılmışdı.
pieter bruegelin cockaigneni təsvir etdiyi rəsmi olan Het Luilekkerland

abş realist rəssaml vincent desiderionun cockaignesı

carmina burana kantatasında bu şəkildə adı keçib Ego sum abbas Cucaniensis yəni cockaignenin rahibiyəm

(youtube: )

israeled

urban dictionarynin feil olaraq lüğətə əlavə etdiyi ifadə. mənası biri səndən sənə aid bir şeyi paylaşmanı istəyir və sonra səni uzaqlaşdırmaq üçün dava-dalaş edir.misal olaraq da belə bir izah veriblər : restoranda bir nəfər masamı paylaşmamı istədi. icazə verdim. bir neçə dəqiqə sonra görüşü olduğu üçün məni masadan qovdu. yəni israilləndim

reccio emiliya yanaşması

italiyanın reccio emiliya qəsəbəsində valideynlərin uşaqlarının təhsil almaqlarından ötrü hazırlanmış və sonralar dünyaya yayılmış pedaqogik yanaşma. orta məktəb müəllimi olan loris malaguzzi tərəfindən təhsil hər uşağın haqqıdır düşüncəsi ilə yaranmış yanaşma uşaqların keyfiyyətli təhsil ala bilməsi üçün məktəb , ailə və toplumun birgə işləməli olduğunu əsas götürürdü. yanaşmaya görə uşaqlar həyatın anlamı ilə əlaqəli cavablar axtarışındadırlar. onlara axtardıqları cavabı vermək üçün tələsməmək ,onun əvəzinə cavabı özlərinin tapmasına təşviq etmək lazımdır. valideynlərin mütəmadi olaraq təlim proseslərinə dəvət olunduğu üçün artıq öyrənmə prosesi təkbaşına aparılmır. təlimin yaradıcı malaguzzi belə hesab edirdi ki böyüklərin əsas vəzifəsi uşağa dünyanı kəşf etməkdə kömək etmək, onu ruhlandırmaq, maraq və qabiliyyətlərinin inkişafına nail olmaqdır. təlim həm də hər uşağın öz yolunun olduğunu vurğulayır .buna görə də Uşağın özünə məxsus olan yolu seçməsinin təməli məhz uşaqlıq yaşlarında qoyulduğundan , onun bu yolda formalaşması üçün vacib olan mühitin təmin olunmasıdır. 3-6 yaşlı uşaqları əhatə edən pedaqoji təlimin banisi Malaquzzi hesab edirdi ki, ənənəvi pedaqogika əks istiqamətdə işləyir. Böyüklər uşağı özünüinkişafa yönəltməli olduqları halda, onu doğuluşdan malik olduğu 100 bacarığın 99-dan məhrum edirlər. Pedaqoji proqramlar da eyni prinsiplə çalışır. Uşaqlara müəyyən məhdudiyyətlər daxilində hərəkət etmək öyrədilir, stereotip düşüncə təşviq olunur, lakin cismin və ruhun harmoniyası unudulur. Reccio-pedaqogikanın tətbiq olunduğu məktəbəqədər müəssisələrdə müəllimlər uşaqların suallarından yayınmırlar, əksinə, uşaqları daha çox suallar verməyə həvəsləndirirlər. hazırda dünyanın dörd bir yanından təlimdən istifadə edilir

öyrənildiyində təəccübləndirən məlumatlar

sənayə inqilabından təxminən iki əsr əvvəl osmanlı dönəmində yaşayan Tağıyəddin ibn maruf ər rəşid tərəfindən buxarla işləyən dönər-kabab bişirən alətini icad etməsi

burakumin

yapon mibununun (kasta quruluşunun) ən aşağı pilləsinə mənsub insanlar.qədim hindistandakı toxunulmazlarla demək olar eyni sosial statusa malik idilər. toplum tərəfindən alçaldılan burakuminlər çirkin, təhlükəli işlərdə işlədilirdi. iki qrupdan ibarət idi. eta yəni kirlənmiş və hininlər insan olmayanlardan. edo dönəmində etaların öldürülməsi cinayət belə sayılmırdı. samurayların etalar üzərində tameshigiri yəni qılınclarını test etməsi məqsədilə onları kəsməsi də normal qarşılanırdı. 1868-1912-ci illər arası ölkəni idarə edən meidzi erası dönəmində 1871-ci ildə qəbul ediən senmin haishirei və kaiho rei qanunları kağız üzərində mibun sistemini ortadan qaldırıb burakuminləri rəsmi olaraq bərabər vətəndaş mövqeyinə gətirmiş oldu. indinin özündə də hər cür diskriminasiyaya məruz qalan burakuminlər öz mövcudluqlarını sürdürürlər

zevqma

qazientepdə yerləşən qədim yunan şəhəri. şəhər eramızdan əvvəl üçüncü əsrdə yaranmışdır. zevqmanı tanıtdıran burada yerləşən və dünyanın ən böyük mozaika mağarasının yerləşməsidir. mağara 1917-ci ildə kəşf edilsə də orada araşdırma və qazma işləri 1990-cu illərdə başlanılmışdır. 2011-ci ildən açılış olunan mağarada məşhur qaraçı qızı mozaikası qorunur. mozaikalardan bəziləri
qaraçı qız

okeanos və tethis

acratus və Euphrosine

axilles

finikiya şahzadəsi europanın buğa cildinə girən zevs tərəfindən qaçırılması

afroditanın doğuşu