yaran lətifələr

bir gün dovşan meşede qaçır. görür qabaqda zürafe neşe çekir.
- zürafe at artıq bu neşeni. gel qaçaq, sağlam heyatımız olsun deyir.
zürafe razılaşır. beraber qaçırlar. görürler qabaqda fil oturub kokain çekir.
-fil qardaş el çek artıq bele zererli verdişlerden. gel qaçaq sağlam heyatımız olsun.
fil de razılaşır. üçü beraber qaçmağa başlayırlar.
biraz qaçırlar eroin vuran aslana rast gelirler.
-ey meşenin kralı aslan. el çek artıq seni öldüren zeherden. gel qaçaq sağlam heyatımız olsun.
aslan bunu eşidir elinin tersiyle dovşana var gücüyle bir dene ilişdirir. dovşan huşunu itirir yıxılır yere. zürafe qayıdır ki,
-ay aslan ne dedi axı dovşan? niye vurursan onu?
-eee sizin xeberiniz yoxdu, bu gijdıllaq ne vaxt ekstazi atsa bütün meşeni götüne taxıb qaçır.

dostluğun üst sevgililiyin alt leveli

millətimizin mental anlayışlarını düşünərək oğlan tərəfindən veriləcək ən doğru qərardır. bizdən fərqli olaraq qərb mədəniyyəində qızdan xoşu gələn oğlan gedər qıza təklifini edər, əgər qız da razıdırsa bir birlikdəlikləri olar. bu birlikdəlik boyunca bir birlərini tanıyırlar və bəzən bir birlərinə uyğun olduğunu anlayıb bir ömür bərabər birlikdəliklərinə davam edərlər, bəzən də alınmaz evli evinə yolçu yoluna deyib həyatlarını ayırarlar.
bizdə isə vəziyyət qəlizdir. bir qızı görərsən, çox xoşun gələr, tanımaq istəyərsən. 1-2 böyük şəhəri saymazsaq rayon yerlərində qıza edəcəyin hər hansı bir təklifin ildırım sürəti ilə yayılacağı yüz faizdir. daha sonra oğlanla qızın əlaqəsi bilindikdən sonra geriye çıxış yolu yoxdur. ikilinin münasibəti alınmadıqda, oğlan ve ya qız geri addım atdığı anda artıq qızın adı kimsə ilə çıxmış olur. vətənimizin namus keşikçisi cəyil oğlanları da evlilik məsələsinə gələndə qızın birinci sinifdə kimlə hansı partada oturduğuna qədər araşdırırlar. belə olan halda qadınlara dəyər verən, cəmiyyətimizin mental yumruğunun qadının üzərinə enməsini istəməyən hər bir oğlan məcburdur ki, qızı tanımaq, xasiyyətinə bələd olmaq üçün ilk başda dostluq münasibəti qursun. burada da əsas təhlükə "friendzoned" ərazisinə düşüb çıxa bilməməkdir. sonda isə əgər qız edilən təklifi qəbul eləməsə belə, bir qadınla (həyat yoldaşın deyilsə) ömrünün sonuna qədər münasibət qurmaq mümkünsüzdür. əvvəl axır yoxa çıxacaq əlaqəni zamanında sonlandırmış olursan. ortada da nə şiş yanır nə kabab.

