+4 əjdaha
1. Harry Harlow 31 oktyabr 1905-ci ildə ABŞ-da Fairfield qəsəbəsində anadan olmuşdur. Oregon, Portlanddakı Reed Kollecində bir il keçirdikdən sonra, Stanford Universitetinə xüsusi qabiliyyət testi ilə qəbul oldu və psixologiya fakültəsində tələbə oldu.Harlow ilk seçmə tələbələrindən biri olan Clara Mears ilə evləndi. Cütlüyün iki uşağı var idi. Harlow və Mears 1946-cı ildə boşandı. Həmin il Harlow uşaq psixoloqu Margaret Kuenne ilə evləndi. Birlikdə iki övladları daha oldu. Margaret, 1967-ci ildə diaqnozu qoyulduğu xərçənglə uzun sürən bir mübarizədən sonra 3 il keçdikdə öldü. Ölümü Harlow'u depressiyaya gətirib çıxardı və bunun üçün elektro-konvulsiv terapiya ilə müalicə edilmişdi 1972-ci ilin mart ayında Harlow Clara Mears ilə yenidən evləndi. Cütlük 1981-ci ildə Harlowun ölümünə qədər Arizona'nın Tucson şəhərində birlikdə yaşayırdı.
Harlowu məhşur edən əsas təcrübəsi isə meymunlar üzərində apardığı təcrübədi.
Bu mübahisəni həll etmək üçün tel və taxta istifadə edərək, Harlow meymuna bənzər deyil,
təmsilçi və cansız surroqat analar istehsal etdi. Bu silindrik maketlərin bəzilərini parça ilə örtdü,
digərlərini isə çılpaq tel kimi qoydu.
Uşaq bezlərinə istifadə etdiyi silindrlər üçün meymunabənzər üzlər düzəltdi və hər nəslin "saxta
ana üzü" bir az fərqli görünürdü. Hər bir zibil müəyyən bir "telli anaya" verilir. Tezliklə balalar öz
saxta anaları ilə birləşməyə başladılar. Üzlərini fərqləndirə və digər "analar" a görə özlərini seçə
bilirdilər. Harlowun həqiqətən görmək istədiyi şey, nəslin daha çox çılpaq telli analara və ya
paltarla örtülmüş analara bağlı olub-olmaması idi. Bu təcrübədə Harlow 2 şərt yaratdı: Bir şərtdə,
çılpaq teldən hazırlanmış ananın "əlində" bir şüşə var idi. Şüşənin içərisində balaların sevdiyi
yeməklər var idi. Bezi ananın bir şüşəsi yox idi. Digər vəziyyətdə, bezli anaların bir şüşəsi var idi,
telli anaların isə bir şüşəsi yox idi. Bu təcrübənin nəticələrinə görə, nəsil hər iki vəziyyətdə də bez
anasını tel anadan üstün tutdu. Bir şüşə ilə bir uşaq bezi anasının seçilməsi artıq gözlənilirdi;
Ancaq telli ananın əlində bir şüşə olmasına baxmayaraq, cırtdan ananın bir şüşəsi olmadığı
zaman belə, körpələrin bez analarına üstünlük verməsi psixoloqların üzünə çox zərbə vurdu:
Körpələr yumşaq və isti bədənlərinə görə analarına bağlandı, onlara verdikləri yemək üçün
deyil! Əllərində bir şüşə olmayan analara bağlanan nəsillər yalnız qarınları ac olduqda əllərində
bir butulka ilə ananın yanına gedər və dərhal uşaq bezi anasına dönərdilər. Bu məlumatlara
əsaslanaraq, Harlow körpələrin analarına bağlanmasının arxasında süddən daha çox şey
olduğunu və toxunma rahatlığı deyilən fenomenin daha böyük əhəmiyyət daşıdığını bildirdi. Bu
sınaq, Bowlby-nin hesabatındakı iddialarına güclü ampirik məlumatlar verdi.
1959-cu ildən bəri gördüyü işlərdə Harlow depressiya üçün modellər hazırlamaq istədi və
uşaq meymunlarını qismən və tamamilə təcrid edərək etik sərhədləri aşaraq inkişafındakı
pozğunluqları araşdırdı.
izolyasiya olunmuş balalarda ciddi sosial qüsurlar müşahidə edildi. Təcrid olunmuş nəsillər öz
növləri ilə necə davranacaqlarını bilmir və çox vaxt qrupdan kənarda qalmağa üstünlük verirdilər.
Bu meymunlar, qəfəslərində dayanmadan boşluğa qərq olmaq və dairələrdə fırlanmaq davranışı
nümayiş etdirlər. Bəziləri özlərinə zərər verməyi belə seçdilər!
Bu təcrübələrin demək olar ki, heç biri mövcud etik standartlara uyğun qəbul edilə bilməz.
Məsələn, bəzi meymunlar 15 ilə qədər təcrid olunmuş vəziyyətdə böyüdülmüşdür! Körpə
meymunları 3, 6, 12 və ya 24 aylıq təcrid müddətində sosial qarşılıqlı təsirdən tamamilə təcrid
olunaraq böyüdülər. Onların psixologiyası düzəldilə bilmədi. Harlow yazır:
Meymunların heç biri təcrid zamanı həlak olmayıb. Bununla birlikdə, tamamilə sosial cəhətdən
təcrid olunmuş meymunlar, növləri ilə qarşılıqlı əlaqə qurduqda, depressiya vəziyyətinə düşürlər.
Bu depressiya otistik özünü tutma və yellənmə davranışları ilə xarakterizə olunur. 3 aydır təcrid
olunmuş 6 meymundan 1-i sərbəst buraxıldıqdan sonra yeməyi rədd etdi və 5 gün ərzində öldü.
Ölümün səbəbi yarılma nəticəsində emosional anoreksiya olaraq təyin olundu.
Altı aylıq ümumi sosial təcrid o qədər dağıdıcı və zərərli oldu ki, təcrübələrə davam etmək
istəsək də, 12 aylıq təcridetmə heyvanları onlardan daha pis hala gətirməyəcəyini düşünüldü.
Ancaq bu fərziyyə səhv çıxdı. 12 aylıq təcrid heyvanların sosial xüsusiyyətlərini demək olar ki,
tamamilə məhv etd