Xəlqə ağızın sirrini hərdəm qılır izhari söz,
Bu nə sirdir kim, olur hər ləhzə yoxdan vari söz.
izah:
ağzımızda olan, sirri (fikri) söz vasitəsilə insanlara izah edirik,
bəs bu nə sirdir ki, hər an yoxdan söz yaranır.
Artıran söz qədrini sidq ilə qədrin artırar,
Kim nə miqdar olsa, əhlin eylər ol miqdari söz.
izah:
Sözünü dəyərini artıran, qiymətli sözlər danışan öz dəyərini artırmış olar,
Ancaq şəxsin öz "dəyər"i nədirsə, danışdığı söz də onu o qiymətdə edər.
Ver sözə ehya ki, tutduqca səni xabi-əcəl,
Edə hər saət səni ol uyqudan bidari söz.
izah:
Sözü dirilt ki, (bir növ özündən sonra nəsə yaz qoy ki) səni ölüm yuxusu tutduqca,
Hər saat səni yuxudan oyatsın söz. (yazıb qoyduqların oxunduqca)
Bir nigari-ənbərinxətdir könüllər almağa,
Göstərər hərdəm niqabi-qeybdən rüxsari söz.
izah:
Söz könüllər alan gözəl kimidir.
O da hər an örtüyünü, niqabını açıb üzünü göstərib könülləri şad edər.
sözlərin mənası. qəvvas - üzgüçü
şəhvar - şaha, hökmdara layiq
təndir - dəyirmi
rişte - əlaqə, rabitə
izhar - aşkar etmə
əsrar - sirr
hərdəm - hər an
ləhzə - vaxt, an
sidq - sədaqət, səmimiyyət
qılmaq - etmək, eyləmək
ehya - canlandırmaq, vücuda gətirmək
xabi-əcəl - əcəl yuxusu
bidar etmək - oyatmaq
niqab - üz örtüyü
rüxsar - üz, çöhrə, sifət
ənbərinxət - ənbər qoxulu sap
bəhr - dəniz
izzət - hörmət
xar olmaq - zəlil, rüsvay olmaq
xazin - xəzinədar
gənc - xəzinə
qeyd. iddia olduğu yazılan cəhdlər, de-yure olmasa da, de-fakto olaraq çevriliş cəhdləri idi.
əslində, 1988-ci ilin fevral ayında sumqayıt poqromu ilə başlayan, ardınca noyabrda kirovabad poqromu və 17 noyabr - 5 dekabr mitiniqləri ilə davam edən hadisələri də kəşfiyyat orqanlarındakı müəyyən güc qruplarının dəstəyi ilə axc-nin çevrilişə de-fakto ilk cəhdi hesab etmək olar...
iranın bütün daxilini əhatə edən uzun dağ silsilələri mərkəzlə kommunikasiyanı çətinləşdirdiyindən vilayət hakimləri həmişə demək olar ki, hərbi işlər daxil bütün məsələlərdə çox yüksək avtonomiyaya - siyasi qərar qəbul etmə iqtidarına sahib olublar. osmanlıdan fərqli olaraq iranda heç vaxt böyük miqyasda vahidləşdirilmiş nizami ordu olmayıb ta ki, 1930-cu illərə qədər. mərkəzə zəif hökmdar gəldikdə və ya sarayda hakimiyyətdaxili mübarizə başlayanda, bu vilayət hakimləri çox hallarda ya öz müstəqilliyini elan edir hansı ki, bunun ən bariz nümunəsi bizim xanlıqlardır ki, nadir şah əfşarın ölümü ilə iran onlarla irili-xırdalı xanlıqlara bölündü, ya da ki, bu mübarizədə öz tərəflərini seçərək ölkənin uzun müddət resurslarının tükənməsinə səbəb olan ara müharibələrinə rəvac verir və bu səbəbdən də, gələcəkdə yad qüvvələr tərəfindən işğalına.
iranın nadir şahın ölümündən sonrakı geosiyasi vəziyyətini əks etdirən xəritə:
ümumiyyətlə, dağ silsilələrinin səbəb olduğu təcrid həm də bu vilayətlərdə bir-birindən müstəqil özünəməxsus lokal adətlərin, kimliklərin yaranmasına da səbəb olmuşdur. xorasan sanki, farsdan tam fərqli bir ölkə, azərbaycaniraqdan fərqli idi və s. heç təsadüfi deyil ki, qacarlar zamanında ölkənin rəsmi adlandırılması "məmalik-i məhruse-yi iran" idi, yəni "iranın hifz olunan ölkələri"... bugün də iranda federalizm söhbəti gedəndə yaşlı insanlar deyərlər ki, yəni "məmalik-i məhrusə" kimi olacaq iran, yenidən?
etimologiyası fars dilindəki əlbürz (tərcümə: yüksək, qala, bürc) sözü ilə əlaqələndirilən, qədim yunan mifologiyasında "strobilus" adlandırılan, Zevsin prometeyi zəncirlətdiyi, 2.5 milyon il əvvəl formalaşıb, sonuncu dəfə bizim eranın 50-ci ilində püskürən, böyük qafqaz dağ silsiləsində yerləşən, 2 zirvəyə malik sönmüş vulkan.
dövlətin təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloji və başqa qəzalar baş verdikdə, dövlətin ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi yaxud dövlət təsisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə tətbiq etdiyi vəziyyət.