iq

həyatımızda hamımız çox ağıllı insanlar haqqında oxumuşuq və ya çox şanslıyıqsa onlarla bir başa tanış olmuşuq. bəzən də olub ki, mənim çox ağıllı bir kişi/qadın dediyim birinə bir başqası ağılsız deyib.
bəlkə də bir çoxlarımız internetdə dolaşan iq testi imtahanlarına girmişik və ya mövzu ilə daha çox maraqlananlar eq testlərinə də giriblər. bəs həqiqətən də bu testlər hər kəs üçün sabit bir zəka testi imtahanı olaraq qəbul edilə bilərmi?
harvard universitetindən psixoloq hovard qardner(howard gardner) isə 1983-cü ildə yazdığı çoxlu zəka teoriyası (theory of multiple intelligences) ilə mövzuya daha geniş prespektivdən yanaşılması gərəkdiyini vurğulayıb. qardner teoriyasında zəkanı 9 növə ayırır (ilk əvvəl 7 və daha sonra 2 əlavə birlikdə). qardnerə görə günümüzdə tətbiq edilən məntiqi-riyazi iq testlerində 170 iq-nuz olması sizi zəki biri olaraq təyin edə bilməz və ya bu testlərdə 50 yığan birinə də ağılsız/geri zəkalı deyə bilmərik. bu standart test sadəcə sizin məntiq və riyaziyyat sahəsindəki zəkanızı ölçə bilər. qardnerə görə sizin iq imtahanı nəticəniz yüksəkdi deyə sizin dahi bir filosof, memar və ya musiqiçi ola biləcəyinizin qarantiyası yoxdur.
bəs bu 9 zəka növü nədir?
1.məntiqi-riyazi zəka: məntiq, abstrakt, mühakimə, rəqəmlər, tənqidi düşüncə sahələrini əhatə edir. səbəbi sistemlərin altında yatan səbəbləri anlamaq bacarığı ilə əlaqəlidir. məsələn josef lui laqranj, con neş kimi insanlar bu qrupun içinə daxil olurlar. riyaziyyatçılar, mühəndislər, təbiət elmləri alimləri bu qrupun əhatəsindədirlər.
2.sosial zəka: digər insanların duyğularını, hisslərini, motivasiyalarını, xarakterlərini anlaya bilmə bacarığıdır. digər insanlarla rahat şəkildə ünsiyyət və empatiya qura bilirlər, çox danışmağı sevirlər. qrupun içində lider ola bilir, qrupun bir parçası ola bilirlər, insanlar üzərində təsir yaratmaqda bacarıqlıdırlar. sosial zəkaya sahib insanlar yaxşı satış mütəxəssisi, siyasətçi, müəllim, psixoloq ola bilirlər. bu qrupdaki insanların eq-larının yüksək olması mümkündür. nümunə olaraq da qandi, barak obama, cordan belfortu göstərə bilərik. həyatın içindən isə kazanova erkəklər ən böyük nümunədir.
3.humanitar zəka: bu zəka növü yüksək olan insanlar oxumada, yazmada, hekayə danışmaqda, kəlimə və tarix əzbərləməkdə məharətlidirlər. kəlimə və dil öyrənməkdə bacarıqlıdırlar. bu zəka növü yüksək olan insanlardan frederix nitşe, pablo neruda, bir çoxumuzun tanıdığı ilber ortaylını nümunə göstərə bilərik.
4.məkani zəka (visual, əyani): visual mühakimə və zehində canlandırmayla əlaqəlidir. bu sahədə zəki insanlara fransisko qoya, kandinskini misal çəkə bilərik. memarlar, dizaynerlər, rəssamlarda məkani zəka yüksəkdir.
5.musiqi zəkası: səslərə, ritmlərə, tonlara və musiqiyə həssasdırlar. mahnı oxumaqda, musiqi alətində ifa etməkdə və mahnı bəstələməkdə ustadırlar. musiqi zəkası yüksək olan insanlara ludoviko eunaudi, şostakoviç, bethoven, mozart kimi insanları nümunə göstərə bilərik.
6.təbiət zəkası: sonradan əlavə edilən zəka növlərindən birincisidir. təbiəti və canlıları tanıya bilmək, ayırd etmək, sinifləndirə bilməklə əlaqəlidir. hamımızın bildiyi çarlz darvin ən böyük təbiət zəkasına sahib insan olaraq qarşımıza çıxar.
7.daxili zəka: insanın özünü müşahidə edə bilməsi və ifadə edəbilməsi ilə əlaqədardır. öz duyğu və düşüncələrini anlaya bilmək, özündə necə biri olduğunun fərqinə varmaq, özüylə uzlaşan davranışlar sərgiləyə bilmək bacarığıdır. bu insanlar güclü və zəif yönlərini bilir, reaksiya və duyğularını kontrol edə bilirlər. yəni hər kəs ən populyar fakultə budur deyib bir fakultəni seçərkən, bu insanlar bu fakultə mənə uyğun deyil deyib, heç kimsənin seçməyəcəyi özünə həqiqətən uyöun fakultəni seçən insanlardır. çünkü bu insanlar nəyə qadir olduqlarını bilir və seçimlərini ona görə edirlər. necə bir insan olduqlarını bildiklərindən, həyatları ilə əlaqəli qərarları çox düşünmədən verə bilirlər. eq-larının yüksək olması mümkündür. bu zəka səviyyəsi ən yüksək insanlar daha çox psixoloqlardı. siqmund freud, karen horney kimi insanlar nümunədir. ancaq bütün psixoloqların daxili zəkaları yüksəkdir də deyə bilmərik.
8. eksiztinsial zəka: əslində bu qrubu sayıb saymamaqda hələ elm adamları qərarsızdırlar. pozitiv elmlə açıqlanmayacaq mövzuları əhatə etdiyinə görə bu qrup üzərində hələ də mübahisələr gedir. həyat,ölüm, din kimi mövzuların hamısı ekzistinsial mövzularla əlqaləli düşünmək bacarığıdır. din xadimlərini və filosofların bir qismini bu zəka qrupunun yüksək zəkalıları olaraq dəyərləndirə bilərik.
9.kinestetik (bədəni) zəka: bədən hərəkətlərini və əşyaları bacarıqlı bir şəkildə kontrol etmək bacarığıdır. bədənin fiziki hərəkətinin zamanını düzgün təyin etmə, fiziki hərəkətin təyinatını düzgün yerinə yetirmə və bədənin hərəkətlərə verilən ani reaksiyaları düzgün idarə etmə bacarığıdır. bu zəkaya sahib insanlar idmanda, rəqsdə, aktyorluqda bacarıqlıdırlar. bu sahəyə musiqi alətlərində ifa edən insanları da aid etmək olar. məsələn pianino çalan insanların barmaqlarını məharətlə idarə edə bilməsi. maykl cordan, maykl cekson, maykl duqlas, mixail şumaxer bu insanlara nümunə göstərilə bilər. hətta biz yenə ludoviko eunaidini bu qrupa pianino bacarığına görə əlavə edə bilərik.
qardnerin bu teoriyası bir çox insan tərəfindən tənqid edilsə belə, günümüzdə uşaqların təhsilləri ilə profesyonal bir şəkildə məşğul olan insanlar bu metoddan geniş istifadə edir. uşaqları zəka növlərinə görə qruplaşdırırlar.
yəni biz də azacıq düşünsək insan zəkasını təyin etmədəki müasir metod olan iq testinin tam işə yaramadığını görə bilərik. məsələn soruşsalar ki, qandi daha zəkidir yoxsa monet? ya da nitşe daha zəkidir yoxsa mozart? bu insanları eyni səbətin içində dəyərləndirməyimiz nə qədər düzgündür? bu insanların hər biri öz sahələrinin dahiləridir. bəlkə də biz bu insanları iq testinə soxsa idik hamısından çox zəif nətica alacaqdıq. bəs bu zəif iq onların dahi olmadığını demək üçün bizə səbəb verə bilərdimi? məncə yox.
əlavə olaraq da, bu zəka növlərinin sadəcə birində bacarıqlı olacaqsan deyilən bir qayda da yoxdur. sadəcə birində deyil bir neçəsində zəki olaraq dəyərləndirilə bilərsən. tarixdə də məncə leonardo da vinçini buna misal verə bilərik.
ümumiləşdirdiyimizdə isə, sonda bunu deyə bilərik ki, hər kəsin bir mövzuda zəki olmaq şansı var. sadəcə əsas olan düzgün bir şəkildə uşaqlıqdan etibarən bunu təyin etmək və üzə çıxartmaq lazımdır.

türkiyədə yaşamaq

türkiyədə yaşadığım 8 il boyunca yadımda və xatirələrimdə qalanları azacıq da olsa ümumiləşdirim.
2005-ci il istanbul atatürk aeraportuna düşmədən əvvəl mənim türkiyə təəssüratım milliyətçilik və din pərdəsinin arxasından, həm uzaq həm də yaxın olan azərbaycandan baxaraq formalaşmışdı. mədəni və savadlı müəllimlər, cana yaxın abilər, oxuduğum halit ertuğrul, kemaleddin tuğcu kitablarının mənə yansıtdığı mərhəmətli, könlü geniş insanların vətəni.
aeraportdan düşüb gedəcəyim adresə qədər yolda ağzımı açıq buraxan uca binalar, avtomobil və insan çoxluğu, bakıdan fərqli olaraq dəqiq qurulmuş nəqliyyat sistemi. azacıq da ağlı olan insan nəqliyyat sistemi vasitəsi ilə mümkün deyil azıb haradasa qalsın.
yenə də getdiyim adres mənə gələrkən beynimdə olan türkiyədən başqa bir şey göstərmədi. çünkü eyni insanların arasında idim. ancaq üzərindən bir neçə ay keçdikdən sonra dəqiq anlamışdım. mən bir ipək qozasının içində yaşayırdım və bu ipək qozasını qırıb çölə çıxmağım lazım idi.
universitet isə tamamilə başqa aləm idi. hər cür düşüncə sahibi, dünya görüşü, idealogiya qurbanları, idealistlərlə dolu idi. mənim isə hələ də baxdığım nöqtə muhafəzakarlığın tam mərkəzi idi.
bəlkə ya mən çox şanslı olmuşam ya da tapmaq istədiyim insanları tapmışam, dəqiq bilmirəm, ancaq azərbaycanlı tələbələrdən daha çox türklərlə ünsiyyət qurmağa çalışırdım. tələbə yoldaşlarımin içində robert koleji, galatasaray lisesi, alman-fransız-italyan koleji mənsubları, erməni, süryani, kürd, alban, moldovan, hər il dəyişən erasmus tələbələri, gay və lezbianlar var idi. bir sözlə oxuduğum fakultə bir xeyli kozmopolitan idi. son zamanlarda bizə zorla soxuşdurulan multikulturalizmi bax orada gördüm mən. özümlə hər zaman fəxr elədiyim kitab qurdu olmağım isə mənə problem yaratmışdı. çünkü kitab qurdu olsam belə çox mənasız kitablar oxuduğumu anlamışdım. sadəcə və sadəcə bir baxış bucağına sahib idim. ətrafım isə dünya görüşü ilə məni boğacaq insanlarla dolu idi. mən ya onlar kimi düşünməyi bacarmalı idim ya da geriyə qozanın içinə qayıdıb yatmalı idim. birincisini seçmək daha maraqlı gəldi amma daha çətin oldu. ayrıldım qozadan. həm oxumağa həm işləməyə başladım. o zaman gerçək türkiyə ilə qarşılaşmağa başladım. türkiyə 1001 başı olan bir əjdaha idi. ortada hansı başın daha vacib olduğu bilinməyən bir əjdaha.
hər bölgəsi ayrı idi. mədəniyyəti, dünya görüşündən tutun, salam verərkən alacağın cavabdan mövqeyini bəlli etməli, pozisyanı ona görə götürməli idin. çünkü qarşındakı insanın necə biri olduğunu az çox təxmin etməyin lazımdır əgər bir problem yaşamaq istəmirsənsə. türkiyənin diyarbakırı ilə edirnəsi arasında yer göy qədər fərq var, egesi ilə qaradənizi, iç anadolusu ilə akdeniz sahili insanları arasında dərin uçurumlar var. baxmayın televizordaki tek millət olaraq çıxış elədiklərinə. türkiyə tək millət deyil, olmayacaq da. bu insanların hamısını toplayan yer isə istanbuldur. türkiyədə yaşamaq deyərək heç bir zaman ümumiləşdirmə edilə bilməz. qıraqda qalmış balaca bir ölkədə yaşayan 9 milyonluq xalqıq ancaq bölgə insanlarımız arasında nə qədər fərq var. siz bir də düşünün 80 milyonluq bir ölkə ki, mədəniyyətlərin toqquşma nöqtəsində yer alsın. nə qərbli ola bilsin nə şərqli. ortada qalmış bir ölkə. türkiyədə yaşamaq həm asandır həm çətin. ancaq türkiyədə yaşadığım müddət ərzində bildiyim tək şey var idi. heç bir zaman ac qalmayacaqsan, istədiyini bildirdiyin müddətcə.
mənim üçün türkiyədə yaşadığımdan qalan ən möhtəşəm xatirələr ayasofya, sultanahmet, topkapı, beyazıt, surlar, yedikule, kız kulesi, üsküdar, kadıköy, eminönü, izmir, bursa, sumela manastırı və sayıb bitirəməyəcəyim minlərləsidir.

13 noyabr 2015 parisdə partlayış

fransada partlayan bombaların üstündən heç bir həftə də keçmədi və biz yenə qayıtdıq köhnə və hər zaman dəvam eləyən, hamının bildiyi məmur özbaşınalıqlarına, rüşvət dərdlərinə, qapımızı döyən iqtisadi krizisə, hökümətin öz arasındaki siyasi çəkişməsinə, vicdan məhbuslarına, şərlənərək həbsə atılmış müxaliflərə, ermənistanla aramızda gedən kim daha uzağa işəyə bilər sporlarına. hamı popcornlarını aldı yenə keçdi facebook atışmalarına baxmağa. bir qaldı tək-tük fransa bayraqlı profillər. onlar da yavaş yavaş aradan çıxır və onlarla bərabər fransanın cəzayir müharibəsindəki müharibə kadrları.
bombalar partlayanda bəziləri başladı müsəlmanın terror vəhşiliyindən yazmağa, müsəlman başladı fransanın iki üzlülüyündən, müsəlmana cəzayirdəki zülmündən, milliyətçilər də atılıb düşdülər ki, fransa erməni soyqırımını tanıyıb, franszlar ölüb əcəb olub. heç kim də durub düşünmədi ki, bəs ölən 160 nəfərin canı can deyilmi, onların milliyəti nə idi, dini nə idi, arzuları nə idi, xəyalları nə idi. bu dünyada heç bir dinin, milliyətin, fikrin, əqidənin nəticəsi ölüm olmamalıdı demədi heç kim.
bütün bu hadisələrin içində isə məni düşündürən başqa bi məsələ var, o da fransanın öz dəyərlərinə xəyanətidi. fransanı düşünərkən ağlıma volter gəlir bütün doqmaları tənqid edərkən, deskartes gəlir ağlın və tənqidi zehnin üstünlüyünü müdafə edərkən, diderot gəlir insanların qanun önündə bərabərliyini, düşüncə və ifadə azadlığını müdafə edərkən, montesk gəlir öz mədəniyyətini və millətini iki məğriblinin gözündən tənqid edərkən, russo gəlir insanların doğuştan bərabərliyini, xalqın siyasi rejimə hakim olması gərəktiyini deyərkən, respublikanı və demokratiyanı müdafiə edərkən, 1789-cu ilin avqustu bastiliyanın işğalı, fransız inqilabı və ``insanın və vətəndaşın hüquqları haqqında bəyannaməsi`` gəlir, fransız xalqının monarxiyaya və diktaturaya baş qaldırmağı, devirməyi və demokratiyanı gətirməyi gəlir, heç o qədər keçmişə getməyək sartre gəlir ağlıma, de gaullu amansızca tənqid etməyi, cəzayir müharibəsinin fransanın səhvi olduğunu parisin küçələrində mülahizə etməyi gəlir, de gaullun isə ``sartreyə toxunmayın, çünkü o fransanın özüdü`` deməyi gəlir. sartre olmaq hünər, cəsarət istəyirdisə, de gaull olmaq və bu cavabı vermək də ürək istəyirdi.
bu şəxslər və bu insanların düşüncələri, fikirləridi fransanı indiki demokratik, insan haqqlarının müdafiəçisi bir dövlət mövqeyinə daşıyan. indiki fransanın isə bu dəyərlərə xəyanət elədiyini düşünürəm. indiki fransa luvrun təmiri üçün ərəb diktatorlarının təklif elədiyi pulu sevə sevə götürür, indiki fransa bizim kimi ölkələrdəki insan haqqlarının tapdalanmasına, azadlığın boğulmasına, seçkilərin saxtalaşmasına verilən pulların müqabilində göz yumur. ərəb ölkələrinin monarxiyasına göz yumub, onları xeyir gətirdiyi yerə qədər dəstəkləyib, xeyir getirmədiyi təqdirdə qarşı çıxır. bütün dəyərlərini bir neçə milyon avroya satır. daha sonra onun göz yumduğu o diktatorların bəslədiyi terrorist qruplar iynə kimi ayağına batanda şüvənlik eləməyi gecdi. dəyərlərinin satıldığı pullardı indi qarşılarına çıxan. yayda yediyin xurma qışda bir yerlərini qaşındırar.

kiçik hekayələr

eşidirsen meni? hey, sen, balaca eşidirsen? yox seni demirem, sen lap balaca eşidirsen? dünyanın en möhteşem yeri ana betnindeki balaca. eşit meni sene sözlerim var.
bax men çöldeyem. hele bilmirsen buralar nece yerdi. gel men sene danışım.
bax bura yaşadığımız planetdi. adı da dünyadı. kainatın ortasında bir qum deneciyi bele olmayacaq qeder kiçikdi. sen heç qum deneciyinin ne olduğunu bilmirsen axı. olsun sen yene de meni dinle. beli çox kiçiyik. bu dünya, yer küresinin üzerinde möhteşem egolarımızla yaşayırıq. dünya üzerinde düz 6,999,999,999 ego var. bilirsen buralarda tereflere bölünmüşük. serhedlerle bölmüşük dünyanı. yox, tek tek yox. toplanmışıq bölmüşük. bura bizimdi demişik. xetler çekmişik ve bu xetlerin kenarında qalanlara içeri girmeye icaze vermirik. çünki onlar bizden deyiller. çünki onlar ferqlidiler. onların dili ferqlidi, onların rengi ferqlidi, onlar özlerini ferqli adlandırır, biz ferqli. ona göre de onlar bizim terefe keçe bilmezler. yeni ilk öyreneceyik sözlerden biri olacaq pıqqadılar, xoxandılar. hem onların uydurub inandıqları nağıllar bizim nağıllarımızdan ferqlidi. eslinde eynidi amma olsun biz bizim nağıllara inanırıq. bilirsen balaca fiziki olanın öhdesinden gele bilmek olur. amma bir de var beynimizin içindeki serhedler. bizler dünyalı ola bilmirik. bizler teref seçmeden yaşaya bilmirik. bizler bizim terefimizde olmayanla yaşaya bilmirik. bizler bizim kimi olmayandan qorxuruq. sadece qorxmaqla qalmır hem de nifret edirik. eger bizim kimi deyillerse öldürürük.
bağışla... sen hele doğulmamısan men ise sene ölümden danışıram.
bizler güc herisleriyik balaca. güclenmek isteyirik ki, indi olan güclülere günlerini gösterek. amma çox pis bir şey var ki, güclenen kimi de eyni qarşı olduğumuz güclü oluruq. ezmeyi çox sevirik balaca. çiyinlere basmadan, başları ezmeden güclene bilmirik.
belke de sen hele bilmirsen qadınsan yoxsa kişi. bax ha, nebade qadın olasan. en çox da seni ezecekler. seni idare elemeyi, sene hökm elemeyi haqq sayacaqlar. heyatına yol çekecekler. o yoldan çıxsan... yox demeyecem. bunu yaşamadan bilmek olmaz.
balaca bizim ümumi adımız insandı. biz heç ne olmadan evvel insanıq. inancımızdan evvel insanıq, milletimizden evvel insanıq, ölkemizden evvel insanıq, siyasi fikirlerimizden evvel insanıq, felsefi inancımızdan evvel insanıq, dişi veya erkekliyimizden evvel insanıq. amma bir şey var. biz indi insan deyilik. bizler her birimiz bir "ego"yuq. sen ise insan ol balaca. 6,999,999,999 ego var gel birce sen insan ol.

george r r martin

george r r martinin möhteşem eserler silsilesi olan buz ve ateşin mahnısını axıra qeder oxumuşam. bir epic fantaziya seven biri olaraq ise onu bu janra daxil ede bilmemişem. meselen tolkienin bütün eserleri epic fantaziya janrına rahatlıqla daxil ola bilir amma martinde bunu demek o qeder asan deyil. deye bilersiniz ejdahalar ve ölüb yeniden dirilen ağ yeriyenler bunun isbatıdı ve tamamile epic fantaziya janrının nümunesidi amma yene de bir "ancaq" işletmeden olmur. eserlerde esas tehlüke ve yaxşılıq ve ya pisliyin geldiyi menbe heç bir zaman fantastik janrlar deyil. yaxşı olan da pis olan da ele insanın özüdü. bir baxıma martin mence edebi janrda fuzzy logicin ilk dahi nümayendesidi. edebi janra min il boyunca yön vermiş aristotel felsefesini ya yaxşı ya da pis, ya ağ ya da qara xarakterlerinin evezine martinin bütün insan xarakterleri bozdu. xarakterleri hem yaxşı hem pisdi. tamamile mükemmel xarakter yoxdu. mükemmelliye yaxın olanları da özü öldürerek bir baxıma dünyanın heç bir zaman edaletli olmadığını nümayiş eletdirir.

əsas daxili gözəllikdi deyən oğlan

ilk görüşde bunu deyen qadın/kişi semimiyyetsizyin dibine vurmuş insandı.
oscar wild'ın "dorian greyin tablosu" eserinde oxuduğum bir abzasda çox gözel açıqlamışdı.
bir insanın xarici gözelliye deyer vermesi en normal ve en tebii haldı. xarici gözellik heç kim seçimle elde elemir. doğulanda genetikanın teyin elediyi bir şeydi ve ya tanrının sene qismet elediyi bir deyer ( eger inanan birisense). xarici gözellik ilahidi yeni.
daxili gözellik ise senden asılı olan bir deyerdi. illerle oxuduğun kitablar, yaşadığın hadiseler, tragediyalar, xoşbext anlar, dostluqların senin xarakterini formalaşdırır. yeni bir ev tikmek kimi blokları üst üste qoyaraq inşa edirsen. bir baxıma senin emeyinin behresidi. daxili gözellik ise tamamile insanidi.
insan mükemmelliye qaçan bir varlıq olduğu üçün de ilahi olanı insani olana tercih elemeyi en normal şeydi.
ilk görüşde daxili gözellik deyib artistlik elemeye sebeb yoxdu.

milliyyətçilik

milliyətçilik dil, tarix və mədəniyyət birliyinə bağlı xalq və dövlətin mütləq və əsas bir dəyər olduğunu qəbul edən düşüncə şəklidir. heç ideologiya belə deyil. insan doğularkən heç bir seçim haqqına sahib olmur. hər hansı bir coğrafiyada, topluluqda doğulur. özünün seçmədiyi hətta seçim haqqı belə olmayan insanları, cəmiyyəti qalan bütün insanlardan, cəmiyyətlərdən üstün görür. fikirləş sənə seçmək haqqın olmayan bir alma ağacı verirlər. bu ağacın almalarının şirin, yumru, qırmızı olduğunu görürsən və sənin alma ağacının ən gözəl olduğunu və dünyadakı ən gözəl almaların səndəki şirin, yumru, qırmızı alma olduğu və bu ən gözəl almaları yalnız sənin ağacında yetişdiyi fikrini müdafiə eləyirsən. hətta səndəki bu almaların bəzilərinin çürük olduğunu da bilirsən. amma əslində alma yaşıl, turş, yumru vəya sarı,şirin, yumru da ola bilər. bu almanın gözəlliyini əksiltməz. bir baxıma səndəki almalardan fərqli olduğu üçün gözəlləşdirər. indi fikirləş ki, sən sənin seçmədiyin şirin, qırmızı, yumru almaya görə dünyada qalan bütün almaların kökünü qazımaq istəyirsən. bax milliyətçilik bu qədər mənasızdı. bir milliyətçi ilə mübahisə eləmək də mənasızdı. çünkü onun gözü öz almasının gözəlliyindən başqa heç nə görmür. bir baxıma görən kordu. milliyətçiliyin ən yaxşısı belə təhlükəlidi, çünkü fikrin isbatı üçün şiddətdən başqa çıxış yolu yoxdu.
milliyetçilikden bacardıqca erken yaşlarda qurtulmaq lazımdı ve cavanları bundan qurtarmaq lazımdı. diger milletlerden biz sadece ferqli ola bilerik, bizim yaşadığımız coğrafyadan asılı olaraq inkişaf etdirdiyimiz deyerler bizi sadece ferqli eleyer heç bir zaman üstün elemez.

fetih 1453

film orta seviyeli bir filmdi. baxmağa deymez deye düşünürem. amma bir milliyetçisinizse veziyet deyişer.
eslinde men filme yox istanbulun 1453 fethine biraz ferqli münasibetim var. türklerin gözünde (10 il orada yaşadığım üçün bilirem) istanbulun fethi tarixlerinin en böyük qelebesidi. istanbulu alaraq dövr bağlayıb dövr açdıq deyirler. yeni orta esrleri bitirib yeni esri başlatdıq. bes bu yeni dövr size ne faydası oldu sualını verende çaşıb qalırlar? kimin üçün dövr qapatıb dövr açdınız? dünya üçün cavabını alırsan. eslinde sadece avropanın tarixini deyişirler türkler bu qelebe ile. avropalılar üçün renosans başlayır, yeniden keçmişe, bir simurq quşu kimi küllerinden doğmağın yolları axtarmağa başlayırlar. türklerin dedikleri kimi dövr açdıqdan sonra ne uzaq şerqde bir deyişiklik olur ne mesopotamiyada, ne rusiyada, ne afrikada. hetta türklerin özü üçün de bir deyişiklik olmur. hetta ne amerikanın dünyanın qalanından ne de dünyanın qalanın amerikadan xeberi var idi hemen vaxt. amma eksine avropa yeni ixtiralar tapır, yeni keşfler edir ve inkişaf edir. türkler ise olduqları kimi yerlerinde sayırlar. avropanın tarixini deyişmekle niye bu qeder övündüklerini ise heç anlamıram.