+25 əjdaha
3. 17 noyabr 1988 - 5 dekabr 1988 arasında keçmiş Lenin, indiki azadlıq meydanında təşkil olunmuş mitinqin və dirçəliş gününün yaranmasına səbəb olmuş Şuşa şəhərindəki meşə. Bunun bir qığılcım kimi yaranması, "kommunist" qəzetinin 12 noyabr 1988-ci il, 263-cü nömrəsində dərc olunan "Topxananın harayı" adlı məktub nəticəsində olmuşdur. Lakin yazılanlarla həmin dönəmin şərtlərini üst-üstə qoysaq, yazının yanlış məlumatlardan ibarət olduğunu və provokasiya xarakterli olduğunu görmək olar.Yazıda deyilirdi ki, Ermənistan ssr-in alüminium zavodlarından biri topxana meşəsində Engels adına kolxoz işçiləri üçün pansionat tikəcək. Lakin həmin alüminium zavodu Ermənistanın tabeliyində deyildi. Ümumiyyətlə bütün zavodlar və fabriklər ittifaq nazirliyinin tam tabeliyində idi. Heç bir ittifaq Respublikasının rəhbərliyi zavodların işinə qarışa bilməzdi. Ki zatən, zavod və fabriklərin rəhbərlərinin işdən çıxarılması və onların yerinə yenisinin təyinat olunması məsələsi belə Moskvada həll edilirdi. Belə çıxır ki, "Ermənistan öz işçiləri üçün pansionat tikir" cümləsi o vaxtın qaydaları ilə uyğunlaşmırdı. Belə bir sual ortaya çıxır. Tutaq ki, adi camaatın bundan xəbəri yoxdur. Bəs nə üçün ölkənin rəsmi qəzetlərindən biri olan kommunist qəzetinin redaksiya heyəti bunu bilmirdi? Cavab da odur ki, əslində bilirdi amma kimlərəsə bu sərf edirdi ki, camaat qızışsın. Hər hansısa bir tikinti, hər hansısa bir respublikada başlayacaqdısa, müvafiq respublikanın rəhbərliyi ilə planlar qurulmalı idi. Bunlar olmadan belə bir yazını rəsmi qəzetdə dərc etdirmək ya savadsızlıq ya da təxribatçılıq idi.
Yazının sonunda məktuba öz imzalarını qoymuş şəxslərin adları var. Hansı ki, bunlar Şuşa şəhərində və ümumiyyətlə Azərbaycan ssr-də səlahiyyətli şəxslər olub. Maraqlısı ondadır ki, həmin siyahıda erməni adları da var idi. Başqa bir tutarsızlıq ondadır ki, 1988-ci ilin sentyabr ayının sonunda Ssri mvd və kqb Qarabağda nəzarəti öz əlinə keçirmişdi. Bunun nəticəsində isə Xankəndidə (keçmiş adı stepanakert) olan bütün azərbaycanlıları və Şuşada olan bütün erməniləri köçürmüşdü. Şuşada erməni yox idi, amma şuşadan gələn məktubda erməni ad soyadları var idi.
Zərdüşt əlizadə yazıb ki, 1989-cu ilin avqustunda cıdır düzündən topxana meşəsinə baxanda, oradakı yarımçıq tikilinin Abşeron yarımadasının kəndlərindəki daş karxanalarında çıxarılan boz 20×40 sm ölçülü kubik daşlardan hörüldüyünü görmüşdü. Ardınca yazır: "Dağlıq Qarabağda və Ermənistanda belə növ daş olmur və yoxdur. Deməli, bu daşı Bakıdan göndərmişdilər. Bu metrə yarım hündürlüyə və 15-20 metr uzunluğa qədər hörülmüş divarın Bakıda belə möhtəşəm xalq hərəkatına təkan verə biləcəyinə təəccüblənməmək olmurdu".
Deməli belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, kqb-nin 20 yanvara qədər gedən yolda əlbəttə ki, mütləq şəkildə əli var idi. Və ona ümumiyyətlə bütün ittifaqda olan ölkələri qızışdırıb, etnik münaqişə ocaqları yaratmaq sərf edirdi. Bunlara görə Bakıda, Gəncədə, Lənkəranda, Neftçalada yanvar hadisələrində, tbilisidə aprel hadisələrində, vilnüsdə, riqada, düşənbədə, dnestryanıda nə qədər adam öldürüldü, neçəsi də həbs olundu. Amma mənə heç vaxt çatmadı ki, bütün bu hadisələrin sonda ssri-nin dağılmasına gətirib çıxaracağını "qüdrətli kqb" öngörmürdü? Yoxsa elə onlara ittifaqın dağılması lazım idi? Yəqin ki, 2ci variant.
Və bu da, bir xalqı oyadan və onları meydana yığan həmin o məşhur məktub:
