2. Dilçilikdə ötən əsrin ən məşhur hipotezlərindən biri. Bu hipotezə əsasən, insanların danışdıqları dil onların düşünmə tərzinə böyük təsir göstərir, və müxtəlif dillərdə danışan insanlar müxtəlif cür düşünürlər. Hal-hazırda bu nəzəriyyə dilçilərin böyük çoxluğu tərəfindən əssasız qarşılanır. Nəzəriyyənin irqçi olduğu haqqında belə fikirlər mövcuddur, çünki keçən əsrdə bu nəzəriyyəyə əsaslanıb avropalıların düşüncəsinin daha irəli olmasını dillərinin qəlizliyi ilə bağlayan fikirlər mövcud idi. Bu fikirləri səsləndirənlər, Cənubda danışılan və qrammatikası nisbətən bəsit olan dillərin danışıcılarını nisbətən daha primitiv düşüncəli hesab edirdilər. Hal-hazırda bu nəzəriyyə o qədər də ekstrim irqçi arqumentləri dəstəkləmək üçün istifadə olunmasa da, bu hipotezə əsaslanıb bir birindən müxtəlif fikirlər səsləndirən dilçilər mövcuddur. Son zamanlarda ən çox kontroversiya yaradan hallardan birinə nümunə olaraq Phuc Tran adlı vyetnamlı poliqlotun vyetnam dilində danışan insanların vyetnam dilində şərt cümlələrinin mövcud olmadığına görə "şərti şəkildə" düşünə bilmədiyini iddia etməsini misal çəkmək olar. Onun dediyinə görə onun atası yalnız vyetnam dilində danışdığına görə alternativ reallıqlar haqqında düşünə bilməz, amma özü poliqlot olduğu və öyrəndiyi dillərdə şərt cümlələri qura bildiyi üçün bunu bacara bilər. Onun bu əsassız iddiası, təbii ki də, əksər dilçilər tərəfindən təkzib olundu. Günümüzdə bu nəzəriyyənin populyarlığı, yaxşı ki, get-gedə azalır. Müasir dilçilərin əksəriyyətinə əsasən, dilin insanların düşüncələrinə bu dərəcədə təsir etməsi imkansızdır, və bu prosses əslində əksinə baş verir: yəni insanların dillərinin qrammatikası və sintaksisi onların gündəlik düşüncə formasının nəticəsidir. Məsələn, bəzi dillərdə qar məfhumu üçün bir neçə sözün olmasını onların yaşadığı ərazidə qarın əhəmiyyətli olduğu ilə izah oluna bilər, dilin özünün əvvəldən qar üçün bir neçə sözü olub insanların qarı fərqli görməyə başlaması ilə yox.