+9 əjdaha
1. Stalin və buxarinin təklif etdiyi "tək ölkədə sosializm" ideyası 1924-də rəsmi dövlət ideologiyası halına gətirildikdən sonra, öz imperialist və geosiyasi maraqları uğruna, hətta öz ideologiyasını da bada verə bilən yırtıcı bir dövlətə çevrilən və dünyada baş verə biləcək inqilabları dəstəkləməkdən imtina edən, bütün resursları özünün bir dövlət olaraq daha da güclənməsinə sərf edən ssri-nin irredentist iddialarını özündə ehtiva edən anlayış. burada elə bizimlə də əlaqəli türkiyə və irana olan iddialarından misal verəcəm... hansı ki, "internasionalizm"i dəstəkləyən bu dövlət 30-lardan * 50-ci illər sonra türkiyəyə ərazi iddiası qaldırmaq üçün ermənilərdə millətçiliyin yenidən baş qaldırmasında və irana ərazi iddiası qaldırmaq üçün azərbaycanlı kimliyinin inşasında, * daha doğrusu mədəni kimliklərinin azərbaycanlıların bir millət olaraq meydana gəlməsində çox mühim rol oynadı... mənə görə stalinin azərbaycanlıları buradan sürgün edə bilmə ehtimalının * etməyə də bilərdi, sadəcə ağlından hansısa səbəbdən ötrü keçirsəydi üzərindən xətt çəkən əsas məqam bu idi. onlardan gələcəkdə bir alət kimi irana qarşı istifadə etmək, necə ki, bugün erməniləri azərbaycana qarşı istifadə edir...bunların nəticəsi olaraq, ermənistandan 100 000-ə yaxın azərbaycanlının 1948-1950-ci illərdə deportasiya prosesi başlandı. həm diasporadakı erməniləri ölkəyə çağırıb gələcəkdə türkiyənin şərq torpaqlarında qərbi ermənistan dövləti yaranana kimi köçən azərbaycanlıların yerinə yerləşdirmək üçün, həm də türklərlə azərbaycanlıların arasında ancaq ermənilərdən ibarət müəyyən sədd yaratmaq üçün. həmçinin, 1945-1946-da iranın ssri tərəfindən işğalı nəticəsində yaradılan azərbaycanlılardan ibarət ikinci dövlət adr-lə türkiyə arasında bu rolu, kürdlərdən ibarət və kürdlər üçün qurulan mahabad respublikası oynayırdı. onu da qeyd edim ki, ermənilərin qısaca "lpt" adlandırdıqları ter-peteosyan da suriyadan olan ermənilərdən idi və 50-ci illərin əvvəllərində bura köçmüşdü... həmçinin 1967-də yerevanda tsitsernakaberd soyqırım xatirə abidəsinin açılışı da məhz moskvanın razılığı ilə həyata keçirilmişdi, hansı ki, bu abidə əslində, həlak olanların xatirəsini əbədiləşdirməkdən daha çox, xalqlar arasında keçmişdən olan nifrəti daha alovlandırmağa yarayırdı...
eynilə, azərbaycanda oxşar islahatlar keçirildi. baxmayaraq ki, artıq 1945-1946 da iranda bugün azərbaycanlıların cənubi azərbaycan adlandırdıqları, əslində isə elə tarixən 2000 ildən artıq bir müddətdir ki, elə iranın azərbaycan vilayəti kimi tanınan həmin ərazidə pişəvərinin rəhbərliyi altında "azərbaycan demokratik firqəsi" adı altında dövlət qurmağa müvəffəq olsalar da, abş və britaniyanın təkidindən sonra məcburən ərazini tərk etməli olaraq, müvəffəqiyyətsizliyə düçar oldular... ancaq yenə də dağılan ana kimi ssri bu iddialardan imtina etmədi, çünki yırtıcı bir imperialist idi, rəqibi abş kimi...
ədəbiyyata cənub mövzusu salındı, buradakı şairlər, yazıçılar "cənub"dakılarla məktublaşmağa başladılar. Bura şimali, arazın o tayı isə cənubi azərbaycan oldu. Indi də çoxlarının fikrinə görə vahabzadə o məşhur gülüstan poemasını xüsusi xidmət orqanlarının sifarişi ilə yazdı, və hətta, hadisələri daha da inandırıcı etmək üçün guya həbs də olundu, 20 il sonra isə lenin poemasına görə ssri dövlət mükafatına layiq görüldü... gülüstan və türkmənçay müqavilələri əslində arazın hər iki tərəfində yaşayan və bugün bizim danışdığımız dildə danışan insanları bölən, qacar imperiyasının rus imperiyasına uduzması nəticəsində qafqazdakı torpaqlarını itirməsini əks etdirən müqavilələr olsa da, bu bizə guya var olan azərbaycan dövlətinin bölüşdürülməsi kimi təlqin edildi... hətta, iranı ürəkdən sevən bir şair olan şəhriyar burada şimali azərbaycanın cənubi azərbaycanla birləşməsini istəyən bir şair kimi qələmə verildi. əslində məsələ belə idi ki, şəhriyar şimali azərbaycanın irana, bizimkilər isə cənubi azərbaycanın ssri-yə birləşməyini istəyirdilər. ümumiyyətlə, demək olar ki, orada o vaxtlar bugünkündən qismən fərqli olaraq azərbaycanlı kimliyi formalaşmadığından * formalaşa da bilməzdi, süni idi hər kəs özünü vahid iran kimliyini bir parçası hesab edirdi. söz-söhbətlərə görə xeyli şeirlər var ki, başqa şairlər tərəfindən yazılıb, ancaq şəhriyarın adından verilib. hətta, deyilənə görə şəhriyar onunla məktublaşan süleyman rüstəmin əsl niyyətini başa düşdükdən sonra ümumiyyətlə məktublaşmaqdan imtina edib...
nəticə budur ki, dağılmış ssri-dən əmələ gələn müasir, qərb imperializminin əlindən sağ çıxmağa çalışan yırtıcı rusiya indi də artıq daha geniş əraxi iddiaları olmasa da, ən azından ssri dövründən ona miras qalan sərhədlərini qoruyub, saxlaya bilmək üçün oxşar siyasətdən istifadə edir: ukraynada, moldovada, gürcüstanda, azərbaycanda, vaxtilə tacikistanda, özbəkistanda
qeyd.
fikirlərim müəyyən qədər dağınıq, səliqəsiz, istinadsız olduğundan üzrlü sayın... içimdə yığılanları yazmağa çalışdım, yazıda müəyyən səhvlərə yol verə bilərəm.