Sözaltı Sözlük - Azərbaycandilli Fikir Ensiklopediyası

+10 əjdaha

2. eley fəlsəfi mühitində formalaşmış, e.ə 560-470 ci illər arası yaşadığı ehtimal olunan kolofonlu filosof. ksenofan fəlsəfəsinin əsasını dinlər, onların mənşəyi və yaranması haqqında fikirlər təşkil edir. filosof yunan panteon unu rədd edir, və deyirdi ki, miflərimizdə təsvir olunan tanrılar gerçəkliklə heç bir halda uzlaşmayıb, sadəcə kollektiv yaradıcılığın məhsuludur. ksenodan tanrılar və onların təsvirinə dair maraqlı fikirlərlə çıxış edirdi. onun fikrincə hər bir xalq, toplum özünün tanrısını yaradır ki, bu tanrılar fiziki olaraq insandan fərqlənmir. yəni mütəffəkkirə görə insanlar özlərinə bənzər tanrılar yaradırlar. məsələn, afrikalıların tanrıları qaradərili olub, yastıburun, qalın dodaqlı olaraq görüntüyə gəlir. şimal xalqlarının tanrıları isə sarışın, hündür və göygöz olaraq təsvir olunur. hind və çin miflərində də həmçinin. məsələn, biz ksenofanın fikrindən çıxış edib deyə bilərik ki, avropalıların təsvir etdiyi isa obrazı böyük ehtimalla həqiqət deyildir. çünki isa məsih əksər mənbələrdə, hətta kilsədə təsvirlərində belə sarışın, göygöz, hündürboy olaraq təsvir olunur ki, bu da tamamilə avropa xalqlarına xas fiziki xüsusiyyətlərdir. unutmaq lazım deyil ki, isa şərqli olub. həmçinin ksenofan qeyd edirdi ki, əgər öküzlər, inəklər və digər heyvanlar şüurlu varlıqlar olsaydılar, və tanrılar yaratsaydılar çox güman ki, onların tanrıları da öküz, inək formasında təsvir olunacaqdı. ksenofan dini kollektiv şüurun məhsulu olduğunu desə də, tanrını inkar etmirdi. o, yaradıcının varlığını qəbul edir, lakin bu varlığın məkan və zaman hüdudlarından kənarda olduğu fikrini irəli sürürdü.

+4 əjdaha

1. eley məktəbinin yaradıcılarından biri olmuş, e.ə 565-470ci illərdə yaşamış görkəmli filosof. ksenofanın təlimi dünynın meydana gəlməsi və inkişafı haqqında homer və hesiodun mifoloji təsəvvürlərinin əleyhinə olmuşdur. homer və hesiod bəzi yaramaz insanlara xas olan mənfi xarakterləri allahlara da şamil edirdilər. ksenofan homer və hesioda xas olan ənənəvi politist mifologiyaya qarşı özünün monoteist konsepsiyasını qoydu. onun fikrincə, vahid allah hər şeyi görür, hər şeyi başa düşür və hər şeyi eşidir. o, hərəkət etmir, məkanda yerini dəyişmir, öz fikri ilə bütün dünyanı lərzəyə salır